«Плен» гыч куржшо-влак

Тунам изурем мучаште колхоз правлений, ялсовет да эмлымвер ик кугу ош полатыште верланеныт. Воктенышт верысе тӧра-влакын «кӱртньӧ имньыштым» шогалташ гаражым чоҥаш тӱҥалме ыле. Июнь мучаш. Чыла учрежденийлаште ачалыме пашам шуктат. Управа пӧртыштат, «н» буквам ушештарыше коридор пырдыжым мотор чия дене чиялтен, тусо пашаеҥ-влак кечывал кочкышлан мӧҥгӧ каеныт. Чия вашкерак кошкыжо манын, изуремыш лекше кок омсамат комдык почын коденыт. Тиде жапыште пошкудынан перныл коштшо игылаш шушо шем-ола ава сӧснаже почмо омса гыч коридорыш пурен да лавыра тупшым пырдыжеш йыген эртен. Адакшым ик вереш шогалын да «тамгажым» коден, вес омса лишан каналташ возын. Кечывал деч вара правленийыш эн ондак колхоз вуйлатыше толын. Тыгай сӱретым ужын, шыдыже «шолаш» пурен. Ойлат, пуйто рашкалтыме гай йӱкшым вес урем мучаштат колыныт.

Эрлашыжлан вес томаша: икмыняр сӧсна чоҥен шуктыдымо гаражыш ӱшык верым кычал пуреныт да юалге вереш ракатланен шуйнен возыныт. Тидым озана адак ужын шуктен. Тудо машинаж дене колхоз складышке мардеж гай чоҥештен миен да, эн кугу кӧгӧным налын, вучыдымо уна-влакым «пленыш» налын. Склад вуйлатыше, Соня йолташем, пашашкем йыҥгырта: «Зина, Марс Ганиятович кызыт гына гаражыш пурышо сӧсна-влакым тӱкылыш. Озашт-влак дене пеҥгыдын мутланаш сӧрен. Тудо паша дене рӱдолашке кудале, правленийыш эрла кастене веле толеш. Ала тендан-влакат нунын коклаште улыт, миен ончал».

Мӧҥгӧ пӧртылшемла, гараж воктене ик татлан шогальым. Йырым-йыр шымлен ончем. «Чоҥышо-влак ынде икмыняр кече огыт кой», - увертарышт эртен кайыше-влак. Ончем: ик пырдыж воктене окна кӱкшытыш шумеш бульдозер дене рокым шӱкен шындыме. Саде ораш кӱзен, гараж кӧргыш ончальым. Чынак, кокытшо мемнан телым шочшо сӧснаиге улыт, кок кугыжо - вес уремыште илыше Васлий чӱчӱн, а визымшыже - теҥгечысе «палымына». Вуйышто ик шонымаш: кузе-гынат тиде ӱскырт вольыкым председатель толмешке лукташ. Мӧҥгыштӧ пелашем да Дӧртыльӧ ола гыч выньыкашлан толшо изаже кечывал кочкышым ыштат ыле. Кузежым-можым умылтарымеке, иза-шольо «арестант-влакым» лукташ келшышт. Тыге ме кумытын, кочкыш апырам ведраш опталын, «казамат» деке ошкылна. Пиалешна, уремыште нигӧ ок кой. Рок ораш кӱзен, окна рож гыч гаражыш пурышна. Кочкыш дене ондален, ик игыжым кучышна да рож турашке кондышна. Ынде тудым кумытын, кӱш нӧлталын, тӱжвак лукнена. Айдеме вуй кӱкшытыштӧ иктаж кок метр лопкытан да кудло сантиметр кӱкшытан рожым веле кодымо. Сӧсна чарныде варгыжеш - чумедылше ныл-вич пуд нелытым тыгай кӱкшытыш нӧлтал ончо-ян! Шагатат пеле толашышна - пашана верже гыч кӱч нарат ыш тарване. Ноен пытышна, сӧсна пуш дене ӱпшалтына.

Тиде жапыште трук вес пӧлемыш омса почылт кайыш! А туштыжо... Мыланна пеш кӱлешан арверым, оҥам, орален оптымо. Эн кужужым сайлен, окна лопкыт мучко шогалтылна - пандус гай лие. Ынде «пленный-влакым», авырен, эркын «кӱвар» дене кӱзыктена. Ала лӱдмышт дене, ала кечыйол шинчашкышт логалмылан, нунышт пел корным эртат да мӧҥгеш волен каят. Тыге иктаж шым-кандаш гана кӱзыкташ толашышна. Мом ышташ? Ушыш вес шонымаш толын пурыш. Писын гына мӧҥгӧ гыч ӱмаште погымо тумлегым налын кондышым. Мунчалтен ынышт його манын, нуным оҥа шелше-влакеш пижыктылна да тӱжвалне рок ора ӱмбакат оптышна. Йӧратыме кочкышым шижын, сӧсна-влак, икте-весым шӱкедылын, кӱшкӧ кузе кӱзен шумыштымат ышт шиж. Мемнан-влакат рож гыч тӱжваке юшт лектын шогальыч! А теве пошкудо-шамычыным, мыняр лукташ толашышна гынат, шот ыш лек: рож пеш изи. Кастене озашт-влак мемнам вашталташ толын шуыч, но тыршымышт арам лие. Эрлашыжлан колхоз вуйлатыше деч нунылан чот логалын. А мемнан шотышто «Йӧным муын моштымыштлан вуем савем» манын.

Тылеч вара мемнан ялсоветыш пурышо кум ялыште сӧсна-влак вольна илышым ужын огытыл. Кызыт гын моло илемлаштат африкан чума да моло чер деч аралышаш верч оза-шамыч коя вольыкыштым вӱта гычат огыт лук. Тидланак дыр коремлаште, лакылаште, вӱд воктене да пакча шеҥгелне тӱрлӧ куштыра кушкеш. Вес могырым, ошкыл еда сӧсна пургедме лапаш да савареш йыген кодымо лавыра деч посна уремна-влак арун, корно кок могыр денат ужар шудо дене леведалтын, пеш моторын койыт.