Тувыртыш пайрем

Ожно мемнан дене ушкалым пӧртыш пуртеныт. Тидлан лӱмын пӧртӧнчыл воктен, тошкен-тошкен, ушкал пӧртыш пурен кертшашлык лум курыкым ыштеныт. Ушкалым пуртен лӱштеныт, презым пукшеныт. Лӱштымӧ деч вара ушкалым луктыныт да почешыже эрыктеныт. Кызыт тыге огыт ыштыл, презым вӱташ луктыт. Вӱта шокшо гын, огытак пурто - йӱштылан тунемже, маныт.

Ушкал лиймек, икмыняр лӱштышым тувыртышлан кодат. Кишшӧр нугыдо да нарынчалге лиеш. Кишшӧрым ситышын погымек, тувыртышым кӱктат. Ушкалаш презе шочеш гын, шӧр индеш лӱштыш, ӱшкыжаш шочеш гын, шым лӱштыш гыч эрна, маныт. Вара шӧрым кочкашат лиеш.

Тувыртышым кугу атеш кӱктат. Тыгай уке гын, кок-кум изирак атым кучылтыт. Кишшӧрыш там дене шинчалым, муным пыштен лугат. Муным шуко пыштыман огыл - тувыртыш пешкыде лиеш. Чот нугыдо гын, изиш шӧрым ешарат. Варажым шокшо коҥгаш але 180 градус марте ырыктыме духовкыш 30 минутлан шындат. Тыгодым кӱмыжым эскерыман. Шукырак шинчыкташ гын, йошкарген, пешкыдемын кертеш.

Тувыртыш ямде лиймеке, еш дене ӱстел йыр чумыргат, родо-шочшым, пошкудо-влакым ӱжыт. Пайремлан мелнам кӱэштыт, пурам, комбо шӱрым шолтат, моло марий кочкышым ямдылат.

Ешыште эн кугу ийготан еҥ эн ончыч Юмылан пелешта: «Поро Ош Кугу Юмо, кугу тау порылыкым мланде ӱмбаке колтыметлан, йӱктен-пукшен, чиктен ашныметлан, вийым да уш-акылым пуэн шогыметлан.

Ош Кугу Юмо, тыйын полшымет дене теле эрта, ушкалем презым кондыш. Шӧрым лӱштен, ӱйым ыштышна, тамле ӱй дене мелнам ӱйлышна, тамле мелнам йӧратен нал. Тау тыланет презым кондыметлан, шӧрым-ӱйым пуэн шогыметлан. Кишшӧржӧ дене тувыртышым шындышна. Тувыртышыжымат йӧрате. 

Ош Поро Кугу Юмо, ончыкыжат шкаланнат, вольык-ютыланат кочкыш-йӱышым муаш йӧным пуэн шого.

Каласыме мутем кавыл лийже».

Вара, презе пеҥгыде, таза лийже манын, тувыртышым, киндеш пыштен, вӱта озалан шындат. «Теве, вӱта оза, мелна да тувыртыш дене сийлена, мелна ушкалӱй дене ӱйлалтын, саклен шого тӱрлӧ чер-чур деч. Тау тыланет вольыкым, ютым пукшен-йӱктен илаш полшыметлан. Тау тыланет презым кондыметлан, шӧрым-ӱйым пуэн шогыметлан», - маныт. Вара ушкал ден презым сийлат. Презе огеш коч гын, ушкалланак пуат. Тыге ыштыме дене ушкал кычалтыл огеш кошт, кӱтӱ гыч темше пӧртылаш тӱҥалеш манын ӱшанат. Уштен, тошто ялысе-влакланат тувыртышым шындат (мемнан дене шифоньереш але вес кӱшыл вереш, южо вере - окна ончылан). Уна-влаклан шер теммеш кочкаш кӱштат. Нуно, ӱстелеш лӱмын ямдылыме вереш оксам пыштен, тыланымашым ойлат: «Ушкалда памаш гай шӧран, ӱян лийже, ынже черлане. Озаже-влак нуным ашнаш, шудым ямдылаш таза лийышт. Резыкышт шошо памаш вӱд гай лийже». 

Коҥгаш олтымо годым сурткугыза ден сурткувалан, вольыкым ашныше Юмылан тауштен, изиш тувыртышым тулыш кудалтат. 

Тыгай пайремым Валерий Исаковын ешыштыжат эртарышт. Валера ден Дина шке шочшышт, пошкудышт-влак ден пырля тувыртышым кочкыч. Дина шешкыж дене пеш поян ӱстелым ямдылен. Мо гына тушто уке? Мелнаже, когыльыжо, салат-влак, комбо шыл да молат. 

Тыгай пайремым ыштымыштлан нунылан пеш кугу таум каласем. Ончыкыжат Ош Кугу Юмо тазалыкым, эсенлыкым, почылтдымо резык шондыкын сравочшым пуэн шогыжо. Шочшо да шочшаш уныкашт-влак деч порылыкым тыланем. Тау ушкалым ончымыланда, марий йӱлам кучымыланда.

Пытартыш ийлаште молан дыр Маядыкыште ушкалым шагалрак ашнат. Ожно ик жап 250 вуйыш шуын ыле, а кызыт иктаж 30 вуйыш погына гын веле. Ялна тоштемеш чай. Ушкал пыта гын, пайремат йомеш.

Тувыртыш кочмо годым тӱрлӧ койышым, пале ден ойӧрӧ-влакым кучылтмым шарнем. Мутлан:

• Тувыртыш кочкаш толшо уна-влак кокла гыч кӧ ончыч пурымым ончат: пӧръеҥ пура гын - вес ийлан ӱшкыжаш презе шочеш, ӱдырамаш гын - ушкалаш.
• Мелнам кӱзӧ дене пӱчкын кочкат гын, ушкалын водарже шелышталтеш.
• Тувыртыш кочмо годым ик вер гыч весыш куснылаш ойӧрӧ, лӱштымӧ годым ушкал тып огеш шого.
• Тувыртыш кочмо годым совлам комдык пыштыман, ушкал ӱян-шӧран лиеш.
• Тувыртыш кочмо кас шӧрым нигӧланат пуаш огеш йӧрӧ, кид кая.
• Тувыртышым вӱд дене кочкаш ойӧрӧ, ушкал кӱтӧ гыч шылаш тӱҥалеш. Садлан чайым ик жап гыч гына йӱктат.

Марий-влакын кугезе йӱлашт тукым гыч тукымыш куснен толеш: ава ӱдыржым туныкта, тудо - шке ӱдыржым але шешкыжым. Тиде поянлык веле огыл, йочам туныктымо калык педагогика, икте-весе дене миен-толын илаш, ваш пагалаш, кугезе йӱлам саклаш туныктымаш.