Молан коҥга кочкыш тамле?

Паша дене тӱрлӧ районыш лекташ да тӱрлӧ еҥ-влак дене вашлияш логалеш. Кугурак ийготан-влак деч шкенан йӱлана да тудын молан тыге але туге ышталтмыжым пален налаш йӧратем. Шукерте огыл передачылан ик ялыште марий йӱлам сниматлышна. Йӱлана почеш озаватыже, коҥгаш олтен, мелнам кӱэште, а вара «Тендам коҥга кочкыш дене сийлен колтем» манын, шокшо коҥгашке изи кӧршӧк дене шӱрым, сӧсна коя дене пареҥгым пуртен шындыш. Ик жап гыч тамле кочкыш пушет нерым чыгылташ тӱҥале вет. Мутланен, жап кузе эртымым ышна шиж - кечываллан коҥга чесым тамлышна. Шокшо чыве лем, чевер «чуриян» да сӧсна когаран пареҥге, шинчалтыме ковышта пеш тамле лийыч. А вара, вуж-вуж мелнам мӱйыш тушкен, шудо чайым йӱна. Жап 12 шагатат пеле ыле. 

Кок шагат гыч олашке, паша верыш, толын шуна. Вара куд шагат кастене мӧҥгӧ тарванышым. Мӧҥгыштат кас кочкыш вучен. Ӱстел коклаш пурен шинчым, да шкеже шижам - шуженже омыл. Ялыште сийлен колтымыштлан куд шагат эртен, а мыйын кочмем ок шу гаяк. Ял гыч толмеке, пашаште ни вӱдым, ни чайым тетла подылын омыл. Моло годым, кечывал кочкыш деч вара, кок шагат эрталтен шукта ма уке, чайым йӱаш тӱҥалына - газ плиташ ямдылыме кочкышет шуленат кая. А тыште - куд шагат. «Вот тыланет коҥга кочкыш!» - шонем. Молан тудо тыгай? Тушто ИЛЫШ ВИЙ уло. Сандене коҥгаште кӱктымӧ кочкыш тамле гына огыл, эше тудо тазалыкым пеҥгыдемда да илаш ӱнарым - пӱртӱсын вийжым - пуа. Кузе? Тиде йодышлан вашмутым марий калыкын тӱняумылымашыжым шымлыше да палыше онаеҥ ойлен. Коҥгаште йӱлышӧ пу ончыч чодыраште кушкын. Тыгодым тудо кечын вийжым, мландын вийжым поген да чыла шке кӧргышкыжӧ чумырен. Вара тудо пу лийын. Ме тудым коҥгаш олтена. Йӱлымыж годым тиде пугомыля пӱртӱсыштӧ погымо вийжым тӱжваке лукташ тӱҥалеш - шикш дене, шокшо дене, тул дене. Тиде илыш вийымак коҥга мелналан, киндылан, тушто кӱктымӧ моло кочкышлан пуа. Сандене, Иван Иванович манмыла, «коҥгаште ямдылыме кочкыш газ плиташ кӱктымӧ деч садак тамлырак чучеш». Ме тудым кочкына да пӱртӱсыштӧ улшо илыше вий дене пойдаралтына. Сандене марий калыкын коҥга дене кылдалтше шуко йӱлаже уло. Пеш ожныжо маныт, марий ешын коҥгаштыже тул эре йӱлен шоген. Тушко шыжым кӱсото гыч шолгымым конден пыштеныт да тудым шошымсо кумалтыш марте арален иленыт. Тул ынже йӧрӧ манын, коҥгаш эре пугомылям пыштен шогеныт. Тиде тулжым суртышто ӱдырамаш арален - пӧръеҥ-влак тунам сонарыш коштыныт. 

Теве тыгай тудо - коҥга. Ырыкта, пукша, эмла да арала. Чаманен каласаш кӱлеш, ме кызыт тиде илыш поянлыкнам йомдарен толына. Яллаште посна еҥ-влак эше аралат, но ме, кызытсе тукым, тудын кӱлешлыкшым огына пале да йочана-влакланат пуэн огына керт. Вет кугезына-влакын эртарыме кажне пайремын пӱртӱсым умылымо да илышым палыме дене кылдалтше келге шонымашыже лийын, тудо тукым гыч тукымыш куснен толын. Коҥга пайремжат марийын илышыштыже вучымо да ямле лийын. Пайремым эртарыме кажне ялыште, кажне суртышто коҥгаште кӱктымӧ кочкышан поян ӱстел пушланен. Коҥгалан, сийлан тауштен, суртоза сортам чӱктен, Юмо деч сай тазалыкым, илыш перкем йодын. Вара икте-весе деке унала коштыныт, ваш-ваш сийленыт, марий сем почеш муреныт да куштеныт. Тыге родо-шочшо кылым кученыт, чон дене каненыт да ончыкылан илаш вийым погеныт.