Шыже (теле) сорта

Молан идалык мучаште эртарат? Ожно холодильник монь лийын огыл, садлан шылым йӱштӧ годым гына ямдыленыт. Кызыт ончычракат, мутлан, октябрьыште тошто тылзын эртарен колташ лиеш. Тений, 2024 ийыште, ноябрьыште тошто тылзе (тичмаш тылзе ден у тылзе кокла) 16 ноябрь гыч (тичмаш тылзе) 1 декабрь марте (у тылзе) лие. Тиде жапыш кок изарня пура: 21 ноябрь да 28 ноябрь. Декабрьыште тошто тылзе - 15 декабрь гыч 2 январь марте. Тыштат кок изарня: 19 декабрь да 26 декабрь. Но 26 декабрь теле чыҥлаш логалеш (Шоҥго-влак чыҥла жапыште - кеҥежым 24 июнь гыч 3 август марте, телым 24 декабрь гыч 3 февраль марте - сорта сомылым, кумалтышым эртараш огеш лий маныт). Садлан тений сорта кече-влак 21 ноябрь, 28 ноябрь да 19 декабрь лийыт. 

Южышт изарнян эртарен огына керт, пашаште лийына, маныт, садлан шуматкечын сортам чӱктат. Тыгат ышташ лиеш, но «тошто уна-влаклан» шижтарыман, «Таче, изарнян, сортам чӱктен огына керт, садлан шуматкечын чӱктена. Шуматкечын толза» манман. 

Ончыч сортам ямдылат. Тидлан 50 см кужытан ямде муш кандырам (1,5-3 мм) левыктыме шыштеш почаҥдарат. Нӧрымекыже, кутышыж дене кугу кагазеш пыштен йӱкшыктат да 10-15 см кужытан ыштен пӱчкедат. Кандыра уке гын, муш гыч тыгайымак ыштат. Мушым ончыч шола гыч пурлашке (кечылан ваштареш) пӱтырен, кандырам ыштат, шыштыш пыштат да, луктын, адак тугак пӱтырат, варажым ончычсо гаяк ыштат. Сорта ямде. Шоҥго-влак черке сортам огыт кучылт, тыгай сорта дене «тоштыеҥ-влак» дек огеш шу, маныт.

Юто (комбо, лудо, кӱрка, чыве) шыл гыч шӱрым шолтат. Моло шыл огеш йӧрӧ. Шӱрышкӧ тар але рис шӱрашым гына пыштыман, лашкам кучылтман огыл. Чыла ямдылен ситарымеке, кугезе-влаклан ӱстелым чумырат. Тидлан пӱкен-влакым але журнал ӱстелым кучылтыт, але пӱкеныш кугу ушаҥам пыштат. Ӱстел ӱмбак мотор шовычым шарат да сийым шындедылыт. Шӱрым волтат, коркаш пурам темат да моло ямдылыме кочкышым шындат. Тамакым ылыжтен пыштат. Сорта сомыллан ойырен налме ате, шовычо-влакым сорта чӱктымӧ годым гына кучылтыт. Тылеч вара нуным вес ганалан поген пыштат. 

Ӱстел воктен шурно атым, шурнеш сортам шындедылыт. Воктекыже лапке сортам чӱктат. Сорта-влаклан тулым тушеч налыт. Ожно чыра дене ылыжтеныт, но кызыт чырам муаш йӧсӧ.

Сортам етшыме дене чӱктат. Эн ондак - Киямат тӧралан, варажым - Киямат сауслан да чыла шочшо, пошкудо-влаклан. Чӱктымӧ годым кӧлан чӱктымым лӱмжӧ дене ойлыман. Сорта йӱлымӧ годым «уна-влакым» сийлат. Тидлан мелнам, киндым тодышт пыштат, моло сийым кучылтын, шӱрым кугу, чайым изи пане (совла) дене пудыратен лектыт. Тидым ыштыме годым: «Шужо, теве у кинде дене, у шыл дене тендам сийлена, йӧратыза, кочса-йӱза» маныт. Нунын дене пырля подылыт. Нунылан мурым мурат.

Ешыште чылан кеч ик сортам гынат чӱктышаш улыт. От чӱктӧ - «толшо-влак» шылыжетым кучат, малдалыт. Родо-шочшо (пошкудо)-влакат икте дене удылын-удылын чӱктат. Сорта чыла йӱлен пытышаш, тул шурныш тӱкнышаш огыл - парня кӱжгыт деч кужурак кодшаш, уке гын «уна-влакын» парняшт йӱла. Йӱлен пытыме деч ончыч, каче (вашкӱзӧ) дене налын, лӱмын ямдылыме вӱдан атеш йӧртат. Ыштыме чыла сортам йӱлатен пытарыман (тыланен кия).

Чылан чӱктен пытарымеке, Утым кува, Утым кугызалан да колышо-влаклан, кудыштын чӱктышышт уке, чӱктат. Тидлан кум сорта мучашым пырля ушат, вес мучашыштым торат. Тыге кум укшан сортам ыштат да кумынек иканаште ылыжтат. Южо еҥ-влак тыге огыт ыште, кум сортам гына чӱктат.

Чыла сорта йӱлен пытымеке, «уна-влакым» ужатат - сортам кышкалыт. Тидлан ӱстелысе шыдаҥ коркам, сорта атым, кочкыш-влакым налын, оралтыш лектыт да капка воктек изиш шурным, кочкыш-влакым кышкат. «Вес гана чӱктымеш чеверын. Таклан ида кошт. Ынде моло-влак дек унала кайыза» манын ойлат. Кышкыме кочкышым пий, чыве, моло кайык-влак кочшаш улыт. Ужаташ чылан огыт лек. Ик еҥ пӧртеш кодеш. Кодшо корка дене вӱдым налын, комбо але лудо пыстыл дене сорта чӱктымӧ верым кум гана пышкырыктен, ӱштын пелештышаш: «Кайыза ынде весе дек унала. Уэш ӱжмешке ида тол, ида тӱкале, ида тургыжландаре». Тиде сомылым кече шичмеш ыштыман, уке гын тулыш тӱрлӧ шӱкшак толын кертеш. Сортам кышкалмеке, чылан пӧртыш пурат. Корка, шовычо-влакым пӧртӧнчылан кодат, эрлашыжым мушкыт да поген оптат. Пӧртыш пурымо годым тушан кодшо еҥже йодеш: «Вара, «уна-влак» мом маньыч?» Тудлан пелештат: «Тау, сай илыза, шурнын, емыжын лектышышт сай лийышт, маньыч». 

Чылан ӱстел коклаш шинчыт. «Сорта мучашым» подылыт, сийланат. Шыже сортам мемнан дене тыге чӱктат.