Маядык воктенсе керемет-влак

Маядыкыште керемет - родо-тукымын ожнысо кумалме верже. Тушто сурткайыкым, вольыкым пуыде кумалыныт. Ялыште мыняр тукым уло, кереметат тунарак. Вес семынже керемет осал вийым ончыкта. Кӱсыштӧ осал вийлан кумалын огытыл, садлан тиде сомылым кереметыште ыштеныт. Кереметыште сайлан да осал вий деч перегаш насыл кумалтышым, насыл гыч осалым лукмо кумалтышым эртареныт. Садлан кереметыште кумалме годым сурткайыкым да вольыкым пуэн огытыл. Кӧ, чотрак неле лийже манын, надырым пуа? 

Кугезына-влак кереметысе водыж-влак нуным чер деч перегат, тӱрлӧ семын полшат, Кугу Юмын порылыкшым ыштат манын шоненыт. Кереметыште уда пашам ыштыме нерген шоныманак огыл. Кугезына-влак кереметлан кӱкшырак (Юмо дек лишылрак лийже манын), вӱд лишнырак улшо верым ойырен налыныт. Кереметыште модаш, шургаш, возын кияш але шуҥгалташ огеш йӧрӧ, уке гын кумалше-влакын удашт, черышт тый декет куснен кертеш. 

Кереметыш, моло еҥ ынже уж, ынже пале манын, шолып пуреныт. Кӧн удам шолымыжым ончыктымыжо шуын? Ош (волгыдо) вургемым чиеныт. Лийын огыл гынат, пуйто капкам почын пуреныт, ший оксам, мелнам але киндым тодыштын кышкен, керемет оза-влакым порештареныт. «О Поро Ош Кугу Юмо, керемет оза, мемнан ешна кумалаш тольо, пуртыза мемнам тиде кереметыш» манын пуреныт. Пӧлек шотеш мелнам, пурам, тичмаш киндым да ший окса-влакым намиеныт. Оксажым, ешыште мыняр еҥ, тунар налман, мутлан, 5 еҥ гын - 5 оксам. Тиде оксам лӱмын ямдылыме верыш пыштеныт. Кочкыш-влакым шовычым шарен шындедылыныт. 

Кереметыште кажне еҥын шкенжын пушеҥгыже лийын. Тудым лӱман пушеҥге маныт. Пушеҥге кӧн, иктат палышаш огыл - локтен кертыт. Лӱман улмыжым ончыкташ ӱдырамаш-влак мотор тасмам, пӧръеҥ-влак мотор кандырам кылденыт. Кандыраже муш але ний гыч кумыте, визыте але шымыте пуналтын. Ӱдырамаш-влак пушкыдо (писте, куэ), пӧръеҥ-влак пеҥгыде пушеҥгым (тумо, ваштар) ойырен налыныт. Кумалме годым кажне еҥ шке пушеҥгыжым ӧндал шогалын да чыла шонымыжым пушеҥгылан ойлен. Тыге шке чонжым луштарен, Кугу Юмо дене пушеҥге гоч кылым кучен. Ойлымыжым иктат ынже кол манын, шукыж годым умша кӧргыштыжӧ гына ойлен.

Кереметыш шкетын коштын огытыл, коктын-кумытын каеныт. Тушко пурымеке,  йӱкын ойласыман, кычкырыман, уда мут-влакым ойлыман огыл. Тыге ыштылше черланен кертеш. Кумалме паша деч посна кереметыш пураш огеш йӧрӧ -  черланет. Кумалме деч вара чылан керемет гыч лекмек гына капкам петырен каят.

Молан калык керемет деч лӱдеш?

Тидлан тыгай вашмутым пуэм. Икымше, кереметыш пурен кумалме годым калык эре марла ойласен. Вес йылме дене кутырымылан але вес тынан еҥлан керемет оза сырен да осалым колтен. Садланак вес тынеш пурышо-влак кереметыш мияш лӱдыныт. Да кызытат кӱсотышкат мияш лӱдыт. Кокымшо, кумалме деч посна кереметыш пурет гын, озаже-влак осалым колтат. Садлан тушко огыт пуро. Кереметысе-влак дене поро лият гын, нунат порылык дене вашештат. Кумшо, кереметыште осал вийлан кумалыныт. Иктаж-кӧ весе, палыдыме, пура гын, осалын вийже - осаллыкше - тудын дек кусна. Садлан еҥ-влак кереметым тӱкалаш, тудын воктек мияш лӱдыныт.

Маядыкын шкенжын кереметше-влак улыт. Йӱдвел гыч тӱҥалын, кече ыҥгай каена гын, икымшыже Кайык керемет лиеш. Тудо Маядыкысе Бешкурай уремын мучаштыже, Янситовмытын пакча шойылнышт, верланен (йӱдвел). Вара - Кӱсӧ керемет. Амыркан корем пасун мучашыже (эрвел). Умбакыже - ферме керемет (лӱмжӧ пале огыл). Ферме курыкеш верланен. Эҥер гоч лекмек - Пошкырт керемет (кечывалвел). Молан Пошкырт - пале огыл. Варажым Вакш керемет (касвел). Маркымаз эҥерын шола могырыштыжо вич курык уло. Кажныжат - керемет. Вакш керемет деч вара - Осал керемет, умбакырак - Киса керемет, вара - Корак керемет, вара - эше ик керемет. Тушан кеҥеж сайын ушкал фермым ыштат ыле. Лӱмжӧ пале огыл (Тидын нерген А.М. Янабаева каласкален). Тиде верлаште кызытат тӱкалыдыме пушеҥге-влакым ужаш лиеш. Нуно лӱман улыт.

Нунын деч посна Маядык воктен тыгай керемет-влак лийыныт: Кыдрас керемет, Куэтӱҥ керемет, Мераҥ керемет, Изи керемет, Ямаша керемет. Кушто лиймышт пале огыл (Г. Айтиевлан А.Я. Яндыбаева ойлен).

Эн кугулан Пошкырт керемет шотлалтеш. Моло керемет-влак дене таҥастарымаште тудо эн кугу. Можыч, тудо ялын але икмыняр ялын (Маядык, Искуш, Ярмия, Ояде) кереметышт улмаш. Тидым да моло керемет-влакын лӱмышт кушеч лиймым ом пале.

Маядыкыште керемет дене кылдалтше тыгай шомак-влак коштыт.

XX курымын 80-ше ийлаштыже эҥер гоч кӱтӱм лукташ пӱя кӱлын. Ожсо верыштыже рок пытен, садлан пӱям кӱшанрак пӱяш шоненыт. Верже кереметыш логалын. Пӱям керемет деч ӱланрак пӱяш кӱлын, но ик трактористат келшен огыл. Володя Тимирбаев гына келшен. «Володя, мом ыштет?» манмылан кидшым гына лупшалын. Пӱен. Рокым керемет гыч шӱкен... Шуко жапат эртен огыл, пасум курал пӧртылмыж годым тракторжо пудешталтын да йӱлаш тӱҥалын. Тракторешак йӱлен колен. 

* * *

Кодшо курымын 80-ше ийлаштыжак колхоз зоотехник-влаклан семинарым эртарен. Конешне, йырым-йыр изиш тӱзаташ, корнымат ышташ кӱлын. Семинарын ик паша верже Виче воктен кечываллан кӱтӱм петырымаште верланен. Толик Изибаев  бульдозерже дене корным виклан ыштен. Кӱкшӧ тумо-влак моторын койын огытылат, Толиклан нуным кораҥдаш каласеныт. Шоҥгырак-влак тиде тумо-влак лӱман улыт, нуным тӱкалаш огеш йӧрӧ малденыт. Толик колыштын огыл - шӱкал сӱмырен. Тидын деч вара ик мотор кечын Искуш гыч мотоцикл дене пӧртылмыж годым шуҥгалтын да ушым йомдарен. Вашке полыш дене эмлымверыш наҥгаеныт. Кум сутка помыжалтде киен. Калык ойлымылан аваже, мелна дене кумалын, тумо-влак олмеш пушеҥге-влакым шынден. 

Тиде жапыштак больницыште кийыше Толик помыжалтын, варажым врач-влак паремденыт. 

* * *

Колхоз вуйлатышым кондыштарыше шофер керемет олмеш ыштыме кеҥежымсе ушкал ферма воктен кушшо пистыш пурышо мӱкшым ужын. Пистым пӱчкын, олян гына волтен, мӱкшым налын. «Керемет вет, огеш йӧрӧ» маныныт. Тудет «Мый марий омыл» веле манын. Вара склад вуйлатышылан ышташ тӱҥалын. Тудо ийыштак машина, чакнен, склад капкаш кысен пуштын (Тидын нергенат А.М. Янабаева каласкален).

Тыгай историй-влак шуко улыт, чылашт нерген ойлен пытараш огеш лий. Иктешлымашым гына ыштыман: керемет-влакым таклан тӱкалыман огыл - осалже тарвана.

Шыже кумалтыш-влак нерген нимат муын омыл. Шыжым Кайык керемет, Шукын керемет, Насыл керемет кумалтыш-влакым эртареныт манын ойленыт, но кузежым-можым огыт пале.

Кызыт ял воктенсе керемет-влакын верышт да лӱмышт гына кодын. Мыйын шонымаште, нуным перегыман, но чылаж годым тидын нерген шоналтен огына шукто. Мутлан, Молодежный уремыште илыше-влак идалыкыште шӱйшӧ шӱкыштым Вакш керемет воктек кышкат. Ял шӱкымат керемет воктенсе коремыш кышкена - тиде начар паша. Конешне, ятыр ий шӱйде кийыше пластикым, полиэтиленым да молым куштырам чумырымо верыш намиена - тидыже сай. Ялыштына тыгай кок вер уло. Тау ял администрацийлан, нуным арун кучат.