Тошто йӱлам огына мондо

Ме, марий-влак, тӱрлӧ вере шаланен илена гынат, Ош Поро Кугу Юмылан кумалме ожсо йӱланам саклен кодаш тыршена. Историйыште марий калыкын Пошкырт кундемыш кузе илаш толмыж нерген тыге ойлалтеш.

Озаҥ ханствым сеҥен налмек, Иван Грозный марий калыкым тынеш пурташ тӱҥалын. Чодыраште верланыше акрет годсо кӱсотыштым руэныт. Марий йӱлам пытараш шонен, поп-влак, салтак-влак дене лӱдыктен, марий калыкым вес йӱлашке савыраш, вес Юмылан кумалыкташ тыршеныт.

Тынеш пуртымаш тыге эртен. Руш поп-влак салтак-влак дене пырля марий ялым авырен налыныт. Чыла калыкым уремеш поген шогалтеныт. Салтак-влак, саркурал дене лӱдыктен, кырен, имне дене тавен, еҥ-влакым ял воктене верланыше эҥерыш, ерыш але пӱяш поктен пуртеныт. Вара салтак-влак нуным иктын-коктын вӱд гыч шӱдырен луктыныт да серыште шогышо поп деке намиеныт. Поп-бачышка кидеш кучымо ыресше дене кажне марийым ыреслен да тыге ойлен: «Ынде тыйын лӱмет Ивашка». Кажне марийлан руш лӱмым пуэныт. Поп воктене шогышо полышкалышыже у лӱмыштым черке книгаш возен шоген.

Лӱддымӧ, чулым марий-влак, ожсо йӱлам саклен кодаш шонен, ешыштге Пошкырт кундемыш илаш куснен толыныт. Башкир-влак нуным сайын вашлийыныт, яра мландым пуэныт.

Марий калык акрет годсек чодыраште илен тунемын. Тысе мландыштат чодыра да йогын вӱд шуко лийыныт. Толшо марий-влак ялыштым чодыра да эҥер-влак воктене шындылыныт. У олмышто эн ончыч кӱсотылан верым кычалыныт.

Мемнан караидель районысо Чемай ялыш илаш толшо марий-влак Тырпан курык воктене верланыше мотор чодырам кӱсотылан, тиде верысе пеш кӱжгӧ, кӱкшӧ пӱнчым кумалме верлан келыштареныт. Кумалтыш лишне Салаза эҥер йоген лектеш, йогын вӱдшӧ Павловский водохранилищыш ушна.

Чемай ожно кугу ял ыле, тыште шуко марий илен. Кажне ийын, Юмылан вольыкым пуэн, кугу кумалтышым эртарат ыле. Мыйын изиэм годым кумалтышым молла Янтай павай виктарен. Караидель районышто карт кугызам «молла» маныт.

Чыла ял калык кумалаш погынен каен, моллан чоклымыжым колыштын. Кумалтыш кечын эрдене эрак кочам ден ачамат мончаш олтат, монча гыч мушкылт лекмек, ош тувыр-йолашым чиен, мелна кышылым ош шовычо дене пӱтыралын, кӱсотыш кумалаш каят ыле.

Жап пеш писын эрта, илыш вашталтеш. Шоҥгырак-влак вес тӱняш каен пытышт, самырык-влак, пашам кычалын, эл мучко шаланышт. Ялыштына лу утларак суртышто гына илат. Кугу кумалтыш шукертсек эртаралтын огыл. Ола гыч толшо самырыкрак еҥ-влак кӱсото верымат огыт пале. А чодыра йыле кушкеш. Чемай кӱсотыш кайыме корно пушеҥге да вондер дене леведалтын. Ончыч ик классыште тунемаш тӱҥалше-влак Александр Апакетов, Борис Актюбин, Станислав Аймурзин, ял староста Геннадий Саликов да Яков Апакетов, погынен кутырен, тыгай ойыш шуна: ик кечын, чумырген, кумалтыш кӱсотыш кайыме корным пушеҥге да воштыр деч эрыктыман. Корно сай лиеш гын, кӱсотыш кумалаш кӱзышӧ-влакат лектыт. Кандашымше октябрь, изарня кечын, корным эрыкташ тӱҥална. Шуҥгалтше пушеҥге-влакым, корнымбалне кушшо вондер-влакым, корно гыч кусарен, вес верыш оптышна. Шопкер ялыште илыше, Подлубовский сельский поселений администрацийым вуйлатыше И.Н. Ипулаеват полшаш толын шуо. Корным эрыктымек, сортам чӱктен, Ош Поро Кугу Юмо деч сугыньым йодна, чыла калык эсен илыже, чыла вере тыныс илыш лийже, чер-влак пытышт манын тыланышна.

Йочам годым авамын ойлымыжо ушеш кодын: «Эргым, эрдене помыжалтат, кастене малаш возат, корныш кает, пашам ышташ тӱҥалат ма, ончыч, «высмылла» манын, Ош Поро Кугу Юмо деч сугыньым йодман». Авамын ойлымо сугыньжым икшывем ден уныкам-влакланат ойлен шогем.

Марий калыкна ожнысо йӱлажым мондышаш огыл. Ава-ача-влаклан, марла ойлен кумалын, икшывыштымат марий йылмым ынышт мондо манын туныктен шогаш кӱлеш. Шке йӱлажым аралыше калык огеш пыте, йылмыжым огеш йомдаре. Кажне марий марла каласен кертше: «Марий улам - марла ойлем».

Изображение pasja1000 с сайта Pixabay

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».