Нуно Ленинградым аралымаште геройла коленыт… Тений 27 январьыште элна Ленинградым фашист блокада деч утарымылан 80 ий теммым палемдыш

Ленин лӱмеш спортивно-концертный комплексыште Шура лӱман илалше ӱдырамаш дене палыме лийым. Тудо сценым волгалтарышылан ышта ыле. Тӱнямбалсе эстрада шӱдыр-влакын концертышт годым тудын деке миемат, мылам пӱкеным конда, да ме мутланен шинчена ыле. Икана блокада жапысе шучкылыкым ойлыш. Аваже да изаже-акаже-влак колымеке, изи йочам Кугу мландыш эвакуироватлен колтеныт. Шуран кумылжо тодылалте, тӱжвак лекте. Олмешыже мый сценым волгалтарен шинчышым…

Тунам Эрмитаж лишне Невский проспект тӱҥалтыште верланыше пӧртын пырдыжыштыже сар жапыште тыге возымым ужаш лийын: «Граждан-влак! Артиллерий лӱйкалыме годым уремын тывел могыржо чот лӱдыкшӧ!» Музейлаште Таня Савичеван дневникшым, блокада годсо 125 грамман кинде курикам ужынам, тудын ешыже кузе да кунам колымо нерген пален налынам.   

Пискаревский мемориальный шӱгарлаш пурымаште мрамор оҥам вераҥдыме. Тушто возымо: «1941 ий 8 сентябрь гыч 1944 ий 22 январь марте тушман олаш 107158 авиабомбым, 148478 снарядым шолен, 16744 еҥ колен, 33782 еҥ сусырген да 641803 еҥ шужен колен». Тиде комплексыште иза-шольо шӱгар-влак ий дене ончыкталтыныт. Эн шуко колышо блокадын эн неле ийлаштыже лийын. Ончымо годым метроном йоҥга.

Мемнам частьысе библиотекарь ӱдырамаш чӱчкыдын тематика шотан экскурсийлаш кондыштара ыле. Пушкин ден Павловск олалаш мийыме годым немыч-влакын кушко шумыштым ончыктыш. Ме «Красная Горка» фортышто самырык боецын курсшым эртышна, садлан тушто кажне лукшым палена ыле. Фашист-влак туштат лавыра кидыштын палыжым кодаш тыршеныт, но окруженийыш логалше мемнан салтак-влаклан Балтий флотын морякше-влак кугу полышым пуэныт. Тиде верым немыч налын кертын огыл. 

Синявский куплаште салтак-влакын ятыр окопышт кодын. «Дорога жизни» манме корно дене Ладожский ерыш мийымеке, мыланна гид, тушманын кӱртньыгорным авалтен налмекыже, Ленинград олаш продовольствийым кушеч да кузе кондаш тӱҥалмым ончыктен каласкалыш. Немыч эре лӱйкален гынат, Ленинградыш грузым садак намияш тыршеныт. 

Нине корнылаште коштмем годым «Ала мемнан ялын сар гыч пӧртылдымӧ салтак-влакат тыште илышыштым пуэныт?» шонкаленам. Тиде чынжымак тыге лийын улмаш: ялем гыч индеш землякем Ленинградым аралымаште вуйжым пыштен. 

Салихьян Байрамович БАЙРАМОВ (1919 ийыште шочын.) ешым поген шуктен огыл. 1939 ий 26 февральыште Йошкар Армий радамыш каен. Сар деч ончыч Эстоний мландыште служитлен. Сар тӱҥалмеке, частьше дене пырля Ленинград ола деке чакнен. Тудын пытартыш кредалмашыже «Невский пятачокышто» лийын. Кок эҥер коклаште - 400 метр. Кок могырымат немыч-влак верланеныт. Тушман ден мемнан салтак-влак коклаште улыжат 600 метр веле лийын. Шке коленыт, но тушманым ончыко колтен огытыл. 2015 ийыште поисковый отряд-влак Салихьян павайын кийыме вержым муыныт. Ялыш конден тойышна.

Абдрахман Митрофанович МИТРОФАНОВ (1906 ийыште шочын.) 198-ше  стрелковый дивизийын 102-шо стрелковый полкыштыжо кучедалын. 1942 ий апрельыште тудын полкшо Тосна районын Дубовик ялже воктене кредалын. 4 апрельыште Абдрахман Митрофанович илыш дене чеверласен. 

Тыге Шымай Юзаевна пелашыже кум икшыве (Ахматьян, Давлетьян да Катя) дене шкетын кодын. 

Байрам Мустафинович МУСТАФИН (1901 ийыште шочын.) 376-шо гвардейский дивизийыште кучедалын. Нуным Синявинский операцийыш колтеныт. 1942 ий 21 сентябрьыште Шем эҥер кундемыште кредалыныт. 26-28 ноябрьыште Мгинский районысо Гайтаново ял воктене йомын. Байрам Мустафиновичын Петр ден Тимир эргыже-влак тулыкеш кодыныт.

Сайтий Саликович САЛИКОВ (1914 ийыште шочын.) нерген увер пеш шагал. Пытартыш серышым тудо Ленинград корно гыч возен. 56-шо стрелковый полкышто кучедалын. Архивыште тыгай донесений уло: тиде полкым Пушкин олаш колтеныт. Лач тунам декабрь тылзыште Сайтий павай йомын. 

Сар тӱҥалмеке, Тоюш Тойкиевын кандаш эргыже сарыш каен. Кудытшо сареш колен, кокытшо сусырген пӧртылын. Тудын кокымшо эргыже Владимир Тоюшевич ТОЮШЕВ (1898 ийыште шочын.) 2-шо ударный армийын 24-ше гвардейский дивизийжын 70-ше гвардейский полкыштыжо кучедалын. 1942 ий 19 мартыште 2-шо ударный армий окруженийыш логалын. «Мясной Бор» манме вер воктене 24-ше гвардейский дивизий кӧргӧ гыч, 4 гвардейский дивизий тӱжвач «оҥгым» кӱрлыныт, но немыч-влак нуным угыч авыреныт. 

Владимир 30 апрельыште Глушица ден Спасская Полисть ял-влак коклаште колен. Уналче ден Маруся ӱдыржӧ-влак ачаштым ужын кертын огытыл.

Саликай Шайхутдинович ШАЙХУТДИНОВ (1915 ийыште Пураялыште шочын.). Тудлан Маняк ялын тулык ватыже келшен, тыге илышыжым тудын дене кылден. Но пиалан илашышт пӱрен огыл - шучко сар мешаен. Саликай сарыш элым аралаш каен. Младший лейтенант званий дене взводын командирже лийын. Волховский фронтышто 320-шо стрелковый полкышто кучедалын. 

Тиде полк 1942 ий майыште обороныш куснен. Ала взводыштыжо иктат кодын огыл, ала взводшо чакнен - пале огыл. Тунам «Шеҥгек ик ошкылланат чакныман огыл!» приказ лийын. Садлан 18 августышто Саликай Шайхутдинович шкенжым шке пытарен. 

Мыйын пошкудем Шамрат Шарафутдинович ШАРАФУТДИНОВ (1911 ийыште шочын.) шотышто «Мемориал» электрон архивыште кок донесений гына уло. Иктыштыже тудым Пермь крайын Бершетский военный лагерьышкыже колтымо нерген возымо. Тудо связьын 719-ше линейный батальонышкыжо логалын. «Учебка» деч вара Ленинград воктеке колтеныт. Шамрат Шарафутдинович тушто сусырген. 70-ше эвакогоспитальыште эмлалтмеке, 1942 ий 28 декабрьыште тудым Ленинград фронтын 55-ше армийышкыже колтеныт.   

1941 ий 20 декабрь гыч 55-ше армий ончылно тыгай задача шоген: «Красный Бор» вер ден Ульяновка станцийым налаш, вара Тосно воктеке каяш. Но фашист-влакын вийышт кугу лийын. Мемнан армийысе салтак-влак Красный Бор воктек гына лектын кертыныт. Тугодым мемнан-влак шуко пытеныт. 1942 ий тӱҥалтышыште Шамрат Шарафутдиновичын кредалме 55-ше армий Любаньский операцийыш ушнен. 

Тушман дене кучедалын, мемнан-влак 54-ше армий деке лектыныт. Но задачым садак шуктен кертын огытыл. Армийын ончык кайышыже-влак немыч окруженийыш логалыныт. Тушан, сареш, Шамрат павай йомын. 

Аскапямал Шаймардановна ватыже кок йочаже - Вениамин ден Татьяна - дене кодын.

Мемнан ял гыч Сайтий Якиевич ЯКИЕВЫМ (1910 ийыште шочын.) сарыш кокымшо ужатеныт. Тудо сапер лийын, 177 стрелковый дивизийын 333-шо саперный батальоныштыжо кучедалын. 

1944 ий тӱҥалтышыште тиде дивизий Малуксинский купын кечывалвелныже кредалын. Вара кӱртньыгорно насыпь дене Погостье станцийыш каен. 12 январьыште боевой заданийым шуктымо годым Сайтий павай колен. Тудым Малукса ял деч 1,5 км ӧрдыжтӧ тоеныт. Менямал тулык вате лийын кодын. Нунын изи ӱдырыштат сар жапыште ош тӱня дене чеверласен.

Мемнан участковый Артем Аркадьевич Камитовын кугезе кочаже - Камет Янышевич ЯНЫШЕВ (1903 ийыште шочын). Тудо 1941 ий 16 январьыште сарыш каен. 128-ше стрелковый дивизийын 741 стрелковый полкыштыжо кучедалын. 

1943 ий июль-августышто ончыко кайыме Мгинский операций деч вара тиде полк позиционный кредалмашыш куснен. 6 ноябрьыште Камет павай сусырген да 14 ноябрьыште госпитальыште илыш гыч каен. Тудым Мгинский районын Ӱлыл Назия ялже воктене тоеныт. Валкезя, Валет да изи Василий тулыкеш кодыныт.

Мый шкенан ялын фронтовикше-влак нерген уверым https://pobeda1945.su/frontovikmy сайтыште погенам. Нунат пешак илаш шоненыт, но шучко тушман дене кучедалмаште ӱмырышт кӱрылтын. Ме нуным шарнен илышаш огынал мо?  

Теве адакат икшывына, ачана, пелашна, чӱчӱна, павайна-влак СВО-што кучедалыт. Нунылан вашке сеҥен да таза-эсен пӧртылаш тыланен кодам.