Нефтьым лукмо кундемыште

«Хазино» промбаза

Нефть ден газым лукшо «Южарланнефть» управленийын базыжым «Хазино» маныт ыле. 2005 ий марте управлений Краснокам районын тӱҥ налогоплательщикшылан шотлалтын. Тидын нерген управленийын начальникше  келгынрак да шуко пала. Книгамат возен кертеш. Тудлан полшаш тале журналист гына кӱлеш.

«Тошто Пураялыште чоҥена…» 

«Хазино» промбаза Краснокам районысо «Алга» колхозын мландыштыже верланен. Василий Байметович Байгильдинын шарнымашыж гыч: «1960-шо ийлаште мемнан колхоз правленийышке у, кугу стройкын начальствыже тольо. «Председатель йолташ, тендан регионышто пеш шуко шапаш нефтьым муынна. Садлан базым верландараш мланде кӱлеш. Тудым кушан чоҥымо шотышто верым ончаш партий ден правительство мемнам колтышт. Ме Тошто Пураял воктене, Буртюк ял могырышто улшо вер келшен толеш, шонена», - каласышт нуно.       

Тунам мобильный телефон лийын огыл, садлан председатель мыйым кычал кондашлан еҥым колтен. Правленийыш толын пурышым. Мылам мо-кузежым умылтарышт. «Ме тиде мландым тыланда пуэн огына керт. Тиде верыште ончен куштымо шурнын лектышыже кугу лиеш. Теве Керемет ял воктене ошман пасу-влак улыт. Тушто чоҥышт», - каласышым мый». 

Чоҥымо жапыште…

Тиде стройкыш лишыл ялла гыч рвезе ден ӱдыр-влакым погеныт. Тушто мемнан Маняк ял гыч Иликай Идулбаев (1929 ийыште шочын) лийын.

Иликай павайын шарнымашыж гыч: «Пошкудо ялла гыч разнорабочий-влакым погаш тӱҥальыч. Шошым мыят сералтым. Корно уке. Кажне кечын 7 шагатеш  пашаш лектын каем да 9 шагатлан миен шуам ыле. А тиде 10 уштыш утла. «Ахмат кӱйык» манме вер гоч Пураял воктенсе «Слоптыш» миен лектам ыле. Вара, Пураялыш пурыде, - базыш. Паша кастене 6 шагатеш пыта, да мый 8 шагатлан ялыш толын шуам ыле. Телым куштылгырак: ече дене коштым. Тыге шошо вӱдшор марте пашам ыштышым. Вӱдшорлан верч тиде паша гыч лектым. Стройкым спецкомендатурын «химикше-влак» (судын пунчалже почеш уголовный статья дене пашам ыштыктыме верыш колтымо еҥ-влак) ыштышт. Садлан базыште кастене лӱдмашан ыле».

Пытартыш «бомж» - цех

«Южарлан» нефтьым да газым лукшо управленийын структурыж гыч производствым автоматизироватлыше цех (ЦАП) эн вараш ойырлыш. Кандашлымше ийлан пелыштыже тиде цех офис деч посна кодо. Вуйлатыше ден мастер-влак кок пӧлемыште верланышт, а кумшо пӧлемыште склад ыле. Бригада-влак я тыште, я тушто верланеныт.  

1986 ий мучаште ЦАП цехын администрацийже верланыме зданийым чоҥаш тӱҥальыч. Тыштат чоҥымо пашам Нефтекамск олан спецкомендатурыжын «химикше-влаклан» ӱшанышт. 1987 ий январьыште зданийын икымше пачашыжым чоҥен шуктышт. 10 январь деч вара разнорабочий семын 5 еҥ дене комсомол да самырык-влакым полшаш колташ тӱҥальыч. Икымше тӱшкаш ме: С. Юзыкаев (Маняк ял), Е. Мухаметов (У Пураял), Г. Илинбаев, С. Сайранова (коктынат Тошто Пураял гыч улыт) да мый (Маняк ял) - логална. Тудо ийысе январь пеш йӱштӧ мардежан ыле. Спецовка олмеш мыланна спецконтингентын фуфайкыже-влакым пуышт. Кидысе шокш кынервуй ден кидкопа коклаште пытен. Садлан, шӱй кылмен гын, вачым нӧлталынна, но шылыжым кылмыктенна, шылыжыш волтенна гын - шӱйым. Ме отделка пашам ышташ полшенна - кермычым, гипс панельым да растворым нумалынна. Южынам кладкышкат шогалтыльыч. 1987 ий шыжылан ЦАП у зданийыш кусныш. Тидлан тений 35 ий лиеш. Садлан, йӧн дене пайдаланен, цехын Нефтекамск оласе производствым автоматизироватлыше участкыжын администрацийжым, ветеран-влакым да кызыт тыршыше пашаеҥ-влакым тиде лӱмгече дене уло кумылын саламлем.  

Писе Танып гоч кӱвар

Чоҥымо сомыллан стройматериалым кондаш Писе Танып мешаен. Садлан Дӧртыльӧ районысо Чарлак ден Краснокам районысо Маняк ял-влак коклаште кӱртньӧ кӱварым чоҥеныт. Танып эҥерым арам огыл писе маныт. Эҥер вӱдкорныжым писын вашталта. Кызыт тиде кӱвар Чарлак могыреш кодын. 

Машина-влак Ангасяк села воктеч, Чарлакыш пурыде, кӱвар гоч Манякыш коштыныт. Вара Маняк ял урем гоч, У Пураялыш лектын, Хазиныш каеныт. 

1962 ийыште нефтьым лукмо объект-влакым обслуживатлаш у капитальный кӱварым чоҥеныт. Тудо кӱварым почмылан тений 60 ий эртыш. Мемнан Маняк ял гыч тиде пашаште А. Мусабиров (1940 ийыште шочын) пашам ыштен.

Варарак трактор-влак дене кошташ Дӧртыльӧ районысо Юсуп ден Краснокам районысо Буртюк ял-влак коклаште кӱртньӧ кӱварым чоҥеныт.

Ф. Исламовын «шӱкшудо» пушеҥгыже-влак

«Южарланнефть» управленийын начальникше Ф.Я. Исламов кодшо курымысо кандашлымше ийла кыдалне «Хазино» промбазыш американ (ясенелистный) ваштарым кондыктыш. Нине пушеҥге-влакым «Южарланнефтьын» учебный комбинатшын мландыштыже да ОРС-ын складше-влак шеҥгелан шындышт. Тиде тунам моторын койшо экзотика пушеҥге-влак ыльыч. А кызыт ваштар кожла джунглиш савырнен. Тиде пушеҥгым пӱчкат  гынат, тудо пеш вашке да шуко вере кушкаш тӱҥалеш. Адакшым «крылатка» нӧшмыжӧ кумдан шарла. Ожсо Калтаса лесничествын кожлашкыжат пураш тӱҥалын, очыни. Ваштар Коян поселкышкат шуын. Тидын шотышто Кояныште илыше ик еҥ тыгерак палемдыш: «Хазино» промбаза воктене мландым нальым, пӧртым чоҥышым. Но саде ваштар шуко орландарыш. Руэнат ончышым - эше шуко кушкеш. Вич ий кучедальым. Химикат-влак дене веле пытарышым».