Ӱжаран волгыдыжо. В.М. Васильев - редактор, суртоза, ача

Тудо погынымаш нерген возен, ончыкылык паша дене палдарен, «тӱрлӧ осал нерген, тӱрлӧ вере могай тавар (сату) улмо да акше нерген возаш тӱҥалына» манын ончыктен. «Ӱжара» газетын лӱмжымат умылтарен: «Газетын лӱмжӧ - «Ӱжара». Садлан вет лукшо-влак, газетна чынак пиалан илыш ончыктышо семын лиеш гын, пашам шуктымо чотлан ужына, эше чыла еҥланат эрыклык, порылык, изак-шоляк гае сайын келшен илымаш виктаралташ тӱҥалеш гын, паша ушнен улмаш манын, йывыртен, Юмылан кугу таум ыштена». 

Газет арняш кок гана лектын шоген. Редактор семын Валериан Васильев тӱҥалтыште чӱчкыдынрак ончылмутым возен. Кокымшо номерыште, мутлан, тудо палемден: «Газетыш возышо шагал, сайын ышташ посна пӧртымат мумо огыл эше, газет печатлаш еҥат шагал». Тыштак тудо газетын йылмыж нерген мутым луктын: «Книга нерген ожнат, тыгодымат тыгае мутым колына: «Мемнан семын огыл, умылаш ок лий, молан мемнан йылме дене огыт возо?»  да монь маныт. Вет ик марият ик книгамат «ялт мемнан семын возалтын» манын огеш керт. Мутлан, Морко марий йылме дене возена гын, Вӱрзым (Уржум) ден эрвелмарий огыт умыло, «огына умыло, огынат ончал» маныт. Садлан тидыжланат йӧршаш верч ик тӱрлӧ кокла йылме дене, чыла марийланат умылаш ыштен возаш тӧчена. Тыште В.М. Васильев ик чумыр марий йылме нерген йодышым тарватен. Шочмо калыкым йӧратымыже, тудын ончыкылыкшо верч тыршымыже, йылмыжым да йӱлажым аралыме нерген шонымыжо лач тиде ойышто коеш. Вет Валериан Михайлович возышо-влаклан шке семын, шке диалект ойыртемым кучылтын, возаш темлен. 

Газетым лукташ тӱҥалмеке, ик жап неле лийын. Туге гынан калыкнан ончыкылыкшо нерген шонышо марий айдеме тӱҥалме пашажым кудалтен огыл, редактор сомылжым уло кумылын шуктен. Кагаз укелан кӧра, нылымше номер гыч тӱҥалын, газетын икмыняр номержым нарынчалге кагазеш печатленыт. Окса чӱдылык чоным витарен. Журналистын, газет пашаеҥын сомылжым В. Васильев сайын пален, номерыш могай материал шичшашым тергенак шоген. Тунамсе жапыште кушто да мо лийшашым марий калыклан увертараш газет эн сай йӧн лийын. 

Газет икшырымын вияҥын, марий-влак «Ӱжара» газетым налын, лудын, уш-акылым пойдарен шогеныт, илышым эскераш тунемыныт. Мутлан, 1918 ий 9 февральыште лекше номерыште Ӱпымарий псевдоним дене «Чон (веран) пашан эрыклыкше дене, черке да вера шот дене ышталтме обществе нерген ыштыме законым» печатлен.

Редактор паша дене пырля В. Васильев шке творчествыжымат вияҥден, писатель семын ойыртемалтын. Мутлан, «Ӱжара» газетыште почеламутшым, погымо калык мурыжо-влакым савыктен, тыгак самырык писатель ден поэт-шамычын сылнымут саскашт дене палдарен. Икманаш, «Ӱжара» газетын кум редакторжо кокла гыч Валериан Васильевын пашаже утларак ойыртемалтын: тудын возымыжо кажне гаяк номерыште лектын. 

Редакторлан идалык ыштымеке, марий калыкын тале эргыжлан йӧратыме пашажым кодаш верештеш. 1918 ийыште элыштына илыш саман изиш вашталтеш. Тунам «Ӱжара» газет шотыштат мут тарванен. Тӱҥ йодыш тыгай лийын: окса ситыдымаш да газетын содержанийже. Владимир Мухинын ойлымыж почеш, пуйто марла газет «руш ваштареш, суас, моло калык ӱмбаке тушманым воза». Сандене газетын направленийжым вашталташ кӱштеныт. А тидлан калык вес редакторым сайлышаш. Тунам гына Кресаньык каҥаш «Ӱжара» газетым печатлаш оксам пуа манын палемденыт. 

Тидын вашеш В.М. Васильев шке шонымашыжым тыге радамлен: «Ӱмбакем марий кокла гыч тыге лавырам кышкаш тӱҥалыт гын, мый редактор гыч лектам, весым шогалтыза. Мый вий шутымо семын «Ӱжаралан» полшем, те умбакыже тыге «Ӱжарам» йомдараш тӧчен ида кошт. Тудо мыйын шочшем гае, сай кушкеш гын, мыйын чонемланат куштылгырак лиеш. Родо-влак! Тыге аҥыра пашам ида ыште. «Ӱжаралан» йолым тореш тошкалме огеш кӱл, шкаланда титакым ыштеда». 

1918 ий март тылзыште чыла паша Совет кидыш куснен, а «Ӱжара» газетын редакторжылан Владимир Мухиным сайленыт. Но В.М. Васильев паша кумылжым волтен огыл, газетыштак кодын. А редакторлан весым шогалтыме шотышто калыклан газет гоч тыге умылтарен: «Редактор гыч лектынам гынат, «марий калыклан порылык лийже» манын, газет пашалан полшенак шогем. Пашам тыгае: ожнысо семынак газетеш печатлымым чылажымат тӧрлатем. Мыйын пашам «марий йылме ынже пужло, возымо могыржат йӧршӧ чотан лийже манмаште. Мыйын пашам газетеш лӱмем ончыктыде ышталтеш манын ом ойгыро. Лӱм ончыктыде ыштыме пашамымат кызыт кугулан шотлем» (1918 ий, 26-шо №).

Теве тыге пашам ыштен шочмо калыкын ончыкылыкшо верч тыршыше кугу букван марий айдеме. Шонен моштышо, мом ыштымыжым умылышо да вискален моштышо еҥ гына, очыни, редактор гыч кораҥдымекат, «кидшым лупшалын» огыл, ыштыме пашажлан ӱшанле кодын, шке «шочшыжын», «Ӱжара» газетын, кушмыжым куанен ончен. Чын, могай ача шочшо-падырашыжлан ок куане? В.М. Васильев калыклан корным волгалтарыше марий газетым тыгак ончен. Да суапле пашаже арам лийын огыл - «Ӱжара» газет марий калыкын вияҥме корныштыжо ик йыжыҥ семын историеш кодын.