Эртышым тӧрлаш ок лий

Шӱдӧ вич ий ончыч мемнан кугезе кочана-влак Бирск мландыште икымше гана Российысе уло марий калыкын погынышкыжо чумыргеныт. Тунам кумда эл мучко шаланен илыше калыкым ӱжаш сото телефонат, тӱшка кылат, кызытсе гай кажне ешыште машинат лийын огытыл. Но нуно погынен кертыныт. Калыкын волгыдо илышыже верч йӱлышӧ марий-влак 1917 ий 15-25 июльышто (25 июль - 7 август) туныктымо, у школ, йочасад-влакым, калык университетым почмо, экономикын чыла шӧрынжылан специалистым ямдылыме, Юмынйӱла, культура да искусство, литература да наука шотышто пеш шуко йодышым тарватеныт, каҥашеныт, резолюцийым луктыныт. Тунамсе Съездын историйже, йодышыжо-влак деке вара шуко гана пӧртылыныт, ятыр ий эртымек, моло Погынлаштат чӱчкыдын тарватеныт.

Пӱтынь Российысе Марий калыкын икымше погыныштыжо внешкольный образований шотышто Уфа гыч лектор С.Ф. Стрелковын тыгай тезисше уло: «Содействовать всеми  мерами собранию национальных песен и других литературных памятников, а для начинания все присутствующие должны пропеть и записать по одной национальной песне» (Съезды народа Мари: документы и материалы. 1917-2004 гг. Йошкар-Ола: Центр-музей им. Валентина Колумба, 2008., с. 69). 

Тиде путырак чын негыз лийын, шонем. Тунам список почеш 178 участникым палемденыт. Кажныже ик муро дене возен гын, 178 муро погынен кертын. Тыгодым мурын чотшо гына огыл, участникын шке калыкшым, тудын йылмыжым да илыш-йӱлажым кузе палымыжат палдырнен. Калык мурым погымаш участник-влаклан ончыкылык пашаштыштат кӱлеш лийын. Тунам марий литература да марий йылме дене литература йӧршын шагал улмаш. Книга деч посна туныктымо пашам кузе ворандарен колтет? Калык ойпогым погаш шке докладыштыже В.М. Васильеват ӱжын. Тудо марий интеллигент-влак шочмо йылмыштым огыт пале манын ойлен. Тыгодымак Валериан Михайлович умылен: йылмын озаже - калык. Йылме ила - калык ила. Сандене йылмым палаш, тунемаш да шымлаш калык дене пырля лийман. А калык мурышто - шочмо йылме, тудын илышыже, йӱлаже, ямже.

Ынде кызытсе илышыш пӧртылына. Тыгай кугу погынымаш але форум чӱчкыдын эртат. Тунам кажне ончыл еҥлан калык мурым, туштым, калыкмутым, йомакым, легендым, преданийым возаш йодына гын, лектыш могайрак лиеш? А вара нунын негызеш моло пашат сайынрак воранен кертеш: йоча калык ойпогым шочмо йылме дене мультфильм ден видеоролик-влакым ыштыме годым кумдан кучылташ. (Илыш дене тӧр ошкылшо ньога-влак «Маша и медведь» мультфильмым йӧратен ончат. А те шижында, тушко йоча фольклорым кузе моштен пуртеныт?) Калыкпале, тушто, калыкмут-влакым «Окружающий мир», йылме, литература уроклаште презентацийлаште кучылташ.

Эше ик пӱсӧ йодыш - калык муро. Тудым йоча-влаклан туныкташ кӱлмӧ нерген иктаҥаш йолташем-влак дечат колаш логалын. Молан школышто сӱан, уна муро-влакым огыт туныкто? Музыка дене программыште тудлан вер  уке, очыни. Кызыт шуко школышто тудым караоке почеш гына эртарат. Тыгай годым марий калык семӱзгар, сем ден муро марте мо? 

Мемнан республикысе школлаште вич кечан тунемме арняш куснымо годым тылзе еда ик шуматкечын иктаж-могай воспитатлыме пашам эртарыме нерген ойлышт. Лач тудым марий школлаште калык муро-влакым тунеммылан да мурымылан пӧлеклаш ыле гын? Тыгодым аза малтыме гыч тӱҥалын, колышым уштымо марте чыла тӱрлӧ велымат авалташ кӱлеш. Икшыве мурым тунемеш - тудын дене пырля йылмым тунемеш.

Кызыт, телефонын сенсоржым ниялтен, ала-могай пашалан тӱҥалтышым пышташ лиеш. А теве марий самырык-влакым форумыш чумырен огыт керт. Тыште ик экшыкым кораҥдаш кӱлеш ыле дыр. Кызыт пашадарым тӱлымӧ годым «стимулирующая надбавка але премий» манме корно уло. Тудым пӧлымӧ годым комиссий пашаеҥын печатян кагазше-влакым онча. Тышке сертификат, грамота, диплом-влак да молат пурат. Тыгай форум, погынымашлаште участниклан сертификатым пуаш але налаш йӧным ыштыман, шонем. Эше весе. Марий калык пайремын, виш урокын конспектыштым але иктаж-могай паша опытым ончыктышо статьям клуб пашаеҥ, туныктышо да моло шӧрыныштӧ ыштыше-влак шочмо йылме дене савыктен да икте-весышт дене алмаштен кертышт манын сай электрон изданий-влакат тыгай йӧным кучылтыт гын, ала кокла ийготан да самырык ӱдыр-рвезе-вакат чулымештыт ыле?