Маядык-влакын илыме верышт

Маядыкын мландыже шагаллан кӧра посна лекше-влаклан у верым пуэн огытылат, чӱчкыдын еш оза-влак шке мландыштым кокыте пӧленыт да тушан икшывыштлан пӧртым ыштеныт. Родо-тукым дене пырлярак илаш тӧченыт. Но тунам эше урем-влак лийын огытыл. 

Архитектурыжо чодыра еҥ-влакын гай. Пӧртым ныл пусакан пура дене, воктенже пӧртӧнчылым ыштеныт. Илыме верым вашпӧрт (пятистенка) дене кугемденыт. Пӧртвуйым кӱр, олым, омыж, варарак оҥа, шифер дене леведыныт, кызыт профнастилым кучылтыт. 17-18 курымлаште пӧрт шикшан (курный дом, шем монча гай) лийын. Варарак шикш лекме вераным, эше варарак коҥганым ыштеныт. Кызыт южо еҥын коҥгажат уке - газ котел дене илат. Пӧрт кӧргым куымо шовыч-влак дене сӧрастареныт, мотор чарша-влакым сакеныт, кӱвареш шке куымо паласым шареныт.

Мастар-влак илыме пӧртым товар дене чоҥеныт. Варарак тореш, кутышеш пилам кучылтыныт. ХIХ курым тӱҥалтыште урем дене илаш тӱҥалыныт. Мемнан ялын уремже аҥысыр. Кугезына-влак кумдыкшым имньылан шотлен гына коденыт. Сурт тыгай лийын: ончылно - пӧрт, оралте, поянракшын - кокымшо (ош) пӧрт, шурно амбар, олым да шудо клат, воктенжак - вольык вӱта, умбалнырак - шурно шийме амбар, пакча. Чыла тидым йырым-йыр печен налыныт. Кызытат тыгак ыштылыт, вашталтыш кугу огыл. 

Урем гыч марла капка гоч пуреныт. Тудо ломаш-влак гыч ышталтын, кок могыркат почылтын. Варарак, ХХ курым тӱҥалмеке, рушла - руш-влакын шке ялыштышт ыштыме гай - капкам ышташ тӱҥалыныт. Тиде вуян, кок велже почылтман оҥа капка. Иктыже, изиракше, - еҥлан пураш, весыже, кугуракше, - транспортлан. Варажым, трактор, машина-влак дене шудым, пум кондаш тӱҥалмеке, тиде капкам кызытсе дене вашталтеныт. Кызытсе капка кумда, почылтшо кум ужашан, изи капкаже калыклан кошташ, кок велыш почылтшыжо - кугу капка. Тыгай капкам ончычрак оҥа дене ыштеныт, кызыт профтруба да профнастил гыч ыштат. Кажне гаяк суртышто нӧреп лийын. Кум-ныл сурт дене погынен, вынемым кӱнченыт. Маядыкыште кызыт кажне суртышто вынем уло. Шуко еҥже пӧртышкак вӱдым пуртен. Пӧрт деч ӧрдыжтырак шамбом кӱнчен, мушмо вӱдым тушко йоктарат. Темешат, сервис пашаеҥ-влакым ӱжын эрыктат.

Суртышто монча ик кугу верым налын шоген. Тушто мушкылтыныт, капыштым тамле пушан выньык дене лупшен, чоныштым эрыктеныт, калык медицинылан эҥертен эмлалтыныт, азам ыштеныт. Уна-влак толмо, сорта чӱктымӧ, тойымо годымат мончаш олтат. Южгунам тудым «шамай» шолташ, шурным, кылтам але емыжым кошташ кучылтыныт.

Совет власть годым, кугу лектышан ийлаште, ялна койын вашталтын. У урем-влак шочыныт (Изурем, Тореш урем, Вакш урем, Кечывалвел урем). Улшыжо-влак шарленыт (Ангасяк урем, Бишкурайын кугуремже).

Кызыт сельсовет, клуб, спортзал да библиотека (ик зданий), йочасад, больница, почта (вес зданий), школ, кевыт ял покшелне ик вере чумыргеныт. Йочасад ончылно икшыве модмо вер, школ ончылно спорт площадка, клуб ончылно Шочмо элым аралыше воинлан памятник да кеҥежым каныме вер улыт. 

Озанлыкысе оралте-влакат ик верыш чумыралтыныт: эрвелне - 1-ше МТФ, кечывалвелне - ачалыме рӱдӧ мастерской, касвелне - шурно амбар. Ялыште пожарный депо ыле. 

Колхоз виян годым чоҥымо бригадат ыле. Нуно колхоз паша деч вара у пӧрт ден урем-влакым чоҥеныт. Калыкат у пӧрт-влакым чоҥаш тӱҥалын.

Сурт планировка пеш вашталтын огыл. У суртышто имне вӱта, кылта коштымо леваш-влак йомыныт. Шурно шийме верым пакчаш савыреныт. Пӧртат вестӱрлемын. Тӱҥ шотышто кермыч, блок але пырня брус шуко пӧлеман пӧрт-влакым чоҥат да тӱжвач профнастил дене обшиватлат, пластик гыч ыштыме кугурак окна-влакым келыштарат. Пырдыж-влакым кӧргӧ гыч обой дене петырат.

Калыкын илышыже саемме пӧрт кӧргӧ дене палдырна. Пӧлемлаште мебель гыч ӱстел, пӱкен, пушкыдо кресло ден диван, малыме олымбал да кӱртньӧ койко-влак олмеш тахта, ковер, палас, гобелен-влак койыт. Пӧртыштӧ тунемше-влаклан посна лукым ойырат, компьютерым налын шындат. 

Теве тыгай кызыт маядык калыкын илыме верже.