Все новости
Историй гыч
28 Ӱярня 2022, 11:15

Янгузнарат (Пӱнчер)

Нефтекамск ола гыч Дӧртыльыш кайыме корнышто Ушмен ял уло. Ушменыш шуде, пурла могырыш наҥгайыше корно дене кает гын, кок Керей ялым (Каенлык-влакым) эртет. Вара шола могырно, Ашаеш ер воктене, мотор верыште Янгузнарат ялым ужат. http://wiki02.ru/ сайт тиде ял нерген тыге воза: «… здесь поселились ясачные татары, перешедшие впоследствии в сословие тептярей…» Но тиде чын огыл…

Янгузнарат (Пӱнчер)
Янгузнарат (Пӱнчер)

1700 ий деч ончыч тиде эҥер воктек марий-влак илаш толыныт. У яллан лӱмым пуаш кӱлын. Ик марийже каласен: «Айста «Пӱнчер - Янгузнарат» манына. Теве ончалза, пӱнчӧ пушеҥге шога». Молышт тиде ой дене келшеныт. 

Эҥерыште кол шуко лийын, кожласе мӱкш-влак мӱйым пуэныт, калык тӱрлӧ емыжым поген. Шемрок кугу лектышан лийын. Пӱнчер калык улан илаш тӱҥалын. Вуеш шушо эргыштлан ӱдырым налыныт, ӱдырыштым марлан пуэныт. Ончыч марий-влак дене гына, но 1800 ийлаште татар йылме дене ойлышо-влак денат тулар-тулаче лияш тӱҥалыныт. Сандене ойлымо йылмыштат изин-изин татар могырыш савырнен…

Тиде ялын поян илымыжым ужын, саде мланде оза-влакат (пошкырт-шамыч) тушко илаш кусненыт. «Ме йорлын илена, а саде «чермыш-влак» поян илат» манын шоненыт дыр. Нуно уже мусульман верыш куснышо лийыныт, коклаштышт указной муллаштат койын… Мусульман закон дене илаш тӱҥалыныт.  

Тыгеракын, 1834 ийлан Янгузнарат татар ялыш савырнен. Тиде ялыште марий шӱлыш йомын. 

 Сай да поян илышым ужын, 1834-1850 ийлаште моло мланде оза-влакат (пошкырт) илаш кусненыт. Тиде еш-влак Виче вес могырысо ялла гыч: ончыч Тошто Биктау ял гыч, вара Тошто Хази, Тылакай, а вара ала Дӧртыльӧ, ала Учпили гыч - толыныт… 

Киношто ик персонаж тыге ойла: «Боливар не выдержит двоих». Тыштат тугак лийын. Янгузнарат мландын лектышыже, кожла ден эҥерын поянлыкышт тынар еҥлан ситен огыл. Садлан 1853-1855 ийлаште тиде ялыште нужналык - «асьлык» - тӱҥалын. Пеш шуко еҥ шужен колен…

Еҥ-влак вес у верым кычалаш тӱҥалыныт. Тыгай верым кызытсе Калтаса районышто верештыныт. 1858 ийыште ял гыч пел калыкше куснен каен да У Ашит ялым чоҥен. У Ашитыш Биктау, Хазино да Тылакай гыч толшо мланде оза (пошкырт)-влак кусненыт. Нунын дене икмыняр тептяр (сословий) ешат каен… Но нуно чылан мӧҥгеш пӧртылыныт. Шке ялыштым сагыненыт, очыни. 1859 ийысе переписьыште нуно У Ашитыште ончыкталтыныт, а 1917 ийысе переписьыште - угыч Янгузнаратыште.

Чыла тиде информацийым мый шоныдымын муым. Янгузнарат ялын 1795 ийысе переписьшым ончен шинчымем годым пытартыш лаштыкыште Улмас Иликаеван лӱмжым ужым. Тудо Буртюк ял гыч марлан толын улмаш. Иликайын Чукай эргыжым гына палена ыле, а вет Буртюкын Иликай кугыза пеш кугу тукымын родовуйжо улмаш. Пел Пураял да Керемет тудын тукымжо лийыт. А ынде ӱдыржӧ гоч Янгузнаратынат 70-80 процентше…

Саде Улмас лӱман ватын марийже Мансур Изикаев лийын. Мансур ден Улмасын Макева ӱдырышт тиде ялынак Пектемыр Минлигуловлан марлан лектын… А тудо жапыште тугай тептяр (татар)-влак лийыныт: Пектемыр, Изикай…

Ожсо 1723 ийысе переписьын выпискыжат тидымак ончыкта. 265-ше пунктышто Огеся Нарат (Янгузнарат) марий ял коеш. Архивысе информаций пел лаштык гына. Сандене каласаш лиеш: тиде ял икымше башкир восстаний деч вара 1670-1680 ийлаште шочын! 

Тиде выпискым ожсо ПРОТАТАР сайт гыч налынам ыле. Тиде сайтым ынде петыреныт, олмешыже тиде адрес денак развлекательный сайтым почыныт… Кӧлан кӱлеш, кушеч лийыныт татар ден пошкырт-влак: финн-угор ешысе мещера тукым гыч але марий калык гыч… Теве пошкырт калык коклаште Танып тукым уло. Нуно мусульман верыш куснышо марий-влак гыч улыт, маныт…

Краснокам районышто 2001 ий гыч кажне ийын Семык пайремым эртарат. Пӱрнӱш ден Кыргыз яллаштат кок гана лие. Икымше гана эртарыме годым мыят миенам ыле. Тушто татарла ойлышо-влак пеш шукын ыльыч. Палымем-влак деч йодымат, «Нуно чылан Янгузнарат ялын улыт, уло ялышт дене толыныт чай» маньыч. Да, йылмымат, верымат вашталташ лиеш… Но вӱреш шыҥыше ожсо марийлыкышт нуным марий пайремыш конден… Руш калык манмыла, «зов крови».

Автор:Г. АЙТИЕВ. Маняк ял, Краснокам район.
Читайте нас: