Туныктышо тукым

Шоҥго павай-влак Пугачевский восстаний, Салават Юлаевын кугыжан салтакше-влак дене кучедалмыже, кугыжалан ӱшаныше казак-влакын Ельдяк крепостьым сеҥен налмышт нерген ойлат ыле. Йылий да Чамай ялла гыч ятыр марий рвезе поян-шамыч дене кучедалаш Салават Юлаевын отрядышкыже ушнен. 1918 ийыште командарм Блюхерын вуйлатыме Йошкар Армийын салтакше-влак Йылий да Чамай ял-влак гыч ош салтак ден ош казак-влакым поктен колтеныт. 1959 ийыште Павловский ГЭС-ым чоҥымек, Йылий ден Чамай ял-влак Павловский водохранилищын вӱдшӧ йымалан кодыныт, а нунын олмеш у ялым чоҥеныт да Чамай лӱмым пуэныт.

Ожно яллаште школ лийын огыл, марий-влак лудын-возен моштен огытыл. Калык йодмылан Земский управа 1897 ийыште Чамай ялеш икымше тӱҥалтыш школым почын. Туныктышылан Бурай районысо Шӱкшан ялын шочшыжо Александр Дмитриевич Валитовым шогалтеныт. 1911 ийыште Йылийыштат тӱҥалтыш школым почыныт. Тушто А.Д. Валитовын ӱдыржӧ, Елизавета Александровна, туныкташ тӱҥалын. А мый Йылий ял гыч лекше туныктышо династий нерген возынем. Тудо Аймурза Ишмурзинович Ишмурзинын лӱмжӧ дене кылдалтын. 

А. Ишмурзин Империалистический, Граждан да Кугу Ачамланде сар-влакын тулышт вошт эртен. Тудо вич икшыван ешыште эн ончыч шочшо лийын. Ачашт, Ишмурза, тиф дене черланен колен. Шольо-шӱжарже-влакым Аймурза ончен куштен. Нужна пагыт улмаш гынат, пеш ушан, чулым, поро чонан Айтуган шольыжым туныкташак шонен пыштен. 1936 ийыште Айтуган Ишмурзинович Ишмурзин Бирскыште педагогический училищым тунем лектын. Тудым Караидель районысо Ерсола ялыш (рушлаже Атняшкино) туныкташ колтеныт. Айтуган эр велеш икшыве-влакым, кас велеш ликбезыште (ликбез - ликвидация безграмотности) кугурак ийготан кресаньык-влакым лудаш да возаш туныктен. Музиканым мастарын шоктен, калык коклаште художественный самодеятельностьым кӱшкӧ нӧлтал колтен.

Кугу Ачамланде сар тӱҥалме кечын тушман ваштареш кредалаш каен. Офицер-влакым ямдылыме курсыш логалын. Курсант-влак коклаште ушан, тале, лӱддымӧ, спортым йӧратыше улмыж дене ойыртемалтын. Моло-влаклан младший лейтенант званийым пуэныт, а тудлан сайын тунеммыжлан - вигак лейтенант званийым. Сарыште пулемет ротын командирже лийын. Ленинград олам (кызыт - Санкт-Петербург) тушман деч аралыме годым ӱмыржӧ кӱрылтын.

Айтуганын сарыш кайымыж годым Аялче пелашыже да Зоя ден Лиза ӱдыржӧ-влак кодыныт. Кугурак ӱдыржӧ, Зоя Шамшукова (Ишмурзина), ятыр ий Краснокам районысо Ушмен школышто математикым туныктен. Тудлан «Калык просвещенийын отличникше» лӱмым пуэныт. Лиза ӱдыржӧ музыкальный педучилищым тунем лектын, сулен налме каныш марте Нуриман районысо Павловка поселкышто йочасадым вуйлатен.

Аймурза кочамын Ямила шӱжаржын кугурак эргыже, Яков Иванович Исаев, ятыр ий Калтаса селаште туныктышылан ыштен, пенсийыш лекмешкыже, роношто инспектор лийын. Тудын шӱжарже, Валентина Ивановна Исаева, Бирск пединститутым отличиян диплом дене тунем пытарен, партий Калтаса райкомышто инструкторлан, варажым Кучаш школышто туныктышылан тыршен.

Аймурза Ишмурзинын кугу эргыжат, Никита, илышыжым туныктымо паша дене кылден. Кум классым Чамай школышто, нылымшыжым 1937-ше ийыште Ерсолаште Похвальный грамота дене, варажым Шопкер шымияш школым Похвальный грамота дене тунем пытарен. 

Шопкер школ Караидель районышто илыше-влакын, тыгак марий-влакынат рӱдӧ школыштлан шотлалтын. Авамат, Муслима Акушевна Аймурзина (Бикунина), Чӓпӓш гыч Шопкерыш тунемаш коштын.

Никита Аймурзин, Эльян педучилищыште шинчымашым поген, школышто туныктышылан ышташ тӱҥалын. 1943 ий 25 январьыште фронтыш каен. «Учебка» деч вара 4-ше воздушно-десантный гвардейский дивизийын 12-шо воздушно-десантный гвардейский стрелковый полкыштыжо стрелковый отделенийын командиржылан шогалтеныт. Сусыргымо деч вара 222-шо истребительный танковый полкышто 76 миллиметран противотанковый орудийын  командирже, гвардий сержант лийын. Немыч ваштареш лӱдде кредалмыжлан 1-ше степенян Отечественный сар орден, «За отвагу», «За боевые заслуги», «За победу над Германией», «За взятие Будапешта» медаль-влак дене наградитленыт, шуко юбилейный медальже уло.

Сар гыч пӧртылмек, Бирскыште учительский институтым тунем пытарен, 1952 ий марте Чамай школышто туныктышылан ыштен, 1952-1963 ийлаште школ директор лийын. 1963 ийыште тунемше-влак шагалеммылан кӧра Чамайыште тӱҥалтыш школым гына коденыт. Н.А. Аймурзинын туныктымо паша стажше - 47 ий.

Ачамын, Никита Аймурзинын, изи шольыжо Василий Аймурзинович Аймурзин Мишкан селасе школышто йоча-влакым математикылан туныктен. Ятыр ий Мишкан кандашияш школышто директорлан, пенсийыш лекмеш, роношто инспекторлан ыштен. Пелашыже Валентина Янсубаевна руш йылмым да литературым туныктен.

Ачамын сугыньжым шуктен, меат, кум икшывыже, Благовещенск педагогический училищым тунем пытарышна: Тамара акам - 1976, мый, Станислав, - 1978, Юрий шольым - 1980 ийыште.

Тамара акам, Марий кугыжаныш пединститутым тунем лекмек, ятыр ий школышто туныктышылан ыштыш, Юрий шольым БГПИ-ште шинчымашым погыш, кызыт Уфа оласе школышто туныктышылан тырша.

Благовещенск педучилище деч вара мыланем Караидель ронош направленийым пуышт. Ик группышто пырля тунемше ӱдыр-рвезе-влак Роза Русиева (Шайдуллина), Виталий Иксанов да мый Шопкер школыш туныкташ логална. Школышто тиде пагытыште пеш сай коллектив ыле. Ме ик тукым гыч улшо Ибулаевмыт Яков Петрович, Екатерина Ивановна, Альберт Яковлевич, Василий Яковлевич, Евгений Яковлевич, Светлана Яковлевна дене пырля пашам ыштышна. Тиде пагыт ӱмырешлан ушешем кодын.