Пытартыш йыҥгыр йӱкым колын, тугодсылак шӱмем пыртка

Школысо пытартыш йыҥгыр йӱк кызытат пылышыштем йоҥга. Эртыше жапым ушештарен, тугодсылак шӱмем пыртка. Ме, Чорай кыдалаш школышто 10-шо «Б» классыште тунемше, тиде кундемысе латкум ял гыч погынышо марий ӱдыр-рвезе-влак тудым 60 ий ожно колынна. Тиде ийла коклаште ик ганат погынен ышна вашлий - ала чумырышына ыш лий, ала паша дене пулашышна…

1941-43-шо ийлаште шочшо, сар деч варасе неле илышым шижын шуктышо икшыве-влак, ончыкылык илышлан корным почаш манын, кужу корным шотыш налде, уло кумылын тунемаш коштна. Пырля тунемше кажне ӱдыр-рвезым лӱмышт дене ушештарыме шуэш. Чорай гыч эн тора Эшым ялыш латкуд уштыш лиеш. Тушечын мемнан дене пырля Валерий Ишмурзанов да Илья Хамитов тунемыч. Валерий изирак капан, пеш шуко книгам лудшо рвезе ыле, мыланна тудын палыдымыже укела чучын. Туныктышо класс дене иктаж повестьым лончылаш, мемнам палдараш тӱҥалеш, а Валера тудым уже лудынат. Немыч йылме дене икмыняр ойсавыртышым тунемын да мемнан дене пуйто тудо йылме дене мутланыше лийын. Перемен годым вес эл куштымашымат ончыктылын. Кушеч тунемын, вет тунам телевизор уке ыле? Валера, технический специальностьым налын, олаште илыш. А Илья, мӧҥгешла, тарваташ йӧсырак, точный наукылан шӱман ыле. Бирск пединститутын физика да математика факультетшым тунем лекте, школышто пашам ыштыш.

Лепешканыш, мыйын У Эшым ялем семынак, Чорай гыч лу уштыш лиеш. Тушечын Сима Изиляева шкетын тунемаш кошто. Пеш вожылшан, скромный, тыршыше, кӱлдымаш мутым ойлыдымо ӱдыр ыле. Ончыкыжо педагог-влак радамыш ушныш, пединститутым тунем пытарыш. У Эшым гыч Сима Айбашева дене коктын тунемна. Аваже шоҥгеммеке, тудо Соня акаж деке Украиныш илаш кайыш. Харьковышто институтым тунем лектын, Луганскыште экономистлан ыштен. Чаманен каласаш логалеш, 31 ияш вес тӱняш каен. Мый Башкир ял озанлык институтым тунем лектым, илышемым ял озанлык дене кылдышым. Ардаш гыч Надя Ибулаева, ончыкыжым бухгалтер специальностьым налын, шкенан районысо колхозышто пашам ыштыш. Ваксола гыч Виль Мазиев, пеш кышт рвезе, тыршен тунеме. Пеш ушан-шотан, тыршышан, йолташлан кеч-кунам полшаш ямде, поро чонан Ялкай Яикбаев Пӧкленде гыч ыле. Пеш жал, самырык ӱмыржӧ авариеш кӱрылтын. Тансуло Назмиева (мемнан йылмыште Тануч) - Корак ӱдыр, лӱддымӧ, кеч-могай пашаланат шоналтыде пижеш да шукта ыле. Илышыжым педагогика дене кылдыш. Чорай гыч Измар ялат лишыл огыл. Тушеч чот тыршышан Борис Апканиев дене пырля тунемна. Борис Бирск медучилищым тунем пытарен, фельдшерлан ыштыш. Совет Армийыште служитлен толмек, Башкир ял озанлык институтын ветеринарный факультетшым тунем лекте. Ветеринар врач да районысо тӱҥ ветеринар врач пашам шуктыш.

Тунемше-влак кокла гыч шукышт: пеш вожылшан, но тунемаш тыршыше ӱдыр-влак Полина Апчаева, Юля Апсаева, Салима Николаева, Галя Семниева да Лев Изилянов - Кульчубай ял гыч ыльыч. Нуно мемнан семын тӱшкагудышто илен огытыл, садлан нунын дене урокышто да переменыште гына пырля лийынна. Полина ден Галя вигак Йошкар-Олаш пединститутыш тунемаш кайышт. Тунем лекмек, коктынат Тымбай кыдалаш школышто йоча-влакым туныктышт. Салима медучилищым тунем пытарен. Лев Уфаште пашазе радамыш ушнен. Юля нерген ом пале.

У Тымбай гыч Федя Шамшиев ийгот дене мемнан деч изиш кугурак ыле, очыни. Мемнан семын икшыве койышыжо уке ыле гай чучеш, шкенжым «кормыжышто» чот кучен. Классыштына вес кундем гыч тунемаш толшо-влакат ыльыч. Бирск район Кужнур ял гыч Ямбай Япаров, ушан, шуко палыше, пеш писе рвезе, переменыш лекме годым эре мый денем модаш пижеш ыле. Телым лумышто почаҥылынна, шошым-шыжым икте-весым поктылын модынна. Вуй дене шонаш таратыше модыш-влакымат шонен луктын да мыйым модаш ӱжын. Мый шижын омыл, но тидлан амалже лийын докан: тунемме ий пытыме деч ончыч книга лаштык коклаште изи серышым да Ямбайын фотожым муым. Эрге мом ӱдырлан возымым лудшо умыла, шонем. Тидын нерген тудат, мыят ышна ушештаре. Ямбайын ӱмыржӧ кӱчык лие. Изи аза дене академотпускышто пелашемын аваж дене Раевкыште илыме годым мемнан суртыш Ямбайын колымыж нерген шучко увер миен шуо. Мый пареҥгым саратен шинчем ыле - кидем гыч пареҥгат, кӱзат волен возыч. «Шешке, мо лийыч? Тӱсетат вестӱрлеме», - тургыжланен пелештыш ава лийшем. «Ямбай дене кум ий ик классыште тунемна», - каласышым. Тиде икымше йомдарымаш лие - классысе тунемше-влак кокла гыч эн лишыл рвезылан 21 ий веле ыле. Кужу жап лыпланен шым керт, пӧлеклыме фотожым ончен чаманем. 60 ий кӧргыштӧ кучымо шонымашем тӱжвак луктым, модыш йолташем ок ӧпкеле ыле дыр, шонем.

Закир Саитов Бурай район Карагуш ял гыч (Ваксола гыч 8-10 уштышым кайыман) тунемаш кошто. Ончыкыжо тудат, пединститутым тунем лектын, туныктышылан да кужу жап школ директорлан ыштен. Тудо мемнан семынак марла ойласаш тунеме, телым тӱшкагудышто илыш. Ме чыланат 7 классым марий школышто тунемынна. Кыдалаш школышто предмет-влакым руш йылме дене туныкташ тӱҥальычат, мыланна йӧсырак, тунеммаште ончык каяш нелырак лие.

Мыланна шинчымашым пуэн, илыш корныш лукшо туныктышына-влакымат шарналтен каласыде ок лий. Кӱшнӧ возымем гыч коеш - уда огыл шинчымашым пуэныт. Йолташна-влак кокла гыч шукыжо, кӱшыл шинчымашым налын, шкенан районыштак пашам ыштен, сулен налме канышыш лектыныт.

Кодшо курымын 50-ше ийлаштыже Ардаш ял гыч Алий Андрей да Зайнаш Семен Бирск пединститутышто физика да математика факультетым тунем лектыныт. Коктынат Чорай кыдалаш школыш туныктышылан толыныт: Алиев - физика, Зайнашев - математика дене. Семен Зайнашевичлан мемнан классым вуйлаташ пуэныт. Институтым пытарен гына толшо туныктышын ӱдыр-рвезе-влакын яра жапыштым кузе эртарыктыме шотышто вуйыштыжо ятыр ой лийын. Ече денат кондыштарен, концерт-влакым ямдылымашкат ушен.

1960 ий, июнь. Физика дене экзаменлан ямдылалтына. Эрла экзамен манме кечын мемнан деке кас лишан класс вуйлатышына тольо. «Аҥырген ида шинчылт, айста чие курыкыш коштын толына», - мане. Ме, мӱндыр ялласе тунемше-влак, луын-латиктын погынен кайышна. Кугу мечым нална, тӱрлӧ модыш дене модна, таҥасышна. Семен Зайнашевич кӧлан могай билетлан вашешташ куштылгырак улмым чыланнан дечат йодышто. Вара «авантюрный» планже дене палдарыш. «Эрла экзаменыште мый ассистент улам, кажныланда тендан палыме билетым пале вере пыштем. Экзаменыш пурымыда годым шинчам дене але вес семын ончыктем», - каласыш. Кече шинчаш тӱҥалме годым пелйолла тӧрштылын таҥасаш лийна. Туныктышынан йолжо кайыралте, шар гай койын овараш тӱҥале. Рвезе-влак тудым, велосипедыш шынден, пачерышкыже наҥгайышт. Фельдшерым ӱжын конден, шӱдымыж семын Семен Зайнашевичлан полшен коденыт. А ме, ӱдыр-влак, пӧртылна да адак физика книгаш «вуйнам чыкышна». Уке гын, кузе? Физика - неле предмет.

Эрдене школыш каяш лекнат, тыгай сӱретым ужна: рвезе-влак, туныктышынам велосипедыш шынден, школыш кондат. Ик рвезе рульым виктара, коктын кок велым, пӧрдын ынже воло манын, туныктышым кученыт. Нумалме гай экзамен классыш пуртен шындышт. Ӱстембалне билет шалатыме сомыл ассистент кидыш кусныш.

Туныктышына-влак Н.Я. Яманаев, И.Б. Байрамов, Е.С. Сагадеева, А.Н. Аблеева, Б.В. Валеев да молыжат мыланна сай шинчымашым пуэныт. Кажныже шке предметшым йӧратен, келгын пален, мемнан вуешат кодшашлык умыландарен. Тау чылаштланат. Мемнан кокла гыч кайыше туныктышо да тунемше-влакын кийыме верышт пушкыдо лийже. Ик классыште пырля тунемме йолташем-влакым пытартыш школ йыҥгырым колмылан 60 ий темме дене саламлем. Илышыштышт тазалыкым, порылыкым, ончыкыжат ӱмырыштым куан дене шуяш тыланем.

Серышем тӱҥалтыште возенам: 60 ий коклаште ик ганат ышна вашлий. Класс вуйлатышына Семен Зайнашевич туныктымо паша деч кораҥе. Тидат могай-гынат амал лие, очыни. Но ме садак икте-весе дене вашлийын, тӱрлӧ уверым пален илена. Ме Борис Апканиев дене ик селаште «вожым колтенна». Илья, райрӱдыш толеш гын, мый декем да Борис деке пурыде ок кай ыле. Илья ден Закир Саитов ӱмыр мучко келшен, миен-толын илышт. Закир ешыж дене Мишкан ден Бурай границын чекышт деч 7-8 уштыш тораште верланыше ялыште ила.

Кызыт мемнан классысе 18 тунемше гыч пелыж деч шагалракше, икшыве да уныка-влак дене вычыматен, эркын гына илышнам умбакыже шуена.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Об использовании персональных данных

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».