Кочамын мурыжо шарныкта

Ожно Аймурза кочам тыге муралта ыле: Ой, ок лий вет, огеш лий ветЙылийым ужаш ок лий вет.Йылийым ужаш лиеш гынат,Ойлен мошташ ок лий вет…Кочам шочмо Йылий ялже нерген тыге мурен. Тиде муро кызытат мыйын чонем вургыжтара. Йылий (рушлаже - Елеево) - марий ял. Караидель районышто Уфимка эҥер лишне верланен, кок уштыш кужытыш шуйнен, 83 суртан лийын.

Ялын историйже тыгай улмаш. 1552-шо ийыште Иван Грозный Озаҥ ханствым сеҥен налын да Руш кугыжанышыш ушен. Руш поп-влак моло калык дене пырля марий-влакымат виеш тынеш пурташ тӱҥалыныт. Эрыкым йӧратыше марий-влак ожсо чимарий йӱлаштым кудалташ келшен огытыл. Южо виян, пӱсӧ, лӱддымӧ марийже Башкирий мландыш илаш куснен толын. Тиде верлаште шуко яра мланде лийын. Башкир калык толшо-влакым сайын вашлийын.

Елей лӱман марият ешыж дене Уфимка эҥер воктене, ямле кӱкшӧ курык-влак коклаште, кугу чодыра воктене верланыше мландеш илемым чоҥен. Сонарыш коштын да колым эҥырен, киндым ӱден, мӱкшым кучен. Изи курыкышто (Тиде верым кызытат тыгак лӱмдат.) мӱкшотарже, тушеч тораште огыл кӱсотыжо лийыныт.

Уфимка эҥер сереш моло марий еш-влакат верланеныт. Йылий ял воктене Чамай (Илыме вержым Тошто Ӱрышъял маныныт.), Уфимка эҥерын кӱшыл могырыштыжо Чабык (Ялже - Чебыково.) илаш тӱҥалыныт. Нине тукым-влак икте-весышт дек миен коштыныт.

Архивысе документлаште возымо почеш 1780 ийыште Йылийыште 26 суртоза ешыж дене илен. Ял воктенсе чодыран да мландын озаштлан помещик Феофан Алексеевич Пучнин шотлалтын. Марий калык тудым «Пимын» манын лӱмден. Тиде помещик чодыра да пасу пашам марий-влаклан ыштыктен. Пеш шуко мӱкшым кучен, шурным ӱден, чодырам куклен. «Пимын чӧльнык» манме верыште кугу суртшо верланен. Революций годым йорло-влак суртшым йӱлатен колтеныт. Кызыт тиде верыште пӱнчӧ посадке кушкын шогалын, сурт олмысо кугу лакым шудо леведын. Тиде вер-шӧрыштӧ кызытат шке шындыме тамле мӧр кушкеш, палыше еҥ-влак кеҥежым тушко мӧр погаш коштыт.

Йылий ял деч тораште огыл, эҥер дене 7 уштыш кӱшкыла, Ельдяк ял воктен казак-влакын Ельдяцкий крепостьышт верланен улмаш. Тиде ял-влак гоч Пугачев восстанийын корныжо эртен. Салават Юлаев йолташыже-влак дене Ельдяцкий крепостьым сеҥен налын. Воктенсе яллаште илыше марий-влакат Салават Юлаевын отрядышкыже ушненыт. Салават Юлаевын Ельдяцкий крепостьым сеҥен налмыж нерген писатель И.М. Гвоздикова «Салават Юлаев. Исследование документальных источников» книгаште ушештара. Тиде книгам 1992 ийыште «Китап» издательство савыктен луктын. Кызытсе жапыште Ельдяк ял вӱд йымалан кодын, тиде верлаште «Звездный» физкультурно-оздоровительный комплекс верланен.

Ожно школ лийын огыл, марий калык лудын да возен моштен огыл. Земский управа Тошто Ӱрышъялеш (Чемаево) икымше тӱҥалтыш школым 1897 ийыште почын. Туныктышылан Александр Дмитриевич Валитовым (Бурай районысо Шӱкшан ялеш шочын.) шогалтеныт. 1911 ийыште Йылий ялешат тӱҥалтыш школым почыныт, тушто А.Д. Валитовын ӱдыржӧ, Елизавета Александрова, туныктен.

Октябрьский революций калыклан эрыкым пуэн. Яллаште колхоз-влакым чоҥаш тӱҥалыныт. Коллективизаций годым мыйын кочам Аймурза Ишмурзин, Яркай Янсубаев, Алий Салеев, Бекузя Тойметов кугун полшеныт. Икымше колхозым «Родник» манын лӱмденыт. Кугу Ачамланде сарын тулыштыжо 75 марий вуйжым пыштен. Мыйын кочамат, ачамат войнаште лийыныт.

Йодыш лектеш - кушто улыт кызыт Тошто Ӱрышъял ден Йылий ял-влак? А пашаже тыге лийын. Уфимка эҥереш кугу Башкир гидроэлектростанцийым - Павловский ГЭС-ым чоҥеныт. Шуко ял, тыгак Йылий ден Тошто Ӱрышъялат вӱд йымалан кодыныт. Тушто илыше еҥ-влакым 1957 ийыште у верыш кусареныт: Турня пасуэш кок ялым пырля ушен, Чемаево лӱман ялым ыштеныт.

Ял олмо-влак вӱд йымалан кодыныт, но калык шке шочмо вержым монден огыл. Йылий ялын лӱмжӧ мурыштат аралалтеш. Ынде, Йылий ялым ушештарен, кочамын (1973 ийыште илыш гыч кайыш.) мурыжым уныкам-влаклан мый мурем.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».