Рвезе жапем - комсомол

Сар деч ончыч да сар жапыште шочшо икшыве-влак коклаште комсомол радамыш пурыдымо еҥ шагал, очыни. Мыят, рвезе годсо жапемым шарналтен, комсомолын путевкыж дене Сибирьыште пашам ыштымем нерген возышым.

Комсомол радамыш мый Чорай кыдалаш школышто кандашымше классыште тунеммем годым ушнышым. Ончыч школышто комсомолыш пуртышт, вара школ гыч икмыняр тунемшым райрӱдыш комсомол ушемыш намийышт. Чот ямдылалтна, комсомол дене кылдалтше документ-влакым шымлышна. Тудо жапыште мыланна тиде сомыл пеш кугу событий лийын. Комсомол билет ден значокым налын, герой семын пӧртылынна. Школышто тунемме годым классыште комсорг лияшат логале. Мӱндыр ялла гыч тунемаш толшо-влаклан теле, шыже жаплан школышто общежитий ыле. Мемнан ял лу уштыш тораште верланен. Лавыра да йӱр, лум годым кечын коло уштышым кошташ пеш йӧсӧ лийын. Мемнан класс гыч общежитийыште кум ӱдыр лийынна: кок Сима - У Эшым гыч Айбашева, Лепешкан гыч Изиляева да мый. Ме, ӱдыр-влак, пӧлемыште пеш келшен илышна - пырля уроклан ямдылалтынна, кочкынна, у муро-влакым тунемынна. Кастене, яра жап лийме годым, тӱрленна.

Школышто лу классым тунем пытарышна. Кушко каяш? Тугодым профессий-влак нерген мыланна молан нимом ойлен огытыл? Туныктымо планыште тугай йодыш лийын огыл, очыни. Пырля тунемше-влак кокла гыч икмыняр ӱдыр Йошкар-Олаш педагогический вузыш, икмыняр еҥ Бирск медучилищыш, рвезе-влак шукыжо ПТУ-ш каяш ямдылалтыч. Мылам нине специальность-влак келшен огытыл. Чынжым каласымаште, мый тунам кӧ лияш пален омыл, ялыште пашам ыштымем шуын. Сима Изиляеванат шонымашыже мыйын гаемак лийын, очыни. Ме коктын пеш келшена ыле.

1960-шо ий. Эл вуйлатыше-влак, сар деч вара элым тӱзаташ тыршен, чыла тӱрлӧ чоҥымо сомылыш: целинам нӧлтымашке, ГЭС-влакым, завод ден фабрикым, кӱртньыгорным чоҥымашке - комсомолым ӱжыныт. Меат, Сима йолташем дене каҥашен, тиде толкыныш ушнен, иктаж вере пашам ышташ каяш тарванышна.

Т. Яметова (Дигитаева) Сибирь кундемыште пашам ыштымыж годым. 1961-ше ий.

Тыге Уфаш комсомол обкомыш лектын кайышна. Симан ача-аважын шочшыштын, Йывака чӱчӱн, пачержым кычал муна. Мемнам пеш порын вашлийыч. Эрдене обкомыш кайышна. Тушто пурышаш кабинетым муна. Рвезе еҥ-влак коридорышто ятыр ыльыч, южыжо кушко каяш паленак толыныт, а ме - кушко колтат. Иктын-иктын мутланаш пуртат, мыйым огыт нал: мый январьыште латшым ийым веле теменам. Мыйым огыт нал гын, йолташемат ок кае. Кайыме шуэш, самырык шӱм уждымым ужаш ӱжеш. Ме, очыни, отрядыш еҥ ситыдыме жапыш логална. Шке коклаштышт каҥашен, мый дечем чыла йодыштыч, могай пашам ыштен кертмемат рашемдышт. Мый, ялыште кушшо икшыве, чыла ыштенам - шудым соленам, копнам оптенам, Айсуло йолташем дене кок ий комбайныште ыштышна. Чыла ойлышымат, спискыш пуртышт да мый, иктаж-могай эҥгекыш логалам гын, нуным ом титакле манын, йодмашым возен кодышым. Медкомиссийым эртышна.

Тыге мемнам Братск ГЭС-ым чоҥымашке поездыш шынден колтышт. Вич сутка кайышна. Братск гыч отряднам (11-17 еҥ) эше 60 уштыш торашке, кӱртньыгорным чоҥышо «Сибстроймеханизаций» трестын Солдатово поселкышкыжо, колтышт. Мемнам изирак вагон-влакыш, рвезе-влакым барак шотан общежитийыш илаш пуртышт. Ме, кумытын пырля мийыше-влак: мый, Сима да Караидель район Чемай гыч ӱдырамаш - илышна.

Вес кечын кадр дене пашам ыштыше пӧлкаш пурышна. Туштат ийготем чаракым ыштыш. Теве-теве мӧҥгеш шынден колтат. Закон почеш нуно латкандаш ийым темыдыме самырык еҥым пашаш налын огыт керт. Вуйлык-влак дене кутырен, мыйым кодышт.

Мемнам геодезист группыш полышкалышылан ушышт. Геодезист группа кугу огыл: прораб Кирилыч - вичкыж, кужу украинец (Лӱм ден фамилийжым ышна пале.), инженер А.А. Лабунец, кок геодезист Толя ден Юра (Рвезе-влак Полтава гыч техникум деч вара направлений дене толыныт.), Сима да мый. Группын пашаже: проект почеш реперым муаш (Геодезийыште посна точкым, знакым тыге маныт. Тудо теҥыз вӱдын кӱкшытшӧ денат кылдалтын.), тудын гоч корнын кӱкшытшым, кумдыкшым шотлен палемдаш. Тыге кӱртньыгорнын рӱдыжым, корно полотнон кӱкшытшым шотлат. Ме тудым Сима да геодезист-влак дене пырля кычал каенна. Иктынан кидыште линейка, весынан - вурс рулетка, рвезе-влакын - тӱрлӧ прибор. Инженер мемнам проект почеш могай могырыш мыняр градуслан савырнаш туныктен. Точкым мумеке, иктына линейка дене пундышыш кӱзен шинчын, специалист-влак приборым шогалтеныт. Ме рулетка дене висен лектынна. Тыге корнын рӱдыжым муынна. Телым йӧсырак лийын: лум келге, корным ышташ сӱмырымӧ кӱжгӧ пушеҥге-влак ыресла киеныт. Ме ийын коштмо гай коштынна. Чияшат кӱжгын чиялтын, молан манаш гын кумло градус йӱштӧ годымат пашам ыштенна. Репер-влакын коклашт пеш чӱчкыдӧ лийын огыл, очыни, - ме кум-ныл реперыш веле «ушнен» пашам ыштенна. Пашаштына тыгак нивелир, теодолит, линейка да висыме коло метран вурс рулеткым кучылтынна. Мемнан сомылна - рулетка дене вискалаш, линейка (кӱкшытым ончыктышо), изи товар дене меҥге-влакым ыштылаш да ончыктымо вереш йӧнештараш. А цифр-влакым специалист-влак шке возеныт. Икманаш, лийшаш кӱртньыгорнылан осьым да корно тӱрым ончыктенна, мыняр эше нӧлталшашым але волтышашым рашемденна. Икмыняр жап пашам ыштымеке, рвезе-влак мемнам нивелир да теодолит дене ышташ туныкташ тӱҥальыч. Толя пеш малаш йӧрата ыле, инженер уке годым, иктаж верым муын, пушеҥге воктек малаш пурен возын, а ыштышаш пашажым мыланна коден. Тыге ме изишак прибор-влак денат пашам ышташ тунемна. Варарак мыланна Полтавыш геодезистлан тунемаш каяш темлаш тӱҥальыч.

Трассыште кӱжгӧ брезент дене ыштыме кугу палатка-влак шогат ыле, окнаже-влакат ыльыч, латкок-латвич малыме вер. Палатке покшелне кугу чойн коҥга шоген, кӱвароҥа - мланде, эре олтеныт. Тушто смена дене ыштыше пашаеҥ-влак маленыт. Эрдене пашаеҥ-влакым брезент дене леведме машина наҥгаен. Ме кажне кечын поселкыш коштынна, а палаткыш ыраш пурена ыле. Тушто паша йӱд-кече чарнен огыл. Чойн коҥга (кугу диаметран труба семын) ӱмбалныже ате дене шокшо шолшо вӱд эре лийын. Пӧръеҥ-влак тушко, лумым пыштен, мушкылташ вӱдым ыштеныт.

Палаткыште столовыят ыле. Ме тушто кечывал кочкышым ыштенна. Оксам тӱлымым ом шарне. Марий ӱдыр-влак, оксанам чаманен, эр да кас вагонышто кочкынна. Вагон кӧргыштӧ кум кӱртньӧ койка, ӱстел, кум пӱкен, «галанка» плита да кидым-шӱргым мушмо вер лийыныт. Вӱдым цистерна дене палемдыме жапыште конден шалатеныт, а телым вургемым, кӱварым мушкаш лумым левыктенна. Жапым веселан эртараш танцплощадка да клуб ыльыч. Москва гыч концерт денат толыныт ыле, меат тушко мийышна. Южгунам кином онченна, а куштымо касыш ышна кошт. Тусо ӱдыр-влак (Шукыжо Украина да Белоруссий гыч ыльыч.) ӱжыт ыле. Мӱндырнӧ огыл, тайгаште, военный гарнизон верланен, садлан салтак-влак кастене чӱчкыдын толыныт.

8-ше Март годым торжественный собранийыште мылам Чап грамотым кучыктышт. Гагарин космосыш чоҥештыме годым паша кече тӱҥалме деч ончыч уремыште митингым эртарышт. Пӧръеҥ-влак «урам» кычкыреныт, «Наш человек в космосе!» манын, упшым кышкеныт. Тыгай куанле пагыт ыле, вет сар пытымылан латвич ий веле эртен. Суртысо шочшо, ава-влак дене серыш дене кылым кученна. 1961-ше ийыште Николай изам (Н.К. Яметов, поэт, 1941-1972-шо ийла), мылам лӱмлен, почеламутым возен колтыш. «Шӱжаремлан» манын, эпиграфым С. Есенинын почеламутшо гыч налын. Тушто тыгай мут-влак улыт: «Школ омсам почын, Востокыш тый ГЭС-ым чоҥаш каенат, рвезе годым латшым ийыш ошкыл, илыш-корным муын моштенат». Тунам тудо Армийыште служитла ыле.

Братскысе ГЭС. 1960-шо ий. Еш архив гыч налме фото-влак.

Икмыняр гана Братск олаш миенна. Тугодсо жапыште Братск ола гаят лийын огыл. Иман пушеҥге-влак коклаште ик-кок пачашан погымо (сборный) пӧрт-влак гына ыльыч. Йӧршешлан ыштыме-влакат кояш тӱҥалыныт ыле. Сату мемнан кундемысе гай огыл - шуко лийын. Мыланна, ял гыч мийыше марий ӱдыр-влаклан, ондак куэмын шуко да шулдо улмыжо шинчаш пернен, вет мемнан кундемыште тыгай сатум муаш йӧсӧ ыле. Шкаланна вургемым налын чийышна. Братскыш грузовой машина але самосвал, южгунам бензовоз ӱмбаланат шинчын коштыныт. Поселкыш да эше 40-50 километрыш рельсым пыштыме ыле. Грузым шупшыктеныт. Мемнан почта адресна «Братск-6» ыле.

Мӱндыр верыште ик идалык илышна. Рвезе-влак мемнам пагаленыт. Нунын деч нигунам торжа, кӱлдымаш мутым але вес тӱрлын умылаш лийше шаярымым ышна кол. Кушеч улмынам йодшыжлан ойлымо годым «Кузе тендам, тыгай самырык-влакым, ава-ачада тыгай мӱндыр верыш колтышт?» манын ӧрыныт. А мемнан ава-ачана кушко кайымынам паленыт мо? Уфаш тунемаш пураш але пашам кычал каенна манын шоненыт. Кушко кайышашым шкежат пален огынал. Кокымшо кеҥеж эрташ тӱҥале. Мӧҥгӧ пӧртылмӧ шуын. Кадр дене ыштыше еҥ деч мӧҥгӧ каяш йодна. «Ик еҥымат колтыман огыл - тений трассым сдатлаш кӱлеш», - лийын вашмут. «Эре мерный лентым да изи товарым нумалыштын, ӱмырым эртараш ок лий. Кушко-гынат тунемаш пурен, специальностьым налаш кӱлеш», - каҥашышна Сима йолташем дене. Тыгай йодмашналан чарак ыш лий.

Августышто мӧҥгӧ пӧртылна. Суртышто таче возымем семын ойленам, ачам пеш колышташ йӧрата ыле. Конешне, шочшына-влаклан пӧлекым налын пӧртылна. Тулеч вара Сима дене корнына ойырлыш. Тудо ик вере, мый вес вере тунемаш кайышна. Кызыт Серафима Изиляевна Николаева - паша ветеран, куд икшывын аваже, лу утла уныкан куваваже. Пелашыже Александр Алексеевич Николаев дене шкенан районышто илат. Самырык латшым-латкандаш ияш пагытыште элын кугу стройкыштыжо - Братск ГЭС-ым чоҥымо мӱндыр Сибирьыште - пашам ыштен илымынам тудат мый гаемак шарнен ила, очыни. Икте-весым шукертак ужын огынал.

Икымше ий пашам ыштыме жапна нигунам ок мондалт. Комсомолын путевкыжо ок лий гын, ме тушко огына логал ыле. «Элым нӧлтымаште мемнанат чӱчалтыш вийна уло!» манын, кызытат куанен илена. Тау, комсомол!

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».