Ленинград блокадын йӱксавышыже

1943 ий январь. Школышто теле каныш пагыт. Пургыжта, йӱштӧ. Окна вошт ужам: уремыште, ялсовет тураште, тереш кычкыме кок имне шога. Тер воктене кок ӱдырамаш да ныл йоча тошкештыт. Йӱштӧ деч саклалташ манын, ӱмбаланышт тӱрлӧ арверым вӱдылыныт. Мемнан деке ялсоветыште имне дене дежуритлыше (имне терым мемнан вӱташте кучат ыле) Укозаш ялын татар ӱдыр, Фаима, куржын толын пурышат, авамлан каласыш: «Янепа кокай, ялсовет гыч мыйым тендан деке сомыл дене колтышт. Ик ӱдырамашым да кок икшывыжым икмыняр кечылан илаш пуртен кертыда ала? Нуным, блокадный Ленинград гыч эвакуироватлен, тышке конден шуктеныт…»

Авам садешак чыла умылыш, молан манаш гын мемнан дене пачерыште Нерге ял гыч 16 ияш Антон Захаров Москва - Свердловск правительственный связь линийым эскера ыле. Керек-могай игече годымат, йӱд ма, кечывал ма, телефонышкыжо увер толмо годым лектын куржеш ыле. Ик телефонжо эреак мемнан пӧртыштӧ лийын, а весыжым ваче гоч сакен, линийыш лектын каен. Тудын участкыже Арзамат ял гыч У Мрясим (Хисамутдиново) марте шуйнен, 20 километр улмаш. Антон коклан-коклан (шуко жаплан огыл), всесоюзный радиошко телефоным ушен, мыланна Левитанын йоҥгалтарыме Сов-информбюрон черетан увержым колышташ йӧным ыштен: ик наушникым мыланна пуэн, а весыжым шке колыштын. Тунам тыгай «рыскал» мемнан пӧртыштӧ гына ыле. Тыге мыйын авам Ленинград блокада годым калык кузе индыралтмым пален шоген. А мый авамлан казах поэт-акын Джамбул Джабаевын «Ленинградцы, дети мои! Ленинградцы, гордость моя!» мутшо-влакым йӱкын лудам ыле.

Авам вашке гына мыжержым чийыш да ялсовет велке куржо (А мый адак окна гыч эскерем). Тудо ӱдырамаш-влакым ӧндале, йоча-влакым вӱчкалтыш. Ик рюкзакыштым кидыш нале, изи ӱдырым кидше гыч вӱдалтен, мемнан сурт велыш тарванышт. Ӱдырамашын кок кидыштыже кок чемодан, а мый гаемрак изи эргын тупыштыжо пеш мотор ученический сумка койо. Вес ӱдырамаш ден кок йочажым Фаима вес уремыш кӧ деке дыр ужатен наҥгайыш.

Пӧртышкына пурымеке, ӱдырамаш, келгын шӱлалтен, теҥгылеш шинчат, «Ох, наконец-то! Мы даже не знаем, где мой муж, их отец. Жив ли?..» мане. Авам, тудым чаманен, вуйжым ниялтыш, вачыж гыч вӱчкен лыпландараш тырша, а ме, ныл йоча (нуно, мый да вич ияш Мечук шӱжарем) авана-влак ончылно ӧрмалген шогена.

Ленинград гыч толшо еш мемнан дене ныл кече илыш. Кочкыш шотышто йӧсырак ыле гынат, авам, мом-гынат йӧнештарен, ӱстел ӱмбак шында ыле. Чылажымат пырля кочкынна. Авам нуным мончашат олтен пуртыш. Шовын укелан кӧра сылте (ломыж) вӱд дене вургемыштым мушкын кошташ йӧным муо. Ме, кок изи эрге, да мыйын Мечук шӱжарем ден изи ӱдыр рушла-марла чокиен модын толашена. Авана-влакын ойласымыштынат мучашыже уке, кумылыштышт война вашкерак сеҥымаш дене пытыже ыле манме шонымаш озалана.

Визымше кечылан Байкибаш могырым кок имне дене кок татар павай нуным наҥгаяш тольыч. Авана-влак ойырлен огыт керт, шинчавӱд йоктарен ӧндалалтыт, чеверласат, чылажым мут дене гына сӱретлашат ок лий.

Мый кокымшо классыште тунемам ыле. Ленинград йочат кокымшо классыште тунемшаш улмаш, но тудо ик кечат школыш миен кертын огыл.

Нуным ужатен лекме деч ончыч аваже эргыжлан каласыш: «Валера, вы с Димой очень подружились, я думаю, ему надо что-нибудь подарить». Эрге, аптыранен, вачыжым туртыктыш, аваж ӱмбак ӧрын ончале. «Вот же, у нас есть школьная сумка, Диме как раз подойдет», - мутшым шуйыш аваже. Тауштен, сумкам кидышкем нальымат, Валера дене ласкан ӧндалалтна. Тыге чеверласышна…

Умбакыже возашат сай огыл, да тунаре чонеш керылтше ӧпке кодын! Теле каныш пытымек, икымше гана мотор сумкам тупеш сакен, школыш миен пурышым. Тунемше-влак чылан мыйын ӱмбак ончат, сумкам кидышт дене ниялткалат. Тунам тугайым кӧ ужын - чылан вынер сумка дене коштынна.

Кенета нылымше классыште тунемше ик провор эрге кычкырал колтыш: «О-о-о! Ончыза, тудын сумкаже могай!..» Сумкам шупшын нале да мыйым вуй гыч перкалаш тӱҥале (Сумкан кӧргӧ кышкарже пу гыч ыштыме лийын). Умбакыже мо лиймым ом шарне - ушым йомдаренам. Тиде жапыште шым классым гына пытарыше Мечук лӱман туныктышына школ воктенсе пачерышкыже кочкаш каен улмаш. Вара саде рвезе, мыйым шӱдырен луктын, школ шеҥгелан оптымо пу артана ӱмбаке шӱкал коденат, чыла тунемше-влаклан, мушкындым рӱзалтен, кӱдыртен каласен: «Иктыланат ида ойло, а то мый тыланда пуэм!»

Туге гынат школ гыч пӧртылшӧ пошкудо ӱдыр, Ольга, садешак авамлан мо лиймым ойлен пуэн. Авам, содор гына издерым налын, школ оралтыш миен да, мыйым помыжалтарен, мӧҥгышкына шӱдырен конден… Теве тыге Ленинград блокадын йӱксавышыже кырт гына мемнан ешымат азапыш шуктен огыл.

Кок кече гыч мыйын тазалык тӧрланыме гай лие. Умбакыже авам, пошкудо Пӱрымучаш ялысе тӱҥалтыш школым вуйлатыше Елизавета Николаевна Васильева дене ойласен келшен, тудо школыш тунемаш пуртыш. 1945-ше ийыште нылымше классым пытарыме деч вара Байкибаш районысо Шопкер шымияш школыш намиен кодыш. Краснокам педучилищым тунем лекме деч вара кум ий школ пашаште эртыш, армийыште служитлышым, адак кум ий деч вара Башгосуниверситетыште тунемым. Чылаже 45 ий педстаж погыныш. 86 ийым тошкем ынде, но эртыше илышемлан ом ӧпкеле.

А мыйым тунам кырыше рвезе, пашалан йӧрымекыже, колхоз шурным шолыштмыжлан тюрьмаште шинчен лекте, тушечын тазалыкшылан эҥгекым налын пӧртыльӧ, илыш дене чеверласымыжлан шуко пагыт эртыш. Но мый тудын тугай илыш пӱрымашыжлан ом куане, эсогыл чаманемат.