Кугезе кочам дене кугешнем

Мемнан Елтек ял гыч сарыш шӱдӧ кум пӧръеҥ каен. Тушеч витле шым патырна тулан сар корнышто ӱмырешлан вуйжым пыштен. Нунын кокла гыч иктыже - Совет Союзын Геройжо Василий Николаевич Горшков. Тудо 1943 ийыште Днепр эҥерым вончымаште патырлыкым ончыктен.

Фронт гыч пӧртылшӧ нылле куд пӧръеҥ кокла гыч иктыже - мыйын кугезе кочам Асылгарей Асылбаевич Асылбаев. Тудо авамын кочаже лиеш. Мый кугезе кочамым ужын омыл: тудо мыйын шочмем деч индеш ий ончыч илыш дене чеверласен. Алек кочамын да Анна ковамын ойлымышт гыч шоҥго кочамым сай, поро айдеме семын палем. Ешыштына гына огыл, ял калыкат тудым порын шарна. Кажне айдемым тӱткын колышт моштышо, шуко палыше, тӱрлӧ пашам ыштен моштышо улмыж дене ойыртемалтын. Тудын деке тӱрлӧ йодыш дене миеныт. Каласаш кӱлеш, кочамын илышыже куштылгылык дене ойыртемалтын огыл.

Асыл кочам 1909 ийыште йорло кресаньык ешеш кудымшо икшыве лийын шочын. Изинек тулыкеш кодын. Тудым да Ахмет шольыжым Исемет изашт ончен куштен, шинчымашым налаш полшен. Пӱрӧ педтехникумым тунем лекше Асыл кочам Дӧртыльӧ районысо школлаште ыштен, 1937 ийыште ешыж дене Мишканыш илаш куснен. Сар тӱҥалмешке, икымше школышто директорын сомылжым шуктен. Ахмет шольыжо Йошкар-Олашке каен, писатель, драматург, публицист, литературовед марте кушкын.

Кугу сар тӱҥалмеке, Асыл кочам, вич ияш Соням да пел ияш Катям коден, фронтыш каен. Вӱран да тулан сар корныжо, Москва воктеч тӱҥалын, Берлин марте шуйнен.

1941 ийыште немыч-влакын тӱҥ вийышт элнан рӱдолажым, Москвам, руалтымашке виктаралтын. Кочамын служитлыме кудымшо запасной артиллерийский полкымат тушко колтеныт. Тушто кочам немыч-влак дене шинчаваш тӱкнен. «Ончалмаште нуно лӱдыкшӧ огытыл. Мемнан деч сар ӱзгарышт дене гына виянрак лийыныт, садлан мемнан часть-влаклан чакнаш верештын», - ойлен Асыл Асылбаевич.

Декабрь тӱҥалтыште Москва лишне кугу контрнаступлений тӱҥалын. Март марте тушманын кугу вийжым кырен шалатыме, немыч тӱшкам Москва деч 100-250 километрлан касвелышкыла чактарыме, шуко олам, ялым утарыме. Пономарёвка ял воктенсе кредалмаште патырлыкым ончыктымылан кочамым «За отвагу» медаль дене палемденыт, отделенийын командиржылан шогалтеныт.

Москва лишне немыч-влакым кырен шалатымеке, кочамын частьшым Сталинградым аралаш колтеныт, 151-ше миномётный полкыш ушеныт. Тушеч тӱҥалын, Украиным утарымешке, отделенийын командиржылан служитлен. 1943 ий октябрь-ноябрьыште почела кок Йошкар Шӱдыр орден дене наградитленыт. Икымше орденжым налме годым кочам землякше В.Н. Горшков гаяк патырлыкым ончыктен. Кумда Днепр эҥерын пурла серышкыже салтак-влакым вончыктарыме годым пушым шке виктарен. А кокымшо орденжым Киевым утарымылан пуэныт. Вашке кочамым старший сержант званий марте нӧлталыныт да ротысо политруклан пеҥгыдемденыт. Тылеч вара кочамын сар корныжо касвелыш шуйнен.

1944 ий августышто Варшава олаште немыч-влак ваштареш восстанийым тарватеныт. Поляк-влак, Йошкар Армийын полшымыжым вучыде, рӱдӧ олаштым шке утараш шоненыт. Но фашист-влак виянрак лийыныт, олам кӱ курыкыш савыреныт. Немыч-влак ваштареш мемнан часть-влакым колтеныт. «Кужу вӱран корным эртыше, вийым ешарен шуктыдымо частьна-влак сӧйыш ушнышт. Тыште шуко совет салтак вуйжым пыштыш», - шарнен ойлен кочам.

Кочамын сар корныжо Эрвел Германийым да Берлин олам налмаште мучашлалтын. 1945 ий майыште тудым «За взятие Берлина» медаль дене палемденыт. Октябрьыште демобилизоватлалтын да шочмо ялышкыже пӧртылын. Шуко ий туныктышылан да пытартыш вич ий школ директорлан ыштен. Кугезе ковам дене шым икшывым ончен куштеныт.

Кугезе кочам гай салтак-влак мемнан мландыште миллион дене улыт. Азырен гай немыч тушманым кырен шалатымаште кажныжын надырже уло. Чыла тидым иктыш ушет гын, кугу вий лиеш. Фашизмым да нацизмым шке пыжашыштыже кырен шалатымаште мемнан Йошкар Армий дене нимогай армий таҥасен кертын огыл. Мыйын кочам тиде вийын ик изи, но виян пырчыже улеш. Садлан мый тудын дене кугешнем. Кочамлан нимучашдыме таум каласымем шуэш: «Кочай, тыйым эре шарнена! Лӱметым чапландараш тыршена!»