Тушто курыкат «лӱйкала»…

Сар тӱрлӧ семын мучашлалтеш. А тудо сарын мучашыже тыгай лийын: 1988 ий 15 февральыште ончылгоч палемдыме верыште да жапыште Совет Ушемын тӱжем дене воин-интернационалистшылан илышыжым сар да тыныс годсо ужашлан ойырымо кече шуын. Молан 1979 ийыште Совет Ушем афган авантюрыш ушнен? Нылле ий ончыч моланжым рашемдыше чыла амал мыланна кызыт умылаш лийдымыла чучеш. Тудо ийлаште мемнан ял рвезе-влакат Афган сар гоч эртеныт. Школым тунем лектын веле шуктышо, ончыкылан волгыдо шонымаш дене илыше самырык-влак нунылан «эҥер вес велне» служитлаш логалме нерген шоналтенат кертын огытыл. Мом нуно вой-на нерген паленыт? Иктаж-кӧн ойлымыжо, книгаште лудмо але фильмыште ончымо гыч веле. Но нунылан, латкандаш ияш нӧргӧ рвезе-влаклан, шучко сарым, йолташыштын колымым шке шинча денак ужаш верештын. Ынде Афган сар историеш кодын гынат, тудын нерген палыше да сарыште кредалше еҥ-влак коклаштынак илат.

Мый землякна, воин-афганец, Мишкан район Чорай селаште илыше чӱчӱм Юрий Владимирович Апсаликов нерген каласкалынем. Чаманаш логалеш, мый тудым нигунам ужын омыл да омат уж - чӱчӱм 1989 ийыште корнысо туткареш колен.

Ю.В. Апсаликов 1962 ий 16 январьыште Чорай селаш шочын. Тудым Гагарин лӱмеш Юрий манын лӱмденыт. Юрам кум акаже да кугурак изаже эре эркаландареныт, тугат рвезе пашам йӧратыше, тӱткӧ, поро кумылан лийын кушкын. Шым ияшыж годым икымше классыш тунемаш каен. Туныктышо-влакын мутышт гыч, ушан-шотан, савырле рвезе улмаш. Тӱҥ шотышто «нылытанлан» тунемын, спорт дене тыршен заниматлен, куштылго атлетике секцийыш коштын.

Мыйын ончылнем школ годсо фотографийже-влак кият. Теве тудо шӱешыже йошкар галстукым кылден - пионер улеш. Кугурак классласе фотографийыште оҥыштыжо комсомол значок коеш. А теве Чорай школышто луымшо классыште тунеммыж годым военно-полевой сборышто возалтме фото. Тунам тудо вашке гыч оружий макет олмеш чын автоматым кидыш налме нерген пален мо? Школ деч вара ДОСААФ-ын Бирск автошколыштыжо водительлан тунемын. Тидат илышыштыже кугу рольым модын докан - афган сарыште ЗИЛ-131 грузовой военный автомашинам виктарен.

1980 ий 23 апрельыште Совет Армий радамыш налыныт. Юрийым Апсаликовмытын кугу тату ешышт салтакыш погынен ужатен. Эн изи, йӧратыме шольыштым кужу корныш ужаташ акаже-изаже-влакат чылан толыныт.

Псков оласе туныктымо рӱдерыште вич тылзе служитлыме жап писын эртен каен. Тушеч самырык салтак-влакым Афганистан Демократический Республикыш колтеныт. Юра чӱчӱ десантный войскаште водительлан служитлаш тӱҥалын.

Афганистаныште лийме годсо фотожат ятыр уло. Иктыште йолташыже-влак дене пырля кечывал кочкышым ышта, весыште ЗИЛ машинажым виктара, кумшышто гитарым шокта. Оҥай, мо нерген нуно мурат? Мый афган муро-влакым чӱктышым да иктыштыже «шем тюльпан» нерген мурымым кольым.

- Шем пеледышат лиеш мо? - йодым авам деч.

- Уке, ӱдырем, тиде сар гыч колышо салтак-влакым кондышо самолетым тыге маныт, - шинчавӱд йӧре вашештыш авам. Мыламат лӱдыкшӧ чучын колтыш, авам пелен пызнышым, тудо мыйым шыман ӧндале. Авамын шинчашкыже ончалын умылышым: Юра чӱчӱм тудлан пеш шерге лийын.

Чӱчӱмын лишыл еҥже-влак тургыжланеныт. Йот эл гыч толшо серыш-влак аван чонжым мыняр-гынат лыпландареныт: «Юмылан тау, чонан…» «Сай улыда, родо-шочшем-влак. Мыйын чыла сай, служба сайын кая. Вашке гыч мӧҥгӧ пӧртылам. Омешем пӧртнам, окна воктенсе олмапум, эҥерым ужам. Мыйын верч ида тургыжлане, обязательно пӧртылам…» - возен чӱчӱм.

Серыш шуэн толеден. 1981 ий телым кум тылзе туддеч нимогай увер лийын огыл. Ачаже, Владимир Апсаликович, тургыжланен, икмыняр йӱд малыде лектынат, райрӱдыш военкоматыш каен. Но туштат нимо дене лыпландарен кертын огытыл, вет курык коклаште мо ышталтмым шкештат пален огытыл…

- Авай, чӱчӱм нерген эше мом каласкален кертат?

- 1982 ий майыште Афганистан гыч кузе пӧртылмыжым шарнем. Ача-аванан суртеш родо-шочшына, пошкудына, йолташыже-влак погынышт. Таза-эсен пӧртыл шумыжлан чылан чот куаненыт. Салтак шукыштлан пӧлекым наледен: аважлан да акаже-влаклан - вуйшовычым, келшыме ӱдырлан - зонтым, изирак-влаклан - наклейкым. Воштончышеш пижыктыме мотор ӱдыр сӱретан наклейка таче мартеат аралалт кодын. Кугурак-влак сар нерген умылкаленыт. Но тудо утыжым ойлаш тыршен огыл, шкеже мемнан илышна нерген йодыштын.

Икана тудым школышко тунемше-влак дене вашлиймашке ӱжыныт ыле. Вашлиймаш спортзалыште эртен. Тушко шуко тунемше погынен. «А тыланда сарыште лӱйкалаш логалын? Иктаж-кӧм пуштында?» - йодо ик рвезе. Мый Юран тӱсшӧ кузе вашталтмым тачат шарнем: тудо аптыраныш, шинчажым ӧрдыжкӧ кораҥден вашештыш: «Мый водительлан служитлышым. Лӱйкаленат, нигӧм пуштынат омыл…»

Мӧҥгӧ пӧртылмек, кужу жап мален колтен кертын огыл. Пелашыжат тургыжланен. Вара гына ватыжлан чонжым почын: «Кузе икшыве-влаклан сарыште лийме нерген каласкалет? Мый тушто лӱйкалыде кертынам мо? Тушто курыкат лӱйкала! Мый ом лӱй гын, шкемым але йолташем-влакым пуштыт! Мыняр лишыл йолташемым йомдарымым Юмо гына пала. Икана кишлакым моджахед-влак налме нерген шижтарышт. Мемнам верысе калыкым утараш колтышт. Но, миен шумешкына, чыла еҥым пуштын коденыт ыле. 15 минутлан вараш кодынна…» Тулеч вара тудо тунемше-влак дене вашлиймашке коштын огыл.

Армий деч вара Юрий Апсаликов водительлан ыштен. Ешым поген. Евгений ден Вячеслав эргышт шочыныт. Кугурак эргыже мужыраҥын. Тудын Виктория ӱдыржӧ кушкеш. Изиракше корнысо туткареш колен. Тудым ачаж воктен тоеныт. Чӱчӱмын пелашыже, Евдокия Ильинична, шӱгарыштым арун куча.

Авам мылам Сергей Барабановын «Возвращение шурави» фильмжым ончаш темлыш. Афганец-влак тачат совет еҥ, «шурави-влакым», порын шарнат. Нуно Россий могырыш ӱшан дене ончат гын, тугеже, шукыжо чын ышталтын улмаш.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».