Офицер туныктышо

23 февраль - Ачамландым аралышын кечыже

Тудо Совет Ушемын Геройжо Александр Матросовын подвигшым шке шинчаж дене ужын.

Кзепа акай дене ялысе школ нерген мутланыме годым Байбатыр нерген шуко гана колынам. Пырня дене нӧлтымӧ кок пачашан пӧртеш школым 1938 ийыште почыныт - тений тидлан 80 ий темеш. Икымше туныктышо Балыкай Валиев, кокымшыжо Байбатыр лийыныт.

Школын историйжым рашемдыме годым Тимирьян Тимиргазин да Езбика Минилбаева деч шуко уым пален нальым. Туныктышо ветеран-влак денат - Анач гыч Борис Шаемович Шайхулов да Лапкашор гыч Алексей Андреевич Андреев дене - вашлийын мутланышна. Кумда чонан, келге шинчымашан, волгыдо уш-акылан айдеме улыт. Тунамак рашеме: Байбатыр Лапкашор ял гыч Байбатыр Баймурзинович Гайнуллин улмаш. Роберт эргыже - Краснокам район Коян поселкысо «Таныптӱр сем» фольклор ансамбльын уста гармоньчыжо, художник. Илалшырак-влак Байбатырын сар деч ончычат, варажат ялысе школышто туныктымыж нерген ойлышт. Еҥ шинчаш туран ончен ойлымо, кадыртылде, лӱдде каласен моштымо ойыртемалтше койыш-шоктышыжымат ушештарышт. Езбика Минилбаева деч эше оҥайрак историйым кольым. «…Мемнан тунемме годым Байбатыр чӱчкыдын офицер форма дене коштеш ыле, - шарналтыш тудо. - Пайрем годым оҥешыже орден ден медаль-влакымат пижыктен. Урок жапыште Меҥлегул чӱчкыдынак сарыште кузе да кушто кредалмыж нерген каласкалаш йодын. Тунам ме туныктышына Александр Матросовын подвигшым шке шинчаж дене ужшо айдеме улмым пален нална. Урокышто але урок деч вара орол пӧртыштӧ Великие Луки ола воктене Чернушки ял верч кредалмаш нерген ойлаш йодыныт гын, ылыж каен, шинчаже йӱлен, йӱкшӧ вашталтын. Доскаш схема семын мемнан салтак-влакын окопышт, фашист-влакын ДОТ-ышт кушто верланымым, вер-шӧр могай улмым, Александр Матросов кушеч кузе нушкын мийымым сӱретлен. Тудын ойлымыжо почеш, Матросов, амбразур дек миен шуде, гранатым кудалтен. Амбразурын аҥже пушеҥге укш-влак дене авыралтын улмаш, садлан ДОТ-ым граната дене пудештараш лийын огыл. Вара, гранатыже пытымек, амбразурым шке капше дене петырен. Атака деч вара Байбатыр, тунам огневой батарейын политрукшо, да моло офицер-влак Матросовын пуля дене шӱткалалт пытыше капшым амбразурын аҥже гыч налыныт. Кушан да кузе тойымыштымат раш радамлен каласкала ыле». Ойлымыжо вуешем, чонешем пиже вет, кугешныме кумылым шочыктыш!

Вес кечын Байбатыр Баймурзиновичын Роберт эргыж деке йыҥгыртышым, вашлияш кутырен келшышна. Валентина пелашыж дене мыйым порын вашлийыч. Аралалт кодшо чыла документым, ачажын фотожо-влакым ончен, лудын, ятыр жап мутланен шинчышна. Тукымыштым пагалымаш шижалтеш. Роберт ачаж нерген аважын ойлымо гыч гына пала, вет тудо кум ият пелаш улмыж годымак ача деч посна кодын. «…Ачат сар тӱҥалтыште разведчик лийын. Немыч тылыш коштын, «йылмым» да шерге документ-влакым конденыт. Телым, кышам шылташ манын, тӱрлӧ семын чояланашышт логалын…» - каласкален тудлан аваже. Документ-влакым мыняр лудым, ончышым, тунар Матросовын подвигшым ужшо марий офицер, орденоносец, туныктышо дене кугешнымаш кумыл вияҥе!

Вес кечын район музейыш ошкыльым. Музей директор Рустем Магруфович Камаловлан мийымемын амалжым ойлен пуышым. Палыме мурызо Фидан Гафаровын мыскара йӧре «Башкортостанын чыла лӱмлӧ еҥже-влак Дӧртыльӧ да Илиш районла гыч улыт. Шке тушто шочын огытыл гынат, вожышт тушечын» манмыжым Рустем Магруфович куанен ушештарыш.

Музейже, мутат уке, поян. Эсогыл 1938 ийыште лукмо трофейный немыч мотоцикл уло. Интернетыш пурен,

Б.Б. Гайнуллинын наградной листшым, частьшын кредалме корныжым ончен каласыш: «Да, тиде факт, событий!» Пытартышлан аралалт кодшо чыла документшым музейыш намияш йодо. Тыге геройын, туныктышын илышыже, фронтовой корныжо изишак рашеме.

Байбатыр Баймурзинович Гайнуллин 1914 ий 20 июльышто Илиш районысо Лапкашор ялыште илыше икмарда кресаньык ешеш визымше йоча лийын шочын. Тудын Майсуло, Паянсуло, Пайрамсуло акаже-влак да Пектемыр изаже лийыныт. Ачаже 1919 ийыште черланен колен. Авашт, Пайсуло Тукбаевна, йочаже-влакым туныкташак тыршен. Байбатыр 1924 ийыште икымше классыш тунемаш каен. 1931 ийыште комсомолыш пурен да 1936 ийыште Андреевка селасе школышто 9 классым тунем пытарен. Аттестатше гыч коеш: йылме дене гына «кумытан», моло дисциплина дене «хорошо» лийын.

1936-38 ийлаште армийыште служитлен да эрвелне, Хасан ер воктене, япон милитарист-влак ваштареш кредалын. Армий гыч «взвод командирын полышкалышыже» званий дене пӧртылын. Тыге автобиографийыштыже возен. 1939 ий 1 январь гыч Анач тӱҥалтыш школышто да тиде ийынак 15 август гыч Красный Октябрь ял школышто туныкташ тӱҥалын. 1939 ий 18 февральыште Уяде ял гыч Мухаметдинова Аля дене ешым чумырен. Сар тӱҥалмек, 1941 ий июнь мучаш гыч 1947 ий 25 август марте Совет Армий радамыште служитлен.

1942 ий 18 апрель гыч 22 октябрь марте Москвасе военно-политический училищыште тунемын, 10 ноябрьыште «лейтенант» званийым пуэныт. Тулеч вара огневой батарейыште командирын политический паша шотышто алмаштышыже (политрук) лийын. Варарак Барнаул олаште артиллерийский училищым тунем лектын. Кугу Отечественный сар жапыште Центральный, Воронежский да Икымше Украинский фронтлаште кредалын. Сар мучаште 76 мм пушка-влак батарейын огневой взвод командирже лийын. Сарым Бреслау олам утарыме дене мучашлен. Армий гыч кайымешкыже, часть командирын строевой подготовка шотышто алмаштышыже улмаш.

Шке илышыжым военный профессий дене кылдаш шонышо Байбатыр Баймурзинович тазалыкше начарлан кӧра, оҥешыже 1-ше степенян Отечественный сар орденым, «За отвагу», «За победу над Германией» медаль-влакым пижыктен, шочмо ялышкыже пӧртылын да школышто туныкташ тӱҥалын. А 1949 ий 15 август гыч Красный Октябрь тӱҥалтыш школыш куснен.

1950-ше ийлаште роно тудым Йошкар-Олаш районысо марий школ-влаклан учебник ден книга-влакым налаш колтен. Тушечын ятыр книгам почта денат колтен, пеленжат налын конден. А 1951 ий телым азапыш логалын колен.

Тыныс саманыште илаш да пашам ышташ тӱҥалше Байбатыр Баймурзинович Гайнуллинын - ачан, туныктышын, офицерын - илышыже кӱчык да волгыдо.

Ф. БАЙТУКОВ.

Снимкыште: Б.Б. Гайнуллин.