Туныктышылан вуйым савена!

…1980 ийла тӱҥалтыш. Шошо шуын. Эрла 8 Март, Тӱнямбал ӱдырамаш кече. Пайрем лӱмеш ял клубыш калык тич погынен: тунемше-влак концертым ончыктышаш улыт. Сценыште - трибуна, залыште - выставка. Ӱстелыште лыҥ сий. Тушто мо гына уке? Марий калыкын йӧратыме коҥга мелна, чевер пареҥге перемеч, кыстывий, тувыртыш когыльо, тутло туш, хворост, винегрет да молыжат - чыла тиде моткоч тамле коеш! Выставкыште марий тӱр дене сӧрастарыме чылдаран шовыч, колъялук, кровать леведыш, кӱпчыкшӱргӧ, тӱрлымӧ ковер, крючок дене пидме чылдар, ош пор гай меж носки, узоран пиж-влак чоным куандарат. Кажне арвер воктене моткоч чатка каллиграфий почерк дене суртозан лӱмжым возымо.

Теве сценыш марий вургеман ӱдырамаш лектын шогале. Тудын ӱмбалныже шӱдышан марий тувыр, ош окан шем пешмет, тӱрлымӧ ончылсакыш. А кыдалыш нӧлтымӧ ӱштым ӱшталын! Вуйыштыжо нылыте «пӱчшаш» пеледышан шаль. Тудо ял калык дене мотор марий йылме ден саламлалте. Чыла ӱдырамашым, ава-влакым пайрем дене шокшын саламлыш. «Тиде кӧ гын? Мария Айдимировна! Тудат тыге марла чия улмаш? А могай мотор коеш!» шоненам да, изи чонем дене куанен, сценыш тӱткын онченам. «Ялысе ӱдырамашын, аван сомылжо моткоч шуко. Колхоз пашамат, сурт сомылымат тыршен шукта. Тудо кечыгут ноя, туге гынат кастене ешыжлан межым шӱдыра, носким да пижым пидеш, тӱрым тӱрла. Чылашкыжат шуаш тырша пашаче марий ӱдырамаш, ава. Тудлан кугу чап! Вуйым савена!» - авам чапландарыме тыгай мутым ойлен мемнан ялысе ӱдырамаш Советын председательже, туныктышына Мария Айдимировна. Пытартышлан, выставкым иктешлен, ава-влаклан шарнымаш пӧлекым кучыктен.

…Тидлан ятыр ий эртен, но туныктышын поро шомакше тачысе кече мартеат пылышыште йоҥга, калыкым пагален ыштыме пашаже ушышто аралалтеш.

Чыла вере шуаш тыршен школнан завучшо Мария Айдимировна Мадиярова. Тудо 1945 ий 3 март кечын Калтаса район Марий Пекшык ялеш шочын. «Сар жапын икшывыже» тукымлан шотлалтеш. Ачаже, Айдимир Янгуатович Янгуатов, Кугу Ачамланде сар корным эртен. Аваже, Ачук Байбатыровна, колхозышто тыршен. Ӱдырыштлан чонлан келшыше Мечук марий лӱмым пуэныт. Ава-ача ӱдырыштым тунемше еҥ лийже манын шоненыт. «Ӱдырем, туныктышо лият гын, пеш сай ыле. Туныктышым чыла вере пагалат», - тыгай мутым ойленыт нуно Мечуклан Савакмарий школым тунем лекме жапыште. Школ директорлан тунам аважын кок шочмо шольыжо Менгарай Кугубаевич Кугубаев ыштен улмаш. Тудат шӱжаржым туныктышо лияш кумылаҥден. 

Тыге Мечук Янгуатова ныл ий Благовещенск педучилищыште келге шинчымашым поген. Училищын туныктышыжо-влак нерген моткоч поро шарнымашыже кодын. 

Самырык туныктышо Тыхтем ялысе школышто кок ий тӱҥалтыш класслаште йоча-влакым туныктен. Вара Йошкар-Оласе Н.К. Крупская лӱмеш марпединститутын филологий факультетыштыже очно тунемын. Кӱшыл образованиян специалист шочмо кундемышкыже пӧртылын. Ик жап Калмаш ялысе школышто тыршымеке,    Павасола кандашияш школыш пашаш логалын. Тыште тудо руш йылмым да литературым туныкташ тӱҥалын. Виян да патыр руш йылмынам йӧраташ ялысе йоча-влакым уло чонжым пыштен кумылаҥден. Кӱлеш годым чот йодынат моштен. Йоча-влак дене тӱрлӧ мероприятийым, олимпиадым, конкурсым эртарен. Класс вуйлатыше семын мыняр пашам намиен! Класс шагат, политинформаций, экскурсий, поход, пайрем концерт, пырдыжгазет, ферма пашаеҥ-влак деке мийыме агитбригада, йоча-влакын авашт-ачашт дек суртышкышт мияш, школ собраний, кеҥежым производственный бригада - чыла шукташ кӱлын. А эше Мария Айдимировна школышто ятыр ий завучлан ыштен. 

Тыршыше туныктышын пашажым аклен, тудым «Пошкырт кундемын сулло туныктышыжо» лӱм дене палемденыт. Мария Айдимировнам школ коллективыштат, ял калыкат пагаленыт, садлан тудым икана огыл ялсовет депутатлан сайленыт. Тыге тудо эре мер пашам намиен. 

Павасола ялыште Мария Айдимировна шӱм пелашым вашлийын. Биологийым туныктышо Шамыкай Мадиярович Мадияров дене нуно ешым чумыреныт. Тудыжо шке жапыште Омск оласе ял озанлык институтым тунем лектын, «ученый-агроном» специальностьым налын. Туге гынат илыш-корныжым тудо школ, йоча-влак, туныктымо паша дене кылден. Вате-марий школ пашам, сурт сомылым икте-весылан эре полшен, келшен намияш тыршеныт. Ешыште эрге да кок ӱдыр шочыныт. Ава-ача нуным кумда йолгорныш луктыныт. Тачысе кечын Мария Айдимировна сулен налме канышыште улеш. Икшыве-влак ешышт деч тораште улыт гынат, ялыш кертмышт семын толаш тыршат. Авам да ковам лу уныка ден ик кугезе уныка куандарат.

Тений шошым туныктышына кандашле ияш юбилейжым палемдыш. Школ гыч саламлаш мийышна. Кидыш налын, еш фотоальбомым ончышна. А тушто самырык Мария Айдимировна ден Шамыкай Мадиярович Голливудысо артист семын шыргыжын-куанен онченыт. Окнаште, оръеҥла ошын койын, спатифиллум, «ӱдырамаш пиалын пеледышыже», озаватын шочмо кечыжлан пуйто лӱмын пелед шогалын. «Пелашем деч посна кодмемлан икмыняр ий лиеш. Чонлан йокрок… Мый тудлан тауштем, вет ме пиалан, поро илышым иленна», - каласыш туныктышына. 

Школ пайремыште Мария Айдимировна чон шонымыжым йоҥгалтарыш: «Тау тыгай пайремлан. Школыш толамат, чон куана. Йоча-шамыч, ял калык дене ужын кутырем да кумылем нӧлтеш. Чыла денат кылым кучаш тыршем. Надежда Михайловна йолташем чӱчкыдын унала толеш, тудын дене Благовещенск педучилищыште тунемме годсек келшена. Тунемше-влакат огыт мондо. Туныктышын пайремже ден саламлаш шукерте огыл Нефтекамск ола гыч чалемше ӱпан кок пӧръеҥ тольо - иктыже Сауляш, весыже Токран ялыште шочын-кушкыныт улмаш. Калмаш школышто ыштымем годым класс вуйлатышышт лийынам. Мыйже монденамат, а нуно шарнат. Тиде куан огыл мо? Шонем, тиде кугу пиал». 

Шергакан Мария Айдимировналан пеҥгыде тазалыкым, чон ласкалыкым, тыныс да сай-поро илышым тыланена. Тек икшыве да уныка-влак, ава-кова пелен лийын, шӱм-чоным ырыктат. Пагалыме туныктышына, чыла тунемшыда лӱм дене Тыланда вуйым савена!