Нунын пиалышт - икшывыште, икте-весым пагалымаште…

Мыйын пелашем, Роза акат, - ушан ӱдырамаш.  Ме, пӧръеҥ-влак, ончыкылык пелашнам аванам ончен ойырена. Авам мыйын, Саки (Кийыме мландыже пушкыдо лийже.) эн ушан ӱдырамаш ыле! Молан тыге ойлем? Эн ондак тудо мыйын авам! Кокымшо - еш илышыште туддеч ушан ӱдырамаш мланде ӱмбалныжат лийын огыл! Авамын шочшыжо-влак дене вашлиймына годым мый эре ойлем: «Шке иза-шольыжо, ака-шӱжарже коклаште авам эн ушан. Кызыт ончал, самырык еш-влак, изиш гына нелылык лиеш, идалык-кокыт гыч лакан корнышто шолдыргышо орава семын шаланат. А кӧ титакан? Калыкмут манмыла, имньыштыжат, торташтыжат уло докан. Авам ушан ӱдырамаш лийын. Ачамат пӱркыт семын кӱшнӧ чоҥештен. Чевер, кугу, йыргешке шинчан патыр лийын. 

Тидымат палемдыде ок лий: ала лийын, ала уке, но авам деке «Шакыртын коштмо ӱдырамашыже уло» манеш-манеш толын шуын да чонышкыжак пурен шинчын. Ала лийынат огыл, но шӱмжым сусыртен! Эше кузе! Тыгай сай пӧръеҥым вес ӱдырамашлан пуаш, коден, ойырлен каяш? Ушдымо, аҥыра лиеш гын, тыгак ышта ыле. Но авам лывырге ушан, ӱшанле пелаш! Тидын нерген ик шомакым лукде, унаш погымо годым саде ӱдырамашымат ӱжын. Эн сылне тувыржым чиен, кашемир ялукшым пидын - ӱдырамаш-влак коклаште авам эн чевер лийын. Ваштарешыже шогалын, толмыжлан тауштен, мурен-мурен, ялукым пидыктен. Ваш келшен, миен-толын илаш ӱжын.Ачамлан могай чевер да ушан пелаш улмыжым ончыктен, пуйто йодын: «Мыйым, тыгай ӱдырамашым, йомдарынет?» Ачамат ушдымо огыл. Тыге ваш умылен, пагален, йӧратен, ош тӱняш индеш икшывым шочыктен, кандашыжым ончен куштен, туныктен, шулдырыштым вияҥден, илыш-корныш луктыныт. 

…Роза пелашем ӱмбак ончем да эре ик шонымашыш шуам: илыш эҥертышем уш-акыл денат, тӱсшӧ денат авамлан ушаген. Моктанен огыл, а мо уло, тудым ойлем. Роза, шич воктекем, - кӱдыкшӧ пӱкеныш шичше пелашыжым шыман ӧндалын, умбакыже мутшым шуйыш Костя чӱчӱ. - Армий гыч пӧртылмеке, эрлашыжым кевытыш пурышым (Пӧртлан ваштареш веле ыле). А тушто... мыйым ош вуйчиеман, ош халатан, сар ӱпан чевер ӱдыр шыргыж вашлие. Кӧргыштем тул чӱкталте. Лӱмжым йодым да вигак «Тый мыйын пелашем лият» манын, авамлан «Авай, теве лийшаш шешкыч, мыйын ончыкылык пелашем» каласен, палымым ыштышым. Тиде 1972 ий июль тылзыште ыле. Тунам тыгай чолгалыкемлан шкежат ӧрынам». 

Колышт шинчыше Роза акай шонымашыж дене самырык жапышкыже пӧртылын шыргыжале: «Мый, Дӧртыльӧ район Ӱяде ялын ӱдыржӧ, тунам Аначыште ужалышылан ышташ веле тӱҥалынам ыле. Кок ий келшымеке, 1974 ий 14 сентябрьыште сӱаным ыштен, пырля илаш тӱҥална. Еш шочмек, посна пыжаш лийшаш. Ава-ача дене каҥашен, 1976-шо ийыште кермыч пӧртым чоҥен, посна илаш лекна. Ваш пӧрт дене илымаш оҥай ыле. Ожнырак вет ятыр самырык еш ик кудывечыштак ваш пӧрт дене илен. Шонышна, ава-ачан сурт семынак мемнан пӧртнат йоча йӱк дене темеш... Но эре мемнан шонымо семын ок лий улмаш. Шуко эмлалтна, но икшывына ыш лий. Ӱшаннат эркын шулен. Тачысе кече дене гына илаш ок лий вет - ончыкылык, шоҥгылык нергенат шоналтыман. Шуко йӱд омынам коден, тыгат-тугат вискален, пелашем дене каҥашен, ик ойыш шуна: ешыште йоча кӱлеш, ончаш налына, вара шинча ужеш. Коштна, йодыштна...»

«Тыге 1983 ий 17 июльышто, ятыр документым поген, йочам ыштыме пӧрт гыч суртышкына кок арняш азам кондышна. Виталийнам коляскеш пыштен, ӱмбакыже лап лийынам ыле. Аза, шыргыжалын, кизаже-влакым шуялтыш, - шинчавӱдшым ӱштылын, мутшым шуйыш суртоза. - Шӱмна, чонна тиде йочам пешак вучымым шижна, йӧратымаш тулна вияҥе, чонна пореште. Чоныштына ава-ача шижмаш шочо. Йоча йӱк дене пырля пӧртнат кумдарак да волгыдырак лие. Илаш вийым, куатым ешарыш изи Виталийна… Эргына эркын кушкын. Ме тудлан шкенан дене улшо чыла сайжым пуаш тыршенна, сеҥымашыжлан куаненна, ситыдымашлан ойгырен, сеҥен лекташ тыршенна. Пӱсӧ ушан, поро кумылан, мемнам йӧратыше, пагалыше кушкын эргына. Ончыкылан планым чоҥенна. Айдеме планым ышта, а Юмо пӱрымашым пуа. 2002 ийыште армийыште эргынан илышыже лугыч лие - ӱмыржӧ кӱрылтӧ. Ойгына тачысе кечынат огеш изем… 

Умбакыже кузе илаш? Мом ышташ? Ончылнына йодыш почеш йодыш шочын. Но тиде ойго, йомдарымаш мыланна эше ик гана ушештарышт: еш илышнан ончыкылыкшо, куанже суртыштына йоча йӱк, чон улмо дене кылдалтын. 

Уэш изи азам налаш… коктынат 50 ийым эрталше лийынна. Кужу жап тыгеат-тугеат шонкален, кугурак икшывым налаш ойым пидна. Ончылнына мемнам могай нелылык вучымым сайын умыленна. Илышыште тӱрлыжат лиеш, садлан ешыш налшаш йоча дене палыме лийме годым уш-акылымат, чоншижмашымат иктыш ушаш логалын. 

…Мемнан ешыш ушнымыж годым Рустам латик ияш ыле. Йоча-влак кокла гыч тудым кузе ойырен налынна? Шканем ушагыше лийже, шоненам. Чынак, тугак лекте. Кызытат еҥ-влак эсогыл тӱс дене икгай улмынам палемдат. Рустамлан шкемын фамилиемым пуышым. Пӧръеҥлан тиде йодышым ик эн тӱҥлан шотлем. Ача эргым тукымым шуяш ямдыла, шке семынже кушта, тидлан вуйын шога. 

А пелашемлан ӱдыр кӱлын. Шуко жап кычал коштмек, тудо ийынак кеҥежым, кумытынат миен, йочапӧрт гыч Рустамлан шӱжарым, мыланна ӱдырым, индеш ияш Эммам, налын пӧртылна. Ме Роза дене айдемыжат икгай улына ала… Мыланна тӱрлӧ семын ойленыт. Шукыракше шӧреныт ала шке семынышт ушан ойымат пуэныт…

Но йоча эре йоча лийын кодеш. Тудо ава-ачан йӧратымашыже, тичмаш еш, эҥертыш. Куштылго але неле лийын мыланна? Тидым ик мут дене каласаш ок лий. Ик еш лийын илаш тӱҥалмеке, ик-кок арня икте-весым аклет, эскерет. Иктым вигак каласынем: чоныштына могай йӧратымаш лийын, тудым нунылан пуаш тыршенна. Икте-весым аклыме жап деч вара нуно шкендыныш, шергаканыш савырнат. Весыжат уло: йочапӧрт кугурак икшывын койыш-шоктышешыже садак кышажым кода. Икшывына-влак ешыште илаш тӱҥалме деч вара пел ий эртымекат, пряникым але конфетым коробка дене налын шынденна да, мыняр кочмышт шуын, тунаре налыныт гынат, эрдене садак кӱпчык йымалне печеньым але кампетым верештынна… 

Кунам азам ончен куштет, тудо тыйын илышетым, койыш-шоктышетым ужын кушкеш, шуаралтеш. А ешыш кугурак йоча ушнымо годым тыйын шке личный примерет гына ок сите. Шукырак ойлаш, ончыкташ, воктенже йыгыре шогал ышташ, туныкташ кӱлеш. Порылыкет мутышто веле ынже код - йоча тыйын тудын верч чыла пуаш ямде улметым ужшаш, шижшаш. Шарнем: Рустамлан кокымшо кечынак велосипедым налын пуымеке, «Тиде кӧлан?» йодо. «Тылат, тый вет мемнан эргына улат» вашештымылан чот ӧрӧ.

Йочана-влакым ешыш ушымаште йылме кугу верым налын. Нуным вигак марий йылмылан туныкташ манын, Роза дене ончылнышт утларакшым марла мутланенна. Нуно кок тылзе наре жапыште марла умылаш, мутланаш тӱҥальыч. Ик йылме дене мутланымаш мемнам эшеат лишемден.

Рустам деке шкемын койыш-шоктышемат куснен, шонем. Йочапӧртын шке законжо уло. Мемнан кушмына годым авам эре ойла ыле: «Шолыштмаш, име гыч тӱҥалын, имне дене пыта, садлан еҥыным ида тӱкӧ». Йочана-влак еҥыным ышт тӱкӧ, Ош Юмо ончыкыжымат саклен шогыжо. Нуно чын корно дене ошкылыт. Айдемын вуйыштыжо торыкшо вишкыде але шагал гын, ушым виеш шӱкен, кырен пурташ ок лий. Юмылан тау, Рустам ден Эмма поро чонан, еҥым пагалыше, пашам йӧратыше кушкыч. Школыштат сайын тунемыч. Рустам Альметьевск олаште нефтяной университетым тунем лекте. Ешаҥе, пошкудо Лапкашор ял гыч Лианам марлан налын, мыланна кок уныкам пӧлеклышт. Тачысе кечын шке бизнесше уло, йол ӱмбалне пеҥгыдын шога. 

Ӱдырнат школышто сайын тунемын. Башкир кугыжаныш медицина университетын лечебный факультетышкыже тунемаш пурыш, вара ординатурышто шинчымашыжым келгемдыш. Тачысе кечын Верхнеяркеево селасе рӱдӧ больницыште участковый терапевтлан ышта. Тудо эре уым кычалеш, у кӱкшытыш, сеҥымашыш шунеже. Тыршымыжым, сай пашажым аклен, ӱдырнам ятыр гана Чап грамота дене палемденыт. Кодший ГТО нормативым шуктен да шӧртньӧ значокым сулен налын. Тыге эрге ден ӱдырнан кажне сеҥымашыштлан куанен, шке семынна кугешнена, нунын диплом ден грамотышт-влакым аралена. Уке, тидын нерген йӱкын огына кычкыре: пиалнам лӱдыкташ лӱдына. Тудо йӱкым ок йӧрате», - мутшым кошартыш Константин Шакиртович.

Суртоза нергенат каласыде ок лий. Армий гыч пӧртылмек, Костя чӱчӱ «Чекмагушнефть» НГДУ-н кокымшо промыселышкыже сварщиклан пашаш пурен. (Тиде профессийым Нефтекамск оласе профтехучилищыште армий деч ончычак налын улмаш. Армийыштат тиде сомылымак шуктен). Коло кандаш ий тушто ыштен. Уда сварщикым нефтепромыселыште огыт кучо: «Заря коммунизма» колхозын трактористше-влак, пудыргышо запчастьым тудлан варитлыкташ шонен, ярсымыжым кок-кум шагат вучен шогеныт! Костя чӱчӱ ачала гын, тугеже кӱрлын ок воч!

Роза Набиевна пелашыже, пенсийыш лекмешкыже, Анач ялыште лапкызылан ыштен. Тудын пашам сайын шуктымыжо нерген РайПО-н пӧлеклыме шӧртньӧ кидшагат, диплом, грамота-влак, «Пашан ветеранже» медаль-влак каласкалат.

Келшен илыше мужыр кодший шыжым витле ий пырля илыме лӱмгечыжым палемдыш. Родо-шочшыштым, лишыл йолташыштым ӱжын, чон почын поро мутым тыланен, мурен-куштен, ончыкыжымат таза-эсен лийын, пырля келшен илаш шонен, «Алая Роза» тӱвыра да каныме рӱдерыште нуно шӧртньӧ сӱан кечыштым эртарышт. Суксыда эре вуй ӱмбалныда чоҥештылже, аралыже, осалым ӧрдыжкӧ поктен, порыжым лишемден шогыжо. Ваш йӧратен, пагален илыза! Рыскалан лийза!