Неле илыш еҥын порылыкшым аклаш туныктен

Ойган пӱрымаш

Алма кокай (ялыште тудым чылан тыге маныт) - ялысе проста ӱдырамаш, шке илыш корныштыжо ойгымат, куанымат ситышын ужашыже логалын. Кокайын пӱрымашыже тудо неле жапыште илыше шуко еҥын дене икгайрак. Йоча да кугемме жапше шучко сар деч варасе ийлаште эртен. А шочын тудо Шаран районысо ямле Акпарс ялеш Минзифа Акмурзиновна ден Гафият Самигуллинович Шамигуловмытын ешыштышт. Кум эрге да ныл ӱдыр коклаште Алмабика эн изи лийын. Но Алман ачаже икшывыже-влакын кушмыштым ужын кертын огыл. 

Кодшо курымын 20-30-шо ийлаштыже Гафият Шамигулов тале революционер да коммунист лийын, колхозым организоватлымаште чот тыршен. Калык тудым колхоз председательлан сайлен. Изак-шоляк Алексей да Василий Звездинмыт дене пырля совет властьын интересшым араленыт, «Шем орел» банда ваштареш кучедалыныт. Ялысе активист-влакын пашаштлан кӧранен, чытен кертдыме еҥ-влак вуйшиймашым возен колтеныт. 1938 ий январьыште, йӱдым пӧртышкышт толын, Гафият Самигуллиновичым кучен наҥгаеныт. Тудо жапыште элыштына пудыранчык тӱҥалын. Ушан, шуко шинчыше, талантан еҥ-влакым репрессироватленыт. Гафият Шамигуловат тыгай туткарыш логалын. СССР Верховный судын 1938 ий 14 июльышто лукмо пунчалже почеш тудо ийынак, 14 августышто, тудым лӱен пуштыныт (ятыр ий эртымек, 1958 ийыште гына реабилитироватленыт).

Минзифа Акмурзиновна ныл лукан изи пӧртыштӧ шым икшыве дене кодын. Илен лекташ ик пуд ложашышт веле лийын, молыжым чыла оптен наҥгаеныт. Изи Алма тунам ныл ияш веле лийын. Йоча-влак уремыштат, варажым школыштат «Тый калык тушманын ӱдыржӧ улат, тый денет огына мод» манын мыскыленыт, игылтыныт. 

Шарнымаш деч посна нигузе ок лий

Алмабика Гафиятовна сар пагытым тачысе кече гай шарна. Тунам тудо шым ияш лийын. Аважлан - пелаш деч посна кодшо шкет ӱдырамашлан - икшыве-влакым йол ӱмбак шогалташ куштылгак лийын огыл. Моло ӱдырамаш семынак вольыкымат ончен, пумат руэн, шудымат ыштен, пареҥгымат куштен. 

1942 ийыште Акпарсыш Москва гыч эвакуированный-влакым конденыт. Нуным шым суртыш илаш пуртеныт. Икана йӱштӧ теле кечын нунын пӧртышкат, бидоным сакен, йот ӱдырамаш пурен шогалын. Шым ияш изи Алма кӱнчыла дене мушым шӱдырен шинчен. Тыгай сӱретым ужын, саде ӱдырамаш пӱкеныш шинчынат, шортын колтен. Тудын почеш изи Алмат шорташ тӱҥалын. Икмыняр жап гыч пӧртыш Рахмет изаже толын пурен да аптыранен йодын: «Молан коктынат шортыда? Мо лие?» «Мый ӱдырым чаманышым. Йоча курчак дене модшаш, а тудо пашам ышта», - рушла пелештен ӱдырамаш. «А тый молан шортат?» - йодын Рахмет шӱжарже деч. «Йот акай шортат, мыят шорташ тӱҥальым», - вашештен изи Алма. Тудо рушла ойлымым тунам эше умыленат огыл. 

«Пеш нелын илышна. Мемнан ушкална ыле, садлан шужен ышна коло. Мыйын модын кошташ жапем уке ыле, эре пашам ыштымым шарнем. Куд ияшем годымак авам мушым шӱдыраш туныктыш. Чияш укелан авана вынер тувыр-йолашым урген чиктен. Тунам икымше классыш кандаш ияш-влакым тунемаш налыныт. Вургем укелан кӧра авам мыйым школыш ыш колто. Но изам-акам-влак деч лудаш-возаш тунемым. Вес ийжылан авам адак тунемаш колташ тореш лие. Мый кынел шогальым да шортын-шортын каласышым: «Теният от колто гын, школыш иканат ом мий!» Тыге индеш ияш веле школыш кошташ тӱҥальым. Тунемаш куштылго ыле, урокышто тема-влакым сайын умыленам. Рушла ойласашат тунем шуым. Мӧҥгылан пуымо пашам школышто перемен годымак ыштенам. Акпарс школышто лу классым 1953 ийыште тунем лектым», - илышыжым шарналта Алма кокай.

Ялысе пӧръеҥ-влак сарыште кредалыныт, садлан чыла пашам ӱдырамаш ден йоча-влак шуктеныт. Моло тунемше-влак дене пырля Алма пасуш шыдаҥ вуй погаш, шӱкшудым сомылаш, олыкыш шудым удыраш коштын. Шым ияшак сурт кокласе чыла сомылым ыштен моштен: кочкаш кӱктен, вургемым мушкын, межым шӱдырен, носким, пижым пидын. Телымат, кеҥежымат йыдал дене коштыныт. Моло йолчиемым налаш окса ситен огыл. Икымше гана портышкемым луымшо классыште тунемме годым гына чияш тӱҥалын. Школ деч вара умбакыже тунемаш кӱлмӧ нерген шоналташат тоштын огыл. Чыла вере «тушманын икшывыже улат» манме шомак чарак лийын, садлан тӱрлӧ вере пашам ышташ логалын: колхоз пасушто, чодырам пӱчмаште.

Шке еш дене илыме жап

1955 ийыште Шаран селаште кандаш тылзаш курсыш медшӱжарлан тунемаш колтеныт. Тунам яллаште шинча чер - трахома - чот шарлен. Курсым тунем пытарымек, Акпарсыште да тӱрлӧ яллаште шинча черым эмлен.

1956 ийыште Алма Минлибай Кунаккузин дене палыме лийын, да тудо ийынак рвезе ӱдырым марлан налын. Ученый агроном шинчымашан самырык специалист ял озанлык институт деч вара «Ленин корно» колхозышто агрономлан ышташ тӱҥалын. Самырык еш ончыч Мешер ялыште илен. 1960 ийыште «Мичуринский» совхоз почылтын, Минлибайым тушко тӱҥ агрономлан колтеныт. Кок ияш Юрий да кок тылзаш Славик эргышт дене еш Мичуринск селаш илаш куснен. Минлибай пасу-влакым ончаш имне дене коштын. Чыла пасум ончен лекташ арня наре кӱлын. Алма пашамат ыштен, йоча-влакланат жапым муын. Алмабика Гафиятовна  почтальонланат, операторланат, ГСМ-ым заправитлышыланат, Мичуринский рабкопышто счетный пашаеҥланат ыштен. Марийжын пӧртылмешке, тамле кочкышым кӱктен ямдылен, пӧрт кӧргымат арун кучен моштен. Эше нунын дене пырля сокыр аваже да парализованный кугу акаже иленыт, нунымат ончаш кӱлын. Минлибай эр гыч йӱд марте эре пашаште лийын, шагал годым канаш йӧн лектын. 

Илыш корнышто Алма кокайлан неле ойгымат чыташ пернен. Индеш ияш Славик эргышт черланен колен. Авам куандараш ешыште кумшо эрге - Валерий - шочын. Тудо ойгым лыпландараш полшен.    

У саман у вашталтыш-влакым йодын. КПСС райкомын пунчалже почеш 1972 ийыште «Мичуринский» совхозын «Акбарисовский» отделенийжым посна совхозыш савыреныт. Тушто вольыкушмен нӧшмым ямдылаш тӱҥалыныт. Тунам республикыште нигуштат тыгай озанлык лийын огыл. Совхоз директорлан самырык специалистым, Дмитрий Давлетович Шуматбаевым, тӱҥ агрономлан Минлибай Асылгузиновичым шогалтеныт. Тыге 12 ий гыч Алма кокай ешыж дене угыч шочмо ялышкыже илаш пӧртылын. Алмабика Гафиятовналан Шаран почтамт Акпарс ялысе почтовый отделенийыштыже пашам темлен. Шуко шоныде, ӱдырамаш пашалан пижын, пенсийыш лекмешкыже, ялысе почтым вуйлатен. Тунам яллаште калык шуко лийын, еҥ-влак ятыр газет ден журналым лудыныт, бандероль, серыш, открытка, посылка-влак шуко толыныт. Почтыштак телеграммым да окса перевод-влакым колташ лийын. Эше почтальон-влак шоҥгырак-влаклан пенсийым шалатеныт. Икманаш, почта вуйлатышылан паша ситен. Чыла отчетым ожсо бухгалтерский пу шершот дене да эше йоҥылышым колтыде шотлаш кӱлын. Алма кокай тиде пашамат сайын шуктен. 

Кече почеш кече, тылзе почеш тылзе, тыгак идалык почеш идалык пеш писын эртат… Ӱмырат эрта, Алма кокайын ӱпшат чалемын, эркын-эркын тазалыкат начаремеш. Туге гынат шоҥго ӱдырамаш черле улам манын ок кий. Илыш тудым чыташ туныктен, еҥын порылыкшым чот акла, мыскара-влакым ойлен, воштылтенат мошта. Икшывыже да уныкаже-влаклан илышлан кӱлеш ой-каҥашым пуэн кертеш, шке илышыж нерген нойыде каласкала. Газет ден журналым лудаш йӧрата, историй-влакым шуко пала.

Шоҥгыеҥын вачӱмбалныже ийгот погынен гынат, кызытат яра шинчаш ок ярсе. Кокай кидпашалан мастар, диваныш, пӱкеныш покрывалым пидын оптен, пӧртшым кӱпчык ден салфетке-влак сӧрастарат. Пакчаште пареҥгым шында, тӱрлӧ емыж-саскам, пеледышым кушта. Пӧрт сомылымат шкеак ыштылеш, а кудыжым ыштен ок керт, эргыже да уныкаже-влак толын полшат. «Кужу илышын секретше - тарванылмаште», - манеш тудо.

Ик тукым весым алмашта. Кугурак Юрий эргыж ден Светлана пелашыже сулен налме канышыште улыт. Александр ден Владимир эргышт кӱшыл шинчымашым налыныт, шке специальностьышт дене пашам ыштат. Изирак Валерий эргыже «ГИП-Электро» ООО-м вуйлата, Ангелика пелашыже Шаран больницыште медсестралан ышта. Дмитрий ден Максим эргышт университетыште тунемыт да пашам ыштат. Юрий ден Валерий коктынат шке сурт дене Шаран селаште илат. 

Меат Алмабика Гафиятовнам уло кумылын шочмо кечыж дене саламлена да пеҥгыде тазалыкым, ласкалыкым, кужу ӱмырым тыланена.