Ирина акай

Тудым 1940 ийыште Эльян педучилище деч вара Шаран районыш пашам ышташ колтеныт. Тыге ӱдыр Акпарс школышто туныкташ тӱҥалын. Война годым паша верым коден каяш лийын огыл. Школышто туныктышо ситыдымылан кӧра Марина Яныбаевналан кугурак класслаште математика урокымат вӱдаш логалын. Война пытымек,1946 ийыште ялыш Акбатыр лӱман туныктышо рвезе пӧртылын. Марина ден Акпарс ял качымарий Асмаев Акбатыр шке пӱрымашыштым иктыш ушеныт. Самырык ешым Алман тӱҥалтыш школыш йоча-влакым туныкташ колтеныт. Тунам Алман кугу ял лийын, кызыт кум-ныл суртышто веле илат. Йӧратымаш саскаште икте почеш весе ныл икшыве шочын: 1947 ийыште - Александр,1949 ийыште - Ирина,1951 ийыште - Венера,1954 ийыште - Анатолий. 

«Ныл классым чыланат шочмо ялыштак тунем лекна. Школышто перемен годым шашке да шахмат дене эре ӱчашен модынна, ече денат писын куржын кертынна, курыкышто издер денат мунчалтена ыле. Мӧҥгыштат кастене эн йӧратыме модышна шашке ден шахмат лийыныт. Шахмат дене модмаш шонаш тарата, ушым вияҥдаш полша, садлан чыланат сай шахматист улына. Мыйын 6 ияш улмем годым ачайна колен колтыш. Эн изи Анатолий шольына шым тылзаш веле кодо. Авана 4 икшывым шкетын ончен куштыш. Чыланат тунемаш тыршышна, эллан кӱлешан еҥ лийна. Пеш кугу ракмат авайлан!» - ожсым шарналтен ойла Ирина акай. 

Тудо 5-8 класс-влакым Акпарс школышто тунемын. Кок ий куваваж дене илен, а вара школ-интернатыш куснен. Изарня сайын куваваже кыстыбыйым кӱэштын, «Тамле тамже кызытат умшаштем», - манеш Ирина акай.

Ӱдыр, фельдшер лияш шонен, школ деч вара Бирск медучилищыш документшым пуэн. Тунам шуко ӱдыр-рвезе медучилищыш пураш шонен, садлан конкурс кугу, ик верлан 7 абитуриент лийын. Ирина экзамен-влакым сайын кучен да тунемаш пурен.

Студент жапыште изаж дене ик ий пачерыште илен, умбакыже - общежитийыште. Мишкан, Калтаса, Краснокам да моло районысо ӱдыр-рвезе-влак дене келшен иленыт. Каныш годым Ардашыш куваваж декат чӱчкыдын миен коштын. 

Кум ият пеле гыч, дипломым налын, Шаран районыш пӧртылын. Паша корныжо 1968 ийыште Урсай ял медпунктышто тӱҥалын. 1969 ийыште Акпарс ялын Ахмат Шамеевлан марлан лектын да Акпарс ялысе фельдшер-акушер пунктыш пашаш куснен. Самырык еш 1972 ийыште Шаран селаш илаш каен. Ирина акай, пенсийыш лекмешкыже, Шаран больницыште ЭКГ кабинетыште (функциональный диагностика кабинетыште) медсестралан тыршен. Пашам сайын ыштымыжлан шуко Чап грамот дене палемденыт. Сулен налме канышыш лекмекше, яра жапым эртараш манын, Шаран РДК пеленсе «Мудрость» ветеран хорыш кошташ тӱҥалын. Ветеран-влак коклаште эртарыме шуко спорт фестивальыште вийжым терген. Таҥасымаш-влак гыч эре икымше да кокымшо вер дене пӧртылын. Мӧҥгыштыжӧ тидлан пуымо ятыр дипломым, таумутан серышым, Чап грамотым арала. Адакше районысо гына огыл, республикысе таҥасымашлашкат шуко коштын. Благовещенск, Нефтекамск, Ишимбай, Октябрьский, Стерлитамак, Чишма гыч кондымо наградыжат шуко. 

Ирина Акбатыровна 2020 ий марте хорын ик эн тале участницыже лийын, мыскарам ыштыл моштышо айдеме, вуй мучаш гыч йол копа марте марий чонан айдеме. Тудо кызытат пеш чолга улеш. «Чолман» газетым лекташ тӱҥалмыж годсек лудеш. Компьютер дене сай йолташ семын «мутлана», тушто тӱрлӧ уверым лудеш, модеш. Кроссворд-влакым решатлаш йӧрата. Хоббиже - судоку - числа-влак дене вуйым пудыратылме модыш. Мер паша дечат ӧрдыжеш ок код. Тӱрлӧ акцийлаш, субботниклаш ушна, шоҥго еҥ-влаклан полшен шога. Шараныште тудым палыдыме еҥжат уке, чылан тудым пагалат. «Башкирское долголетие» программа дене республикынан тӱрлӧ вер-шӧржым ужын коштеш. Шаран район ветеран-влак дене Санкт-Петербург оламат ужаш миен. Шуко гана путевка дене санаторийыште тазалыкшым пеҥгыдемден. Моло элыш чоҥештылашат жапым муэш, Араб Эмиратыште да Вьетнамыште канен толын. Кажне ийын Астраханьыш да Челябинскыш поезд дене унала мия. Кеҥежым Соль-Илецкыш мияшат огеш мондо. Кызыт социальный путевка дене Сочиш каяш ямдылалтеш. Икманаш, Ирина акай эре еҥ коклаште, таза илыш-йӱлам куча, пеш активный улеш.

Ирина Акбатыровнан 75 ийым темымыжым але отат шиж: тугаяк чолга, весела шинчаончалтышан да пушкыдо кумылан, тыгодымак туран ойлен моштышо ӱдырамаш. Март тӱҥалтыште шке юбилейжым «Лика» кафеште родо-тукымжо, палымыже да «Мудрость» ветеран хорыш коштшо йолташыже-влак дене пырля вашлие. Тудлан саламлымаш мутым, мурпӧлекым йоҥгалтарышт, шуко пӧлекым кучыктышт. Мурен-куштен, юбилярым лудыш муро-влак денат саламлышт, тӱрлӧ модыш дене модыч.

Ирина акай ден Ахмат изай кок эргым, йол ӱмбак шогалтен, туныктен луктыныт. 1969 ийыште шочшо Сергей школым медаль дене тунем пытарен, Уфаште нефтяной институтышто шинчымашым поген. «Газпром» отрасльыште пашам ышта, ешыж дене Астрахань олаште ила. 1979 ийыште шочшо Леонид Уфаште искусство училищым, вара Челябинскысе культура академийым тунем лектын. Ешыж дене Челябинск олаште ила. Кувавам 4 уныка куандара. Сергейын кок ӱдыржат университетыште тунемеш. Ирина акайлан ушан-шотан шочшыжо, уныкаже-влак дене кугешнаш веле кодеш. Икшывыштын сай илышыштым ачашт гына огеш уж, Ахмат изайын ош тӱня дене чеверласымыжлан 25 ият эртен.

Ирина акай тачысе кечылан йол ӱмбалне пеш пеҥгыдын шога. Шаран селаште кум пӧлеман пачерыште ила. Мӧҥгыштӧ чыла пашам шке виктара, вӱташтыже кажне ийын шым-кандаш сӧснам ашна, мланде пашамат ворандарен шога, пакчасаскамат кушта.

Нойымым палыде тыршыше Ирина Акбатыровналан ончыкыжымат писылыкым, пеҥгыде тазалыкым тыланыме шуэш. Умбакыжат пашаже ушнен толжо.