Ачам нерген шарнымаш

Умбакыже Красноуфимскысе Урал марий педтехникумыш тунемаш пурынеже улмаш. Но кочай чарен, «Тушто родо-шочшына уке. Кушто илаш тӱҥалат? Мый реза омыл» манын. Тыге Бирскыш каен. Но вараш кодын, группа-влакым чумырен шуктеныт улмаш, садлан вес ийжылан мияш темленыт. Но ни вес ий, ни варарак миен кертын огыл, кум ий таклан (ачамын мутшо) эртен.

1930 ийыште Янаулышто тӱҥалтыш класс туныктышо-влакым ямдылыме шым тылзаш курсышто тунемын. 1931 ийыште, тунем пытарен, документым налмеке, Эльянысе образований район пӧлка тудым Арлан школыш пашаш колтен. Тушто кок ий йоча-влакым туныктен. Тудо ийлаштат кӱшыл шинчымашым налаш шонымаш денак илен. Йошкар-Оласе пединститутыш кайынеже улмаш, но адакат кочай колтен огыл. «Тушто ме тылат нимо денат полшен огына керт. Бирскыш кай», - манын. Тушто кӱшыл шинчымашым пуэн огытыл гынат, ачай келшен. Тыге 1934 ийыште педтехникумын студентше лийын. Тудым вигак кокымшо курсыш налыныт. Тудо ийынак, шошо велеш, сайын тунеммыжлан да студент илышыште чолгалык дене ойыртемалтмыжлан кугурак стипендийым тӱлаш пунчалыныт. 1935 ийыште педтехникумым Эльяныш кусареныт. Ачам сайын, чыла предмет денат «визытанлан» тунемын. Комсомол радамыш пуртеныт. Тудо ийыштак комсомол секретарьлан сайленыт: ончыч - курсыштыжо, варажым - училищыште.

Пытартыш курсышто тунеммыж годым марий йылмым да литературым туныктышым кучен наҥгаеныт. Училище дирекций туныктымо пашам ачамлан шукташ шӱден. Йӧсӧ гынат, тунемынат, туныктенат. Тидын дене пырля ВЛКСМ Краснокам райком пионер пашам намияш ӱшанен. Рвезылан йӧсӧ лийын гынат, училищым отличий дене тунем пытарен. 1936 ийыште ВЛКСМ Краснокам райкомышто пионер паша пӧлкам вуйлатен. Комсомол райкомын икымше секретарьжыланат сайлаш темленыт. Но ик еҥ (Чиян Васлий) тудын ӱмбач вуйым шийын, «Кузе учын эргыже икымше секретарь лийын кертеш?» манын возен колтен. Чынак, Микалай кочай учо (моллан полышкалышыже да лу суртлан молла) лийын. Тидлан кӧра шыгыремдылаш тӱҥалыныт, но арестоватлен шуктен огытыл - РККА-ш (Пашазе да кресаньык-влакын Йошкар Армийышкышт) налыныт.

Ачам Дальний Востокышто 105 авиачастьыште (8 авиаэскадрилья) служитлен. Почеркше мотор лиймылан политотделын кугурак писарьжылан коденыт. Но кужу жап служитлен шуктен огыл. Организмжылан теҥыз игече келшыдымылан кӧра (пӱй йогаш, тӱгӧ кондыштараш тӱҥалын) 1937 ий октябрьыште  демобилизоватленыт. Ноябрь тӱҥалтыште мӧҥгӧ пӧртылын. Иктаж лишылрак школышто пашам ышташ тӱҥалнеже улмаш, но кочай чарен: «Эргым, тыйым шыгыремдылмым огыт чарне. Шарнет, тунеммыда годым Маядык гыч Султанбай Имаев йолташет мемнан дек унала толын, нунын школышто шуко туныктышо кӱлеш манын ыле. Тушко кай». Ачам, кочайын мутшым колыштын, Маядыкыш йолын толын. Тудым, йывыртен, школыш руш йылмым да литературым туныктышылан налыныт.

Туныктымо дене пырля почеркше мотор улмылан кӧра колхоз агролабораторийын писарьжыланат ышташ йодыныт. Туштак аванам вашлийын. Тудо агротехник лийын. Ачам ӱдыр-рвезе-влак дене пропагандист пашам намиен: лекцийым лудын, политучебым эртарен. «Кӱшыл шинчымаш» шомак вуйжо гыч лектынак огыл. 1938 ийыште Уфасе пединститутыш руш йылме да литератур факультетыш тунемаш пурен. 

1939 ий май тылзыште авам дене ешым погеныт. 1940 ийыште школ директорлан шогалтеныт. Ончычсо директоржо М.О. Васиевым политработник пашам шукташ кадровый офицерлан налыныт.

Сар тӱҥалмеке, школнам кыдалашыш савыреныт. Тиде школын икымше директоржо мыйын ачам - Иван Николаевич Петров - лийын. Ноябрь тылзыште тудымат сарыш колтеныт. 

Ачамын служебный характеристикыштыже тыге возымо: «Служил в Красной Армии с 25 ноября 1941 года, в действующей армии с 8 декабря 1941 года в учебном батальоне 123 запасного стрелкового полка в качестве ст. писаря учебного батальона полка. С 8 февраля по 8 июля 1943 г. находился на фронте в составе 1 армейского пулеметного батальона 20 армии, участвующего в боевых операциях в районах Сычевка-Вязьма-верховья р. Днепр, на должности  командира отделения управления батальона и старшего писаря штаба. С 8 июля 1943 года по 21 апреля 1944 года работал на должности ст. писаря  пулеметного батальона 123 ЗСП. С  21 апреля по 8 августа 1944 года работал старшим писарем 1-го отделения отдела Оргучетного укомплектования 3-го  Прибалтийского фронта. 24 сентября 1944 года из инфекционного госпиталя был направлен в 123 запасной стрелковый полк. С этого времени до 13 января 1945 года был на должности ст. писаря пулеметного батальона. С 13 января 1945 года работал старшим писарем учебной части штаба 123 ЗСП.

Тов. Петров И.Н. на указанных выше должностях показал себя с положительной стороны, к порученной работе относился добросовестно и прилежно, проявил себя аккуратным, дисциплинированным, требовательным к себе и подчиненным младшим командирам. Он на фронте проявлял себя как один из лучших младших командиров отделения управления, всегда добивался  бесперебойной связи между подразделениями батальона, на что имеет две благодарности командования».

И.Н. Петров 1944 ийыште коммунист партий радамыш пурен.

1945 ий апрельыште Кёнигсберг крепостьым налаш ямдылалтме жапыште связьым ушымыж годым контузитлалтын. Кум кече ушде киен. Пылыш да нер гыч вӱр йоген. Ойласен, колын кертын огыл. Сеҥымаш кечым госпитальыште вашлийын. Рыскалешыже, госпитальыште тудым эмлыше врач профессор улмаш. «Тый туныктышо улат, тыланет икшыве-влакым туныктыман, мый тыйым эмлем», - каласен тудо ачамлан. Чынак, паремден. Ачам колаш да ойласаш тӱҥалын. Тыге, пареммешкыже, август шуын. Мӧҥгӧ шурно погымо жапыште пӧртылын.

Ачамым уэш школ директорлан шогалтеныт. Тудо уло чон дене пашаш «пурен каен». Урок-влакым пеш сайын эртарен. Шуко туныктышо туддек тунемаш коштын. Кажне йочан шӱмыш посна сравочым муын моштен. Таклан огыл выпускникше-влакат йылме дене кылдалтше профессийым ойырен налыныт. Шукыжо ойлат ыле: «Ида ӱчаше, мый чын ойлем, мыйым Иван Николаевичак туныктен».

Пашаште лекше проблема-влакланат методически тӱрыс вашмутым муын. Кызыт иктыжым шарналтынем. Школ директорлан тудым йӧсӧ жапыште шогалтеныт: кочкаш да чияш чӱдӧ лийын, сурт-влак шолдыргеныт. Тидлан верч южо йоча тунемаш пеш шуэн коштеден: ешысе еҥ-влакым пукшаш манын, колхозышто пашам ыштен але колым эҥыраш коштын. Школышто пукшеныт, но вет ешысе-влак шужен иленыт. А колхозыш коштшо-влаклан ложашым (кок пане-совла наре) пуат улмаш. Пӧртылмек, тиде ложаш гыч вишкыде лемым шолтеныт - ялт укеште тудат кочкыш. Тидым пален, педсовет педагог-влаклан йоча-влакым колхоз пашаш да кол кучаш кондыштараш темлен. Ӱдырамаш туныктышо-влак шужен илыше еш гыч улшо йоча-влакым черет дене колхоз пашаш наҥгаеныт. Тыге нунылан кок норма ложашым пуэныт. Пӧръеҥ туныктышо-влак черет дене кол кучаш кондыштареныт. Тиде сомыллан кеҥежымат жапым муыныт. Тидын нерген ачамым тойымо митингыште ик тунемшыже шортын-шортын, тауштен ойлен ыле. 

Мый денем лийше сӱретат кызытат шинчаштем. Икана, изирак годым, ӱчашен, пошкудын пакчаж гыч кум-ныл ужар шоганым луктым. Тидым пошкудо ужын да ачайлан ойлен. «Эргым, мий пакча гыч ужар шоганым пурто. Ават шоган когыльым ыштынеже», - каласыш ачам эрлашыжым. Шоган когыльым чот йӧратемат, йывыртышым да шуко гына кӱрын пуртышым. «Ынде коч», - шӱдыш мылам. «Мыйын ужар шоганым кочмем ок шу», - манам. «Коч, маньым. Садлан верчын пошкудын пакчашкыже пуренат вет», - пеҥгыдын пелештыш ачам. Вожыльым дык вожыльым. Чыла ужар шоганым магырен-магырен кочкын пытарышым. Тиде мылам пеш кугу урок лие. Тулеч вара нимом йодде налмаш уке.

Илыш тӧрланаш тӱҥалмеке, ачам институтыш умбакыже тунемаш шонен каен. Но кузе дыр сар деч ончычсо документ-влак йомыныт. Уэш икымше курсыш пурашыже верештын. Тунем лектын, 1956 ийыште кӱшыл шинчымашан специалист лийын.

Директорлан ыштыме ийлаштыже школым чоҥеныт. Шуко нелылыкым сеҥен, тазалыкше начаремын. Врачын каҥашыж дене школ директор паша гыч кораҥын да завучлан ышташ тӱҥалын. Тудо жапысе туныктышо-влакын ойлымышт гыч, туныктымо методикым тӱрыс шукташ пеҥгыдын йодшо завуч лийын. Тудо ийлаште успеваемость кӱзен. Шуко выпускникышт вуз да ссуз-влакыш пуреныт. Тиде жапыште тудым туныктышо-методистлан да Маядык могыр школ-влакын инспекторыштлан шогалтеныт. Школеш кустовой методушемым почыныт да ачамым вуйлаташ йодыныт. Занятийже пел ийлан ик гана эртен. Куд тылзе коклаште кажне школыш миен, йоча-влакын шинчымашыштым терген, кажне туныктышым кӱлешан методический прием-влак дене палдарен. Садлан тудым «йол ӱмбалне коштшо методпӧлем» маныныт.

Пенсий марте пропагандист лийын. Тиде пашалан шуко Чап грамотыже уло. Пропаганда да агитаций пашам тыршен ыштымыжлан Владимир Ленинын лийме верлажым ужын толаш турпутевкым пӧлекленыт ыле. 

Ешыштына 7 икшыве гыч 5-ше ачанан корныж дене каен. Мефодий Благовещенск педучилищым да Башкир ГПИ-н физика да математика факультетшым пытарен. 

Ярмия школын директоржылан, Крупская лӱмеш колхозын парторгшылан, Маядык ялсовет председательлан ыштен. Ялсовет председатель лиймыж годым школышто музыка урок-влакым намиен. Башкортостан Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже.

Людмила Марий кугыжаныш пединститутын историй факультетыштыже тунемын. Историйым туныктен, варажым йочасадыште воспитательлан ыштен. 

Лариса Благовещенск педучилищыште, Марий кугыжаныш пединститутын историй факультетыштыже шинчымашым поген. Историй туныктышо, школысо краеведений музейын вуйлатышыже.

Юлия Уфасе 2-шо педучилищын музыка отделенийыштыже тунемын. Нефтекамск оласе 1-ше, 11-ше кыдалаш школлаште музыкым туныктен, Йоча да самырык-влакын усталык рӱдерыштышт музыка кружокым вӱден.

Мый, Иван, Башкир кугыжаныш пединститутышто физматым тунем лектым. Школышто физикым, математикым, варажым информатикым туныктышым. Пединститутыш пурымем годым ачам тыге мане (тунам уже черле ыле): «Эргым, пеш ответственный профессийым ойырен налынат. Йоча-влак деч ончылно, чыла дечат ик вуйлан кӱшнырак лийшаш улат. Тунемаш пурет гын, обязательно общественный профессий факультетыш возалт. Тушто тыйым мероприятий организаторым, спортивный инструкторым да сай лудшым ыштен луктыт. Чыла тиде пашаштет кучылташет кӱлеш лиеш. Ик ганат йоча ончылно шкендын кертдыметым ит ончыкто. Икшыве-влак ӱмбак ит кычкыре - тиде лушкыдо еҥын койышыжо. Тидым йоча шижеш да утларак веле шум шогалта. Садлан сеҥен кертшашлык йӧным му».

1981 ийыште ачана уке лие. Иван Николаевич Петровым Маядыкеш тойымо.

Ачамын РСФСР, БАССР Просвещений министерство, КПСС обком, райком, образований район пӧлка да верысе мер организаций-влакын - чылаже 20 утла Почетный грамотыже уло. Фронтышто лиймылан «За оборону Москвы», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», «За боевые заслуги» да юбилей медаль-влакым, сар деч вара «За трудовое отличие», «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В.И. Ленина» медаль-влакым кучыктеныт.

Мыйын шонымаште, тудо илышыжым арамлан илен эртарен огыл. Илыш кредожак тыгай ыле: «Жизнь нужно прожить так, чтобы не было мучительно больно за бесцельно прожитые годы, чтобы не жёг позор, и чтобы, умирая, мог сказать: «Вся жизнь, все силы были отданы самому прекрасному в мире - воспитанию и обучению подрастающего поколения...» Тиде мыйынат илыш девизем. Ачанан пашажым, шонымыжым ме, икшывыже, уныкаже, кугезе уныкаже-влак, шуена. Петровмытын туныктышо династийышт  4 йыжыҥ, 15 туныктышо гыч шога. Туныктымо чумыр стажна - 375 ий.