Ятыр савыртышан историй

Кеҥежым пеш ояр кечын ачам ден авам, 6 ияш Канепа да 2 ияш Меҥсуло акам-влакым, мален кынелмекышт, кугурак пошкудо ӱдырлан - Настялан - мӧҥгыжӧ налын каяш шӱден, ял деч ныл километр ӧрдыжкӧ шудо погаш каеныт… Ик жап гыч мемнан ял ӱмбалне шикш нӧлталалтмым ужыныт. Тыгодым нунын дек яра имньым кушкыжшо Шамукай павай кудал миен да ачамлан каласен: «Ямет шольо, пытышыч!» Имньым кычкен, ялыш пӧртыл шуыныт. Мемнан сурт олмышто йӱлышӧ меҥге-влак да вурнян коҥга гына шогеныт. Ачам ден авамын, кок акамын ӱмбалнышт чийыме вургем гына кодын. Ик жап гыч ачам мемнан ял деч мӱндырнӧ огыл шаланыше руш хутор гыч ик тошто пӧртым кусарен конден да поген шынден…

Тулеч вара 18 ий мемнан ешлан поро илыш ыш лий: шужымаш, кылмымаш, кандаш ий почела кукшо игече шогымылан кӧра колхозышто пашам ыштыме трудоденьлан шурнат ыш воч. Вара Кугу Ачамланде сар тӱҥале. 1943 ий июньышто Курск кундемыште ачам колыш, тудо ийыштак авамын эн ӱшанле эҥертышыже, 18 ияш Канепа акамын, ӱмыржӧ трагически кӱрылтӧ… Авамлан пеш йӧсӧ лие гынат, мемнам, кум икшывым, кертмыж семын ончен куштыш. Тугай неле пагытыште, 1946-1947 ийлаште, авам шоҥго паваем-влакын полшымышт дене пӧртым уэмдаш 4х5 метр кугытан изи пурам чоҥыктыш. 1948-ше ийыште фронт гыч Ӧткӱстӧ ялыш пӧртылшӧ Апсалек чӱчӱм, тудо пура дене у пӧртым ыштен шуктен, мемнам илаш пуртен кодыш. Тиде пӧртыштӧ ешна дене 1971-ше ий марте илышна. 1955-1958 ийлаште Совет Армийыште служитлыме да 1961-1966 ийлаште Башкир кугыжаныш университетыште тунем лекме деч вара пашам ышташ тӱҥалмеке, у пӧртым чоҥаш шонкалаш да материалым ямдылаш тарванышым. Красноурюш спиртзавод гыч олтымо мланде шӱч гыч погынышо 20 самосвал шлакым нальым, пӧртлан фундаментым да пырдыжым опташ тӱҥальым. 

Тунам совхозыштына паша шуко лийын, садлан пашаеҥым муаш куштылго огыл ыле. Шлакобетон дене заливатлаш тылзе пагытыште шым кугу вӱмам чумырен, пашамым чакрак мучашлышым. 

Шлакобетоным ямдылаш шуко вӱд кӱлын, сандене насослан электровийым кучылташ йӧнештаренам ыле. Ик вӱмам эртараш 12 пашаеҥым поген кертым. Насос ыштен гынат, молан дыр вӱд кӱшкӧ шындыме печкеш кӱзен огыл, сандене мый, шланге мучашеш пижыктыме тотаҥше кӱртньӧ патрубок гоч умша дене уло кертмын шупшын, насослан полшышым - насос вӱдым нӧлташ тӱҥале, паша тарваныш. 

Кок арня эртымек, ӱлыл тӱрвем пужлыш, коваштыже эзылыш, чара тӱрвӧ чога почылт шога, вӱр йога, тамле кочышын тамжым шижаш ок лий ыле. Мишкан больницыш врач деке приемыш мийышым. Хирург Ижбулдин, «Тиде мемнан эмлышаш чер огыл» манын, Уфашке онкологий диспансерыш каяш направленийым пуыш… Тушто облучений дене тӱрвемым паремдышт, но пел ий гыч тиде чер адак ылыже. Адакат тыгаяк курсым эртарен паремдышт, да куд тылзе гыч уэш тыгаяк туткарыш логальым. Сандене эмлыше врач мыйым вес специалист дек колтыш. 

Илалше ӱдырамаш мыйын тӱрвемым паремден керте. Пел ий гыч уэш туддек мияш логале, но Аниса Ахметовнам Ленинградыш тунемаш колтеныт ыле. Олмешыже кодшо кок самырык врач ӱдыр ӧрын ончыштат, «Ме тендам уста врач дек колтена. Тудо Башмединститутышто дерматологий кафедрым вуйлата, медицина наука доктор, профессор улеш, арняш ик гана, кугарнян гына нылыт гыч куд шагат кас марте приниматла…» маньыч.  

Мый тудо арнянак уэш Уфаш кайышымат, Фрунзе уремысе 48-ше пӧртыш миен,  приемыш логальым. «Ай, эргым, тый мыланна пеш кӱлат! - мане профессор Медведева. - Тиде еҥ деч еҥ дек кусныдымо, пеш шуэн вашлиялтше чер. Башкирийыште тыгай черан кок еҥым гына палена: иктыже - те, весыже - Чишма районышто илыше пӧръеҥ. Теве ынде студент-влакланат тыгай черым ончыктен кертына». «Исумер Евсеевич, Яметовым осал чер деч эмледа манын ӱшанем», - каласыш тушто улшо вич врач гыч иктыжлан. Тиде врач еврей улмаш, фамилийжат - Израиль, ме тудын дене ялтак лишыл тос лийна. Но пенсийыш лекмекыже, СССР гыч Израильыш куснен кайыш, мемнан коклаште кыл кӱрльӧ. Ынде индешле ийымат поктем гынат, тиде кок виян уста врачлан ты чер деч утарымыштлан тачат тауштен илем. Саде «Эриматоз красной каймы нижней губы» диагнозымат раш шарнем. 

(Мучашыже лиеш.)