«Молыланат вочшо мемнан ӱмыр кужытна…»

Нерге ялын шочшыжо Самига кокам уста эмлызе семын шкенан кундемыште веле огыл, мӱндыр верлаштат сайын палат. Тений февральыште тудо 92 ийым темыш. Ик кечын пошкудыштем илыше Самига кокай мыйым шкеж дек ӱжын пуртыш. «Мыйын эмлызе улмем нерген шуко гана газетлаш возеныт, телевидений денат ончыктеныт. Йочам годым да рвезе жапыште шуко йӱштӧ-шокшым ужмем нерген самырык тукымлан ойлен кодынем. Шӱжарем, ала возен кодет ыле», - ӱмбакем сӧрвалышыла ончале.Пагалыме пошкудем нерген шкежат возаш шонен коштынам, но шоҥго еҥым тургыжландараш, эртыше жапыш уэш «пӧртылташ» айманенам, чонжым сусырташ лӱдынам. Шкеже темлымек, уло кумылын кидышкем ручка ден тетрадьым нальым.

С.А. Аликова 1928 ийыште Нерге ялыште илыше Алима ден Александр Байрамгузинмытын ешеш шочын. Андрей ден Андриян изаже-влак почеш ешыште кумшо икшыве лийын. Ачаже колхозышто шоферлан ыштен. Кум ияшыж годым аваже колен колтен.

«Изавамлан ӧпкем уке гынат, шукыжым, еҥ сомылым ыштен, мӱшкырым теменам, - шарналта Самига Александровна. - Урем гоч пеш поро кумылан Савлий павай ден Матрена кокай илат ыле. Нуно кинде шултышыштым чаманен огытыл.

Лу ияшем годым ачамым Финн сарыш наҥгайышт. А мыйым колхоз столовыйыш поварын, Калий кувайын, полышкалышыжлан нальыч. Тушто вӱдым нумалынам, пум пуртенам, пареҥгым саратенам.

1941 ийыште Кугу Ачамланде сар тӱҥале. Пӧръеҥ-влак чылан гаяк войнаш кайышт. Ме, ӱдыр-влак, Пексыле, Яндалче, Майка, Лизук, Малика, Рая пасушто сорла дене уржам тӱредына, шудым солена, кылтам пуртена, имне дене пасум куралына, кид дене тырмам шупшына ыле.

1944 ий пешат йӧсӧ лие. Йӱр чарныде йӱрӧ, вольыклан кургым ямдылаш сай кече ыш лий. Шуко имне колыш. Пӱрӧ ола гыч урлыкашым вачеш пыштен нумална. 10 килограммым кондет - 300 грамм пурса ложашым пуат. Кугурак капан ӱдырамаш-влак 20 килограмман мешакым нумал кондаш тыршеныт. Нунылан ик кило пурса ложашым пуэныт. Мыняр икшыве, мыняр ава колыш. Южо ешыште кече почела икшывыштым тоеныт.

1945 ийыште сар чарныш. Ялна гыч кайыше пӧръеҥ-влак кокла гыч пелыже ыш пӧртыл. Мыйын Андрей изамат сар пасуэш вуйжым пыштыш.

1946-шо ийыште ял гыч шым ӱдырым да ныл эргым Уфашке кӱртньыгорно воктене кок пачашан кермыч пӧртым ыштымашке колтышт. Йолышто - йыдал, капыште - вынер тувыр. Кермычым, растворым нумалынна. План темеш гын, кочкаш пуат, огеш тем гын, огытат пукшо. Кок арня чытышнат, ялыш шылын толна. Мӧҥгӧ пӧртылын, ӱстел коклаш шинчын гына шуктышна, мемнам кучен наҥгайышт. Судитлышт. Уфа ола гыч поезд дене Новокузнецкий олашке колтышт. Нерге ял гыч нылытын ыльна. Тушто япон пленный-влак дене пырля стройкылан траншейым кӱнчышна. Аксай Александр, Лаймыр Алексей, Майка пырля коштна. Кум тылзе гыч оҥна гыч судимость номерым нальыч. Мемнам Кемеровский областьыш, Ленинск - Кузнецк - Кузбасс кокымшо номеран шахтыш, пашаш наҥгайышт. Илышна финский пӧртыштӧ, кум тылзе мландӱмбалне грузчиклан ыштышна. Вара шагат чот дене шахтыш пурташ тӱҥальыч. Кирка дене шӱчым руэт, вагонеткыш оптет, тудым электричка дене шупшыктат. Иштыбай, Терекей ялла гыч шым татар ӱдыр дене пырля пашам ыштышна. Флюда лӱман ӱдыр пеш мурызо ыле. Шахтыш волымо годым эре татарла мурен, мурыжо ӱмырешлан ушешем кодын:

Шахтер вола мланде йымак,

Кидеш куча лампыжым.

Кандаш шагат коклаштыже

От уж дӱнчан волгыдыжым.

1948 ий октябрьыште мӧҥгеш толын пурышна, а ноябрьыште Яман-Елгашке чодыра ямдылымашке колтышт. Утарен налше ачам ден авам лийын огытыл, садлан, куш колтеныт, тушко каенам. Адак гынат йолышто - йыдал, капыште - мыжер. Тыге кум теле коштна, ончыч Атамановкышто, вес теле Барашевыште, вара Кирзяште. Тушто могай йӧсӧ улмым Яман-Елгаш мийыше еҥ гына пала.

Йолышто ыштыр кем гай колт-колт кылма, кум кечылан пӧрык йыдал омырла. Нерге ял гыч Яндалче, Лизук, Майка, Шаяхмат да молат ыльна. Шаяхмат павайым чодыраш ышна кондыштаре, тудо алмашлан йыдалым пидеш, мончаш олта, эр марте ыштырнам кошта ыле.

Яман-Елга гыч толына да кеҥежшылан Свердловский чодыраш торфым лукташ колтат ыле. Торфышто кулын лавыраште шукыжым чарайолын шогенна. Ынде, шонем, кулын лавыраже йоллан эм лийын. Телым чодыраште кылмыше йолем-влак мыйым 92 ий йол ӱмбалне кондыштарат.

Пелне коштын шерем теме. Тынар индыралт илымеш, лучо кӱчызылан гынат марлан лектам ыле манмемым Юмо кольо чай. Еҥ кидыште пашам ыштен кушшо тулык эрге Алек Андриян дене пырля илаш тӱҥална. Сӱаным еҥ пӧртеш ыштышна. Шаде эҥер воктенсе орол будкым омыж дене леведна да тушко илаш пурышна, печым печышна, пакча емыжым шындышна. Икымше эргына тиде пӧртеш шочо.

Кок ий гыч, ял кӱтӱм кӱтен, у пӧртым нӧлтышна. Мыланна пилорамыште ыштыше Йыван павай, ял калык, пошкудо-влак полшышт.

Теве тыге, йол ӱмбаке шогалын, олян гына илаш тӱҥална. Мый ик жап фермыште чывым ончышым, марием конюхлан ыштыш. Пошкудо Петропавловка ялыште сепаратор пунктышто шым ий лаборантлан да вуйлатышылан ыштышым. Тулеч ончыч Туймаза олаште ик тылзе лаборантлан тунем тольым. Тунеммемын пайдаже кугу лие. Сепаратор пунктна кундемыштына эреак сеҥышыш лектын, жирность, тувыртышын да ӱйын качествышт эреак сай лиеш ыле. Ик ганат растрата ыш лий. Сепаратор пунктыш Андреевка, Корак, Монар, Нерге, Шаде, Шогертен, Мокрушино, Кигазы, Родыгино гыч шӧрым шупшыктеныт. Тудо ийлаште холодильник укелан кӧра, шошым Шаде эҥерыште ийым пӱчкеден, кок нӧрепым теменна, кеҥеж гоч тиде нӧрепыште продукцийым сакленна.

Шым ий гыч кугуремыште Димит лӱман руш деч кугу сурт оралтым нална. Ныл икшывына шочо.

Пенсийыш лекмешкем, сельпошто продавецлан, склад, «Чайный» вуйлатышылан ыштышым. Тунам Нергыште кугу гына «Чайный», сельпо, пекарня пашам ыштеныт. Караидель, Аскын районыш кайыше машина-влак чылан Нерге ял гоч эртеныт. Ялыште пеш ямле ыле. Уремыште кугу радио кечен, кечыгут сем йоҥген.

Ачамын аваже, Самига кувавам (Шогертенеш шочын) еҥын, вольыкын тӧрштышӧ йыжыҥыштым тӧрлен, эм шудым кучылт мошта ыле. «Кызыт изи улат, кугемат гынат, 40 ияшет марте еҥым ит тӱкале, вара гына, кумылетлан келша гын, эмлаш тӱҥал. Аракам умшашкетат ит нал, шакшылан ит тунем», - ойлен мыланем.

Лачак 40 ияшем годым Андрей эргымын футбол дене модмашеш йолжо тӧрштыш. Мый йолжым тӧрлатышым. Тылеч вара моло еҥланат полшаш тӱҥальым. Тыге эмлызе лӱмем шарлыш. Мыняр тӧрштышым шынденам, мыняр шылыжым тӧрленам, мыняр икшывыдыме ӱдырамашлан йочан лияш полшенам - чотшат уке, омат шотло.

Ынде илыш пеш айват. Пашам ыштет гын, оксам тӱлат. Магазиныште чыла уло, налын чий, налын коч. Мыйын ныл икшывем, 18 уныкам, 17 кугезе уныкам улыт. Теве ик уныкам унала наҥгая, теве вес уныкам вуча - чылан кӓдырлат.

Ончыкыжымат тыныс илыш лийже, уныкана-влаклан мемнан тукымлан вочшо нелылыкым ужаш ынже пуйыро манын, Юмо деч йодам. Эртыше ӱмырым угыч савыраш огеш лий, молыланат вочшо мемнан ӱмыр кужытна».

Читайте нас:

Новости партнеров

Лена ханым: "Улымды онотмайҙар"

На уровне молекул

Салкын тигәндә мунча керергә ярыймы?

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».