«Илышыште кеч-кунамат айдеме лийын кодман», - ойла Чечен сарын тул лоҥгажым эртыше Владимир Нафиков

1990-1999-ше ий-влак Российын историйыштыже ласка огыл, пуламыр жап семын палыме улыт. Тугодсо историйын тура савыртышыжлан Чечен Республикыште военный конфликт тӱҥалмым шотлаш лиеш. Тудо жап элнан историйыштыже Икымше Чечен сар лӱм дене палыме. Кок ий шуйнышо вӱран кредалмаште шагал огыл россий салтаклан йӱштым-шокшым чыташ логалын. Калтаса район Тошто Яш ялын шочшыжо Владимир НАФИКОВЛАН тугодсо военный конфликтым шке шинча дене ужаш да тулан кредалмашым эрташ пӱрен.

Чечен сарыш логалмыж годым тудлан улыжат латиндеш ий лийын… Тунам Владимир направлений почеш Кушнаренко селасе ял озанлык техникумышто агроном лияш ямдылалтын. Моло студент семынак, ныл ий тунемшаш лийын. Но… кӱчыкемдыме программа дене кум ият кум тылзыште тунем лекташ логалын. Срочный службыш жап шуде наҥгайымым нунылан армийыште служитлаш салтак ситыдымаш дене умылтареныт. Рвезе Оренбург областьысе Тоцк-4 военный частьыш, «миротворческие силы» войскаш логалын. Тушто «старший наводчик минометной батареи» военный специальностьым налын. Ик жап гыч Владимир ден йолташыже-влакым Абхазийыш вес салтак-влакым алмашташ колтышаш лийыныт (Тушто грузин-абхаз конфликт каен.). Но лач ту жапыште Чечен Республикыште военный пуламыр талышнен. «1994 гыч 1995 ийыш куснымо У ий йӱдым трук боевой тревогым увертарышт. Построений. Перекличка. Списке почеш салтак-влакын фамилийыштым йоҥгалтарышт. Кӧ спискыште лийын, нунылан эрлашыжлан самолет дене Чечен мландыш чоҥешташ шӱденыт. Грозный олам боевик-влак деч утараш самолет гыч парашют дене тӧрштен волышаш ыльыч. Мый спискыште лийын омыл. «Молыжо Чечняш поезд дене каеда» манын каласышт. Эрдене чылан, бронетехникым эшелоныш грузитлен, поезд дене йот мландыш кайышна», - шарналтен каласкала Владимир. Тыныс илышыште Шочмо эл ончылно порысым шукташ кайыше «ужар» рвезе-влак тулан сар лоҥгаш логалына манын шоненыт мо?! Тыге лийшашым шкештат, армийыш ужатыше да йӱдшӧ-кечыже таза-эсен пӧртылмыштым вучен илыше ава-ачаштат - нигӧат пален огыл…

Моздок ола марте Владимир да йолташыже-влак вич кече наре каеныт. Корнышто кочкаш сухой паек деч молым пуэн огытыл. Рвезе-влаклан кушко да молан кайымышт нерген утыждене нимом ойлен огытыл, лач «Российын Конституций стройжым шотыш кондаш каеда» манын гына каласеныт.

…Чечен мландыш поезд дене мийыше салтак-влакым кок кече чара пасушто кученыт (Самолет дене чоҥештыше икымше партий салтак-влак кокла гыч шукыжо илыше кодын огыл - юж судном снайпер-влак, олаш шудеак, южышто лӱеныт…). Грозныйыш вес йӱдшылан иже колонна дене пуреныт. «Йӱд гынат, йырым-йыр кечывалымсе гай волгыдо ыле: Грозный олам тул авалтен, тудо йырваш йӱлен», - ойла Владимир Алексеевич. Службо годым рвезе-влакым чара пасушто полигонлаште мишеньыш лӱйкалаш туныктеныт. А Грозныйышто нунылан тушман ваштареш оласе условийыште кредалаш логалын. Танк, военный техника дене кучедалаш тунеммышт оласе уремлаште кӱлдымыш лектын.

Чечен сарын осал тулжо вошт лекме, шке шинча дене ужмо шучко сӱрет нерген тушто лийше еҥлан, мутат уке, шарналташ куштылго огыл. Сепаратист-влак эрыкыштым, идеологийыштым арален кодымо верч нигӧм чаманен огытыл. Тугодсо лӱдыкшӧ жап нерген Чечен сарын салтакше теве мом каласкалыш: «Грозный олан уремлаштыже йӱдшӧ-кечыже боевой действий лӱшкен. Тыйым кеч-кунам да кеч-могай окна але шуко пачашан пӧрт вуй гыч лӱен шуэн кертыныт. Йол йымалан эре растяжкым, миным вераҥденыт. Йӱдшӧ-кечыже лӱйкалымаш, пуштедымаш. Ме, салтак-влак, икте-весе коклаште пароль дене мутланенна. Южгунам тугай шучко сӱретым ужылтын, кудыжым нигӧлан лучо нигунам ужаш огыл. Лӱдыкшӧ тат-влакым ужмо деч вара ик самырык салтак кенеташте чалемын ыле. Айдеме сарыште пуйто роботыш савырнен - жапыштыже ни кочкын-йӱын, ни мален кертын отыл. Кочкаш полевой кухньышто шолтеныт, но шукыж годым тудын марте миен шуын огынал - мом муынна, тудым кочкынна. Кушан верештын, тушан маленна. Мый сарыште пулеметчик лийынам. Капыште эре бронежилет, каска, ПКМ пулемет, тупышто «Муха» гранотомет, бронежилет йыр гранат-влак кеченыт. Ик пулемет дене кок еҥ алмаш лӱйкаленна. Кажне салтакын шӱйыштыжӧ жетон кечен. Тушто «ВС» шомакым да номерым веле ончыктымо лийын. А ме чытенна, эр кечым ужмеке, «Эше ик кечым илен лектым» манын куаненна. Кечывал але йӱд, арнян могай кечыже, могай тылзе - нимом пален огынал, чыла иктыш варналтын. Лач икана, Борис Ельцинын громкоговоритель дене «Салтак-влак, Элым аралыше-влакын кечышт дене саламлем!...» манын увертарымыжым колын, «А-а, тугеже таче 23 февраль. Илыше улына улмаш…» шоналтен, помыжалтме гай лийым. Тушто жап «туртеш». Чыла ӱштылтеш. Эре напряженийыште лийынна. Южгунам уло илышем шинча ончылно икмыняр секундышто кинолента семын куржын эртен. Илымаш ден колымаш коклаште «кечыме» татыште икмыняр гана Ош Кугу Юмым, ава-ачам, «Але латиндеш ияш веле уламыс, ты илышыште эше нимат ыштен шуктен омылыс, кузе тыге?» шонымаш-влак волгенче гай пӧрдыныт. Ала-кушеч эркын кӧргӧ вий толын лектын, илаш ӱжын…»

Вер-шӧр кокла гыч Владимир Нафиков Минутка площадьым, Консерве заводым налмым (Мутшо гыч, тудо кид гыч кидыш куснылын.), республиканский больницыште дислокацийым, мартыште Грозный ола гыч курык коклаш кредалаш куснымым палемдыш. Йол йымалне лум йымач лекше (Лум эрдене велын, а каслан шулен пытен.) пеледышым, январьыште курык коклаште шорык кӱтӱ коштмым, частный секторысо кудывечылаште виноград кушмым ушештарыш. «Кушкыллан тушто климат ласка: мландыш тушым кудалтет гын, садак шытен лектеш», - агроном семын палемдыш тудо.

Владимир Алексеевич Чечен мландысе тул лоҥгаште кок тылзе утла лийын. Ту жаплан тазалыкше начарештын. Ала-могай татыште черланен. Тудым вертолет дене Владикавказ олаш наҥгаеныт. Тылзат пеле военный госпитальыште эмлалтын. Лиеш вет тыге илышыште: кочажат, Яков Шамиевич Нафиков, Кугу Ачамланде сарыште Сталинград ола верч кредалмаште лийын, отделенийын командирже марте кушкын. Окруженийыш логалмеке, эмганен да Владимир чӱчӱ гаяк госпитальыш логалын. Тудым, комиссоватлен, ялыш колтеныт. Владимир Алексеевичлан, госпиталь гыч аважлан телеграммым колтен, кушто улмыж нерген увертараш логалын. Мом чытен ава шӱм-чон, тыгай уверым колын?! Тидым тудо шкеже гына пала… Екатерина Мингареевна да тудын Лиза шӱжарже, Владикавказ марте тӱжем утла уштышым эртен, шочшыштым муыныт. Ту жаплан самырык салтакын службым эртыме кечыжат мучашке лишемын (Тунам ик ият пеле служитленыт.). Туге гынат Тоцк-4 военный частьыш уволитлалташ мийымыж годым, «салтак-влак огыт сите» манын, тудым уэш кум тылзылан частеш коденыт…

«Армийыште служитлыман. Кӧ ок служитле, тудо шукым йомдара - военный специальностьым ок нал, полицийыш, пожарныйлан але охраныш пашаш пурен ок керт. Ончыч армийыш мийыдыме-влакым пеш жаплен огытыл. «Мый огыл гын, тугеже кӧ?» манын кумылаҥдыман шкем», - самырык тукымлан каҥашым пуа Чечен сарын пулеметчикше Владимир Нафиков.

…Тугодсек коло вич ий эртен. Владимир Алексеевич ешаҥын, Алла пелашыж дене кум икшывым ончен куштат. Яна ден Даша ӱдырышт вузышто, Рома эргышт школышто тунемыт. Чечен сарын салтакше кызыт нефть отрасльыште операторлан тырша. Паша деч вара жапшым йӧратыме сомылжылан пӧлекла - пакчаштыже шогылтеш. А сад-пакчаштыже мо гына ок куш: индеш тӱрлӧ сорт олмапу, жимолость, сливе, абрикос да молат. Нуным шот дене ончен кушташ Владимир Алексеевичлан службо деч вара вузышто ученый-агрономлан тунем лекме шинчымашыже - эн сай эҥертыш. Сад-пакчажат - чон куан да каныш.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».