Кочо мут

Тиде илышыште лийын. Алексей коча ватыже колымо деч вара шуко ойгырен кошто, пӧрт кокласе пашажымат шуктымыжо шуын огыл. Эргышт-влак олаште посна илат, ӱдыржӧ пошкудо ялыш марлан лектын. Аваштым тойымышт деч вара эргышт-влак шуэн толыт. Шоҥго еҥ кӧлан кӱлеш? Нуно мо дене полшен кертыт? Йӧра адак Аля ӱдыржӧ ачаж дек каныш сайын толын кая, ачажлан пӧрт кокласе сомылым ышташ полша.

Ватыже уло годым вольыкым ончаш лектын пура гынат, чонжо лушка ыле. Пӧртыштӧ ӱстел коклаште чайым йӱын шинчымышт годым ӱдырышт да эргышт-влак нерген ойлен шинченыт, уныка-влакын толмыштлан куаненыт. «Аваже, тиде арнян Миша эргына ешыже дене огеш тол аман…» - «Эй, ачаже, мом ойлет? Миша эргына ынде шкежат коча улеш. Эре толаш огеш ярсе дыр. Тудат мемнан гаяк пенсийыште улеш. Петя эргынам ойлышашат уке. Армий гыч толмеке, ӱдырым налын, пелке илаш кайыш. Кузе ила, огына пале, увержат уке. Йӧра Алюна южгунам толеш, тазалыкнам пален кая. Шоҥгемна ынде, ачаже.» - «Туге, аваже, кызыт гына нунын гае рвезе ыльым. Шарнем, мый, армий гыч тольымат, тендан ялышкыда унала мийышым. Вечоркаште, Анна, тыйым вашлийым. Тунам икте-весым йӧратен шындышна, сӱаным ыштен, пырля илаш тӱҥална. Мый колхозышто механизаторлан ышташ тӱҥальым, а тый - дояркылан. Коктынат шоҥгеммешкына тиде пашам ышна кудалте, йоча-влакым кугемдышна. А нуно кайык гае пыжашна гыч лектын кайышт, шкеныштын ешыштым ончат». - «Эй, ачаже, ит ойло, мом гына ужаш ыш верешт. Йӱштыжымат, шокшыжымат чыташ верештын. Эр гыч тӱҥалын, кас марте пашам ыштышна. Оксам ужаш ыш верешт. Йӧра, пашаланна киндым ышташ уржам, солаш шудым пуэныт. Тыге вольыкым ашнен толашышна. Но шудыжым колхоз паша пытымеке веле, сентябрь тылзыште, пӧленыт. Кызыт рвезе-влак мотор чият, тамле кочкышым кочкыт, машина дене кудалыштыт». Тыге кок шоҥго шуко мутланен шинченыт…

Ынде Алексей коча шкет кодын. Южгунам шкетынак мутым пелешта, пуйто воктенже Анна коваже шинчен. Ойгыжым луштараш Алексей коча кевыт гыч кочывӱдым налын толеден.

Авашт колымо деч вара Аля ӱдыржӧ арня сайын толын кошто. Шоҥго ачажым ончыде огеш лий. Вет тудынат тазалыкше мӧҥгештын. Адак ялышке толмыжо сайын ачажым руштшым ужын да шылтален налде кодын огыл.

Икана Аля толмыж годым ачажын йӱын шинчымыжым ужын да каласен: «Ачай, молан эре йӱат? Тудын деч посна илаш огеш лий мо? Пошкудо-влакат ужыт. Мом каласет?»

Шоҥго ача мом каласен кертеш? Тугак шып шинчен. Вес кечын Аля мӧҥгыжӧ каяш погынымыжо годым ачажлан шыдыж дене каласен: «Эх, ачай, авай колымо олмеш тый колет ыле гын, лучо лиеш ыле». Ачаже адак нимом ыш каласе, ик-кок мутшо веле шоктен кодо: «Туге, ӱдырем, туге». Аля мӧҥгыжӧ пӧртыльӧ, а Алексей коча шкет шинчен кодо.

Кум кече эртымеке, пошкудышт-влак Алялан ачаже колымыж нерген увертарышт…

Алексей кочам тояш родо-шочшыжо-влак толыныт. Аля гына чот ойгырен ойла: «Молан тыге каласышым? Йӱын гынат, ачам мыйым сайын вашлиеш ыле. Ик ганат ыш вурсо. Толмем вучен илыш. Уда мутемым ыш чыте - сакалт колыш. Ынде ялысе пӧртнат петыралтеш…»

Чонланда йӧсӧ гынат, ачалан, авалан, родо-шочшылан кочо мутым каласаш ида вашке. Кочо мут еҥым пуштын кертеш.

Ю. АТЫЕВ.