Уста дизайнер у коллекцийым ямдылен

- Тендам тӱрлаш тӱҥалаш мо таратен, вет самырыкда годым илышыштыда йӧршын вес корным ойырен налында ыле? - йодым мутланымына годым Надежда деч.

- Тыгай корным эртышаш лийынам докан, но тудын ик татшыланат ом ӧкынӧ. Чыла тиде - мыланем кызытсе семын илен, шонен мошташ негызым ыштыше поянлык. Тувырым ургымо, тӱрлымӧ, ыштыме пашаш илыш йогын савыралын. Тудын кажне татше, кажне йыжыҥже тидлан йӧным ыштен шогеныт. Благовещенск педучилище деч вара Марий кугыжаныш университетыште шинчымашым погышым, тушто марий калыкын историйжым, культурыжым шымленна, йылмым шуаренна. Тыгай багаж, тыгай шинчымаш деч посна умбакыже ошкылаш огеш лий. Конешне, вигак сервис да дизайн направлений дене тунемаш каем гын, сайрак лиеш ыле. Но вет ме, ялыште илыше-влак, утларакшым педучилище, медучилище, профессиональный училище-влак нерген гына паленна, тыгайым шоналтынат огыл. 

Марий вургемым тӱрлаш-ургаш тӱҥалаш мыланем шукыжым сценыш лекмем полшыш. Университет деч вара ик жап туштак пашам ыштышым, вара Республикысе усталык рӱдерыш куснышым.

Тудо ийлаштак марий тӱр дене палыме лийым, изишак сольный карьерым чоҥаш тӱҥальым. Мыланем калык ончылно выступатлаш ойыртемалтше марий сынан вургем кӱлын. Мый «Вургемем мотор да стильный лийшаш» манын шоненам. Интернетыште улшо ятыр материалым шергал лекмек, эркын-эркын сылнылыкым умылымаш, ойыртемалтше стильым муын моштымаш шочаш тӱҥальыч. Тидак ургаш тунемаш каяш таратыш. Йошкар-Оласе сервис технологий техникумышто конструктор-модельерлан тунем лектым да заказ почеш пашам ышташ тӱҥальым.

- Тӱрлаш тӱҥалмек, ожнысо книгалаште орнамент-влакым кычал муын, нуным вургемеш гына огыл, тӱрлӧ арверешат келыштараш тӱҥалда. Уым шонен луктын, илышыш шыҥдараш мыняр жап кая? 

- Тӱрлӧ семын лиеш. Южо фасон ден сӱрет кенета вуйыш толын пурат, шинчат да ыштет. Южыжым кужу жап ушышто пӧрдыктылат, малаш вочмекат, корныштат шонкалет, но икгай ойыш шуын от керт. А варажым кенета вуйышто иктаж идей шочеш. Опыт шагалрак годым кужашрак шонем ыле, кызыт мыланем мо кӱлмым раш палем. Но чыла шонымым авалташ огеш лий, тышке-тушко тӧрштылаш тӱҥалат гын, качество йомеш. Мый лучо ойырен налме корнем дене каем, но пашамым пеш чаткан, арун, качественно ыштем. 

Икгай арвер да орнамент деч шер темеш, садлан эре мом-гынат уым: у сӱретым, формым, тӱсым - кычалам. Уло кумыл дене пашалан пижме годым кидат модеш веле, вашкерак лектышыжым ужмо шуэш. Чумыр ончымаште, мый икгай тувырым иктаж кокытым веле тӱрленам дыр, молыжо - икте дене гына. Эре ала-мом уым шонен муаш оҥайрак чучеш.

- Тӱрлашат шагал огыл жап кая, а эше ургаш кӱлеш. Тидлан полышкалышыдат уло?

- Орнаментым тӱрлаш моткоч шуко жап кая. Имемым тыҥге-туҥге кондыштарен, шӱдӧ тӱжем дене пӱшкылым тӱрлем докан. Ик тувырышто мыняр пӱшкыл улмым иктаж гана шотлен ончаш ыле... Тӱрлымаш - тыршымашым да чытышым йодшо паша. Ургаш вашкерак лиеш. Мый шкежат урген моштем, но опытем шагалрак манын шонем, а мыланем «лакшери» качество кӱлеш. Садлан ты сомыллан Татьяна Герета - кугу опытан ургызо - полышкала, мый тудым «ургымо искусствын гуружо» манам. Мый тӱрлем, тудо урга.

- Лудшо-влаклан кугу проектда - тӱрлаш тунемаш шонышо-влаклан ямдылыме видеокурс нергенат палаш оҥай лиеш, шонем. Ынде тудын почеш тунемше да тӱрлаш тӱҥалшым кажне кундемыште вашлияш лиеш. Кузе тыгай ойыш шуында да тудым илышыш шыҥдаренда? 

- Иктаж кок ий ондак Йошкар-Олаште да моло вере илыше-влак, пеш чот черле изи эргылан полшаш шонен, 100 миллион теҥге утла шогышо уколлан оксам погаш тарванышт. Кидмастар-влакат ӧрдыжеш ышт код. Мыйынат полшаш да, мастер-классым эртарен, оксажым тудлан колташ шонымаш шочо. Социал кылысе лаштыкыштем увертарымашым возымо деч вара шуко еҥ мастер-классыш мияш келшыш. Марий Эл деч ӧрдыжтӧ илыше ӱдыр-влакат кумылышт улмо нерген возен колтышт. Тунам тӱрлаш туныкташ ала-могай формым кычалаш кӱлеш манме шонымаш шочо. Тыге видеокурсым ямдылышна. Мый чылажымат кажне ошкылге возышым. Пелашем технический ужашым шке ӱмбакыже нале, Интернетеш вераҥдаш да калык ончык лукташ полшыш.

Тиде курсышто лу урок уло: нылытыштыже марий тӱр техникылан, кудытыштыжо паспорт комым, алгам, кидшолым, кулоным, тувырым тӱр дене сӧрастараш туныктымо. Тиде проектыш кызыт тӱрлӧ кундем гыч 60 наре ӱдыр ушнен. Южышт уже шкештат уста тӱрлызӧ марте кушкын шуыныт: тӱрлӧ выставкылаште мастарлыкыштым ончыктат, заказ почеш пашам ыштат. Мый нунын верч моткоч куанем, вет нунын сеҥымашышт - мыйынат сеҥымашем. Ме пырля кугу пашам ыштена - калыклан чын традиционный марий тӱрым пӧртылтена.  

- Шукерте огыл Интернетыште путырак сӧрал ӱдырамаш тувыр коллекцийдам ончыктышда. Тушто оҥай фасонан да деталян тувыр ден костюм-влакым ужаш лиеш. Кузе ты коллекций шочын? Тусо тувыр-влакым заказатлашат лиеш?

- Мый шукертак тыгай коллекцийым чумыраш шоненам, молан манаш гын мыланем чӱчкыдын выставкылашке, конкурслашке але вес олашке марий вургемым ончыкташ мияш ӱжын йыҥгыртат. А мыйын шкаланем тӱрлен ургымо кок-кум тувыр деч моло укеат - эре заказ почеш гына пашам ыштем. Садлан эре шкемын тыгай коллекцием лийшаш манын шоненам, но тидлан шийвундат кӱлеш, молан манаш гын тӱҥалтыште тудым ужалаш от ыште, шкаланет кодет. Эше икшывем-влак изирак улмылан кӧра - мыйын нуно кумытын улыт - жапат шыгыррак лийын.

Кызыт тӱрлӧ коллекцийым ямдылаш кумыл уло, но, очыни, кажныже шке черетшым вуча. Молан эн ондак «пашалан» манме вургем коллекций гыч тӱҥальым? Шуко гана ӱдыр, ӱдырамаш-влак иктаж форумыш, семинарыш, погыныш, премийым сеҥен налме годым саламлымашке чиен каяш тувырым йодыныт. Тушко пайремысе семын фольклор вургем денат мияш лиеш, но марий сыным арален кодышо паша стилян, «статусный» манме тувыр утларак келша, шонем. Тӱсшымат шинчам йымыктарышым огыл, «ласкаракым», нейтральныйым ойыраш тыршыман. Тыгай шонымаш денак коллекцийым ышташ тарванышна. Кызыт тиде коллекцийысе гай тувырым заказатлаш да йодшын кап-кылжылан келыштарен ургашат лиеш.

- Те шукертсек мотор вургемым тӱрледа, ургеда. Ты пашаште сай специалист марте кушкын шуында. Кузе шонеда, кызытсе эрвелмарий вургемым утларак сӧрастараш, но вес кундемысе марий-влакын да моло калыкын дене лугаш огыл манын, могай корным кычалман? 

- Мыйынат шочмо кундемысе калыкнан вургемже шотышто йодышем шуко, чылажлан вашмутымат муын ом керт. Но муаш кӱлеш дыр. Очыни, кидмастар, тӱвыра рӱдер да клуб пашаеҥ-влаклан куштымаш-мурымаш дене гына огыл, вургем дене кылдалтше йодышламат пырля погынен лончылыман. 

Ургызынат могай-гынат шинчымашыже лийшаш. Кызыт, Интернетыште, соцлаштыклаште моло мастар-влакын пашаштым онченат, ургымо-тӱрлымӧ мастарлыкым шуараш, тӱс-влакым ваш келыштараш, чаткалыклан тунемаш лиеш. Ургызо-влаклан ургымо вургемыштым чын аклаш тунемман, комментарийлаште возымо «Ой, могай сай, могай мотор!» манмылан гына ӱшанаш огеш лий. Тендан темлыме марла тувырым тыгат налыт гынат, садак, верыште тошкештде, кеч идейлан кӧра умбакыжат вияҥаш тыршыман.   

Калык вургемым ургымо годым традиционный формым кучылтман. Стилизацийыште утларакше авторын шинчаончалтышыже палдырна, но тудынат шке законжо уло: пропорций, гармоний, тӱсым ойырен моштымаш да молат. Чыла тидым шотыш налман.

Эрвелмарий вургемыш олык- але курыкмарий вургемысе ойыртемым шыҥдараш тыршымаш чын огылла чучеш. Шукерте огыл Пеледыш пайремыште гжель роспись семын тӱрлымӧ эрвелмарий тувырым ужым. Иктаж-кӧлан пеш келша дыр, но могай-гынат кышкар лийшаш докан. Южгунам тугай йӧре-варе тувырым ужаш логалеш, могай калыкынжым ойырен палышашлыкат огыл. 

Тувырлан сайрак куэмым муаш тыршыман, куэмже сай составан гын, тудо «шӱла», формым куча, ок купчырго. Южгунам подкладочный материал гыч ургымо тувырым ужамат, чонлан каньысырын чучеш. Кызыт чӱчкыдын кевытыште куштылгын муаш лийме йылгыжше креп-сатиным ойырат, мыланем гын натуральный ярым гыч ыштыме йытын, хлопок, вискоза куэм-влак келшат.  

- Тыгай йӧн дене пайдаланен, шукерте огыл газет лудшынан возен колтымо йодышланат Тендамак вашешташ йоднем. Пеледышым тӱрлыман тувырым марий вургемлан шотлаш лиеш мо?

-  Марий тувыр семын шулмо гын, марий тувыр манына. Пытартыш ийлаште мемнан кундемыште тыгай тувырым йӧратен чият. Вес семын шулмо гын, тиде тыглай тӱрлыман тувыр. Шекланенда дыр, шуко калыкын национальный вургемыштыже тӱр уло, лачшым могай калыкын улмыжым кузе шулмо-ургымо да сӱретше дене ойырен палаш лиеш. 

- Южгунам «Ик костюмыш мыняр шукырак «чиям» - шуко тӱсан тасмам да тӱрым шыҥдарена, вуеш, шӱеш да кыдалеш мыняр шукырак шийым сакалена, тунар вургемна моторрак коеш» манын шоныман огыл» манмат шуэш. Мотор марий тувыр дене кроссовкым чиен шогалмым, вуеш шляпам упшалмым да молым умылаш йӧсӧ.  

- Туге. Шкенан калык вургемнам пагалыман. Тудым шот дене, уто-сите деч посна ургыман, тӱрлыман да калык ончылно пеш достойно ончыктен моштыман.