«Шке пашамым йӧратем», - ойла идалыкын туныктышыжо К. Яндуганова

Кристина Станиславовна - Мишкан район Монар ялеш шочын-кушшо самырык туныктышо. Мемнан лудшына-влак тудым «Губеева» ӱдыр фамилийже дене шарнат докан. Башкир кугыжаныш университетын Бирск филиалыштыже ( кызыт - Уфасе наука да технологий университетын Бирск филиалже) филологий факультетыште тунеммыж годым мер пашаш чолган ушнен, мурызо семынат палыме лийын. Дипломым налмек, 2013-2014-ше ийлаште Мишкан селасе икымше лицейыште руш йылмым да литературым туныктен, умбакыже илыш корныжым Йӱдвел кундем дене кылдаш пӱрен улмаш. Тыге ынде индешымше ий Тазовский поселкысо кыдалаш общеобразовательный школышто 5-11-ше класслаш коштшо ӱдыр-рвезе-влакым руш йылмылан да литературлан шӱмаҥда, ты школ пелен почмо туныктымо да консультаций пунктыш кастене шинчымашым погаш коштшо-влакым туныкта.

- Южо туныктышо ЕГЭ-лан ямдылаш кӱлмылан кӧра кугурак класс-влак дене пашам ышташ ок йӧрате, маныт. А тыланда, Кристина Станиславовна, вигак тыгай «сапым» кучыктеныт…

- Мый шке пашамым да туныктымо предметемым йӧратем. Тазовскийыш толмекем, вигак кугурак ийготан-влак дене пашам ышташ темлышт. Ик йырым эртымек, опыт ешаралтеш, ончыкыжо куштылгырак чучеш. Тунемшем-влакым единый кугыжаныш экзаменланат ямдылем.

- Туныктышо-влакын конкурсышто вийым тергымашат - тынар ий коклаште чумырымо паша мастарлыкым иктешлымаш. Тыгай годым чыла моштымашым иканаште почын пуаш ок лий. Те пашаштыда кумдан пайдаланыме могай йӧн дене палдарышда?

- «Идалыкын туныктышыжо» конкурс икмыняр ужаш гыч шоген. Мыланем кажне йыжыҥын жапше шумым гына вучаш нелырак ыле. Кеч-могай конкурс годым, мыйын шонымаште, шке ончылан чын цельым шынден моштыман. Мый кузе кертмемым, мом моштымемым почын пуаш тыршышым.

Тӱҥжылан икшыве-влакын грамотностьыштым вияҥдыме технологийым нальым. Тиде йодышлан кызыт кугу тӱткылыкым ойыраш логалеш, вет ӱдыр-рвезе-влак клип семын писын, раш да чеверын койшым гына ушеш пыштынешт, лудын шинчаш огыт йӧрате - тидлан ятыр жап кая. А туныктышылан кузе лийман, кузе йочалан полшыман? Мый индешымше классыште эртарыме урокыштем ты сомылым кузе виктарен колташ лиймым да ик йӧнжӧ семын интеллект-картым ыштымым ончыктышым. Интеллект-карта - тиде лудмо текстым ушештараш полшышо схема. Тудым кеч-могай произведений почеш ышташ лиеш. Ме урокышто мыйын йӧратыме произведением - Михаил Лермонтовын «Герой нашего времени» романже гыч Печоринын монологшым тыге радамлышна. Таҥасымашын моло йыжыҥыштыжат тиде технологийым кумданрак почын пуышым. 

Чумыр иктешлымаш куандарыш. Ынде конкурсын вес этапшылан ямдылалташ тӱҥалман. 

- Кристина Станиславовна, а Те кӧм шкендан наставникланда шотледа?

- Илышемын кажне йыжыҥыштыже - школышто, вузышто тунемме жапыште, пашам ышташ тӱҥалмек - наставникем тӱрлӧ лийын. Нунылан пеш кугу тау, кажныж деч могай-гынат поро койышлан: сай айдеме лияш, еҥ коклаште шкем кучен, кутырен мошташ да молылан - тунемынам.   

- Школыштыда, очыни, тусо тӱп калык-влакын икшывышт шукырак улыт?

- Тазовскийыште тӱрлӧ калык ила, садлан тунемше коклаште руш, ненец, украин, белорус, марий, башкир, татар да моло калыкым вашлияш лиеш. 

Пытартыш ийлаште поселкышто марий-влакат ешаралтыч. Туныктышо коллективыштына вич марий улына: мый - Башкирий гыч, молышт Марий Эл гыч илаш кусненыт. Шуко тӱрлӧ калык коклаште илымылан кӧра мыланем шке калыкем пеш лишыл чучеш - ужын мутланем да пуйто лишыл родо-шочшем дене чоным луштарем. Пайрем-влак годым, тӱшкан погынен, шкенан калыкнан койыш-шоктышыжымат ончыктена. 

- Пеш тора вер-шӧрыш илаш каенда. Кужу корнылан, игечылан тунем шуында мо?

- Корнына чынак кужу. Поезд дене Коротчаево марте, вара маршрут такси дене  Тазовский поселкыш миен шуаш кок сутка кӱлеш. Но, кошташ путырак мӱндыр манын, мӧҥгӧ мийыде илымаш уке. Эсогыл У ий пайрем кечылаштат пелашем ден когыньнан шочмо Монар ялыш ачана-авана дек пӧртылаш тыршена. Шочмо вер-шӧрыштӧ вий-куатым погена, шӱм-чон дене канен каена. 

Тысе игечылан тунем шуынна. Портышкемым, кӱжгырак ӱмбал вургемым чиена да нимогай йӱштӧ деч огына лӱд.

- Мыйын палымем-влак коклаште Ямал-Ненец округышто пашам ыштыше моло педагогат уло. Ир кундемыш илаш куснышт манын, туныктышо-влаклан условийым ыштыме нергенат каласаш лиеш докан?

- Тысе школлаште материально-технический йӧн пеш сай. Южгунам «Эх, шочмо кундемыштемат тыгаяк лийже ыле» манын шоналтем. Пытартыш ийлаште бюджет сферыште тыршыше-влаклан йӱдвел «надбавкым» кажне ийын изин-изин огыл, мыняр лийшашым иканаште ешарат. Кеҥежым 72 кечылан шочмо кундемыш отпускыш пӧртылына, кок идалыклан ик гана корно акымат тӱлат. Тыршет гын, пашам ышташ лиеш.

-Тау, Кристина Станиславовна, паша кокла гыч мутланаш жапым мумыланда. Пашада сайын вораныже. Вес ий Салехардыште эртышаш «Идалыкын туныктышыжо» конкурсыштат сеҥаш тыланена!