Все новости

Такия ялын ӱдыржӧ

Кече почеш кече эрта. Тыгак - арня, тылзе, ий… Жап ийготым покта. Товачык эҥер сер воктене чарайола куржталше изи ӱдыр вачымбакше тынар ий возеш манын, шонен мо? Йомакысыла, кужу вурдан шаньыкым налын, кечым чараклен шогалташ лийже ыле…

М.Т. Ипакова. Еш архив гыч налме фото.
М.Т. Ипакова. Еш архив гыч налме фото.

Чыла пел курым ончыч тӱҥалын. Марина Ипакова (кызыт лӱмлӧ шымлызе Марина Тимерьяновна Ипакова) кылме тылзын 23 кечыштыже Краснокам кундем Ӱлыл Такия ялысе Фаткуллинмыт ешеш шочын. Ешыште шым икшыве лийын, Марина - кудымшо. Ача-ава шочшыштым йол ӱмбаке шогалташ уло вийыштым пыштеныт, келге шинчымашым налаш корным почыныт. Марина Фаткуллинан самырык пагытше шочмо кундемыштыже эртен. Такия ял, тудын лишне улшо Эштева курык, памаш йыр улшо сылне пӱртӱс уш-акылым пуэн. Шке вершӧр деч мотор да лишыл эше мо уло гын? Йӧратыме Такия кандашияш школ деч вара Арлан кыдалаш школышто шинчымашым поген. Ӱдыръеҥ шижеш: умбакыже тунемаш кӱлеш. Тыге 17 ияш ӱдыр, шочмо ялжым, ача-аважым коден, тора Марий Элыш лектын кудалеш. Марина шонен: тиде жаплан веле, мӧҥгеш пӧртылам. Уке улмаш, пӱрымаш вес корным ойырен. Ынде М.Т. Ипакова 32 ият лиеш Йошкар-Олаште ила. Алик пелашыж дене (тудо Мишкан вел Тымбай ялын эргыже) кок эргым ончен куштат. Марина Тимерьяновнан шочмо ялже, ача-ава суртшо - эре ушышто. Кажне ийын каныш жапыште тушко вашка, родо-тукымжо декат Нефтекамскыш миен толаш ок мондо…

Марий кугыжаныш университетысе историй-филологий факультетыште тунемме пагыт вашкен эртен каен. 1995 ийыште кидышкыже «Филолог. Преподаватель марийского языка и литературы, русского языка и литературы» дипломым налын. Университет пагыт шочмо йылмым тунемаш эшеат кугу кумылым луктын. Родо-тукым финн-угор йылме декат шӱмаҥден. Самырык специалист умылен: йылмым палымаш нигунам уто ок лий. Кӱшыл школым тунем пытарымек, Марина Фаткуллинан ончыкылык йылмызе лийын кертмыжым шижын, тушанак пашаш коденыт. Тыге тудо, шымлызе-влак радамыш ушнымешкыже, тӱрлӧ корным эртен. Ончыч финн-угор йылме-влак кафедрын кугурак лаборантше (1995-1999), вара - тиде кафедрынак кабинетшым вуйлатышыже (1999-2000), марий йылме кафедрын методистше (2000-2002). 2002/2003 тунемме ийыште (сентябрь - май) Суомисе Турку университетыште шинчымашыжым нӧлтен. Тиде жапыштак финн йылмым келгынрак тунемын. Университетыште тунеммыж годым эстон йылме дене палыме лийын. 2008 ийыште Турку университет пелен стажировкым эртен, финн йылме тунемме курслаште палыме шинчымашыжым келгемден.

Мыняр шуко тунемат, тунар шагал - калыкын ушан ойжо чын улмаш. М.Т. Ипакова шымлыме пашашке ушна. 2001-2004 ийлаште аспирантурышто тунемын. Тыгодымак Марий кугыжаныш университетысе марий йылме кафедрыште пашам ыштен. Студент-влаклан тӱрлӧ дисциплине дене лекцийым лудын, практике пашам вӱден. 2012 ийыште «Соматическая лексика марийского языка» теме дене кандидатлык диссертацийым арален (вуйлатышыже филологий науко доктор, профессор И.Г. Иванов). Шымлымашыжым оппонент-влак профессор Н.Н. Глухова (Йошкар-Ола), Н.П. Огарёв лӱмеш Мордва кугыжаныш университетын доцентше А.М. Кочеваткин (Саранск) да Бирскысе кугыжаныш социально-педагогический академий (кызыт Башкир кугыжаныш университетын Бирскысе филиалже) вӱдышӧ организацият кӱкшын акленыт.

2005 ийыште Марина Тимерьяновна В.М. Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше марий институтыш куснен. Таче мартеат тыштак пашам ышта. Институтысо паша корныжо изирак научный сотрудник гыч тӱҥалын, кызыт тудо - вӱдышӧ научный сотрудник.

Российысе да вес элласе савыктышлаште 80 наре пашаже ош тӱням ужын. Ик эн кӱлешан да шергыжлан «Наименования государственных органов, организаций, учреждений и предприятий Республики Марий Эл с переводом на марийский язык» пособийым шотлыман (Йошкар-Ола, 2018. - 188 с.). Тылеч посна М.Т. Ипаковам кок том дене лекше «Рушла-марла мутер» (2019) проектын вуйлатышыжлан пеҥгыдемденыт. Шкежат ты мутерым ямдылымаште тыршен. Тиде пашанак редакторжо лийын. Толковый шотан мутерын ешартыш томжым ыштымаште (2019) эрвелмарий наречийыште кучылталтше мутвундым чумырымылан да мутерыш пуртымылан вуйын шоген. «ЯЗЫК, УЧЁНЫЙ. ПИСЬМЕНА…» (2021. - 160 с.) юбилей-книгам ямдылымаште да савыктен лукмаште тыршен.

Юбиляр Россий, тӱнямбал кӱкшытан ятыр конгрессыште, конференцийыште, симпозиумышто вийжым терген. Кажне научный форумышто марий йылмын кӱлешан йодышыжым тарватен. Коллегыже-шамычын пашаштым аклашат жапым муын. Рецензент, оппонент семынат паша-влакым аклен. Газет, журнал, радио да телевидений денат пеҥгыде кылым куча. Жапым муын, йылме материалым погаш экспедицийлашкат лектын коштеш. Кугыжаныш кӱшыл орган гыч институтыш пурышо тӱрлӧ текстым кусарымаште тырша. Ик жап тиде пашалан вуйын шоген. Тылеч посна М.Т. Ипакова Марий Эл Республик Правительстве пелен улшо Марий Эл Республикысе кугыжаныш йылме-влак комиссийын секретарьже лийын. Кызыт Марий шымлыше институт пелен лекше «Финно-угроведение» журналым ямдылымылан да лекмыжлан вуйын шога. Тыгак Марий кундемысе финн-угровед-влак комитет Председательын алмаштышыже.

М.Т. Ипакован пашажым кӱкшын аклыме. Тудо Марий Эл Республикын Кугыжаныш Погынжын Чап кагазше (2010), Марий Эл Республикын Тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын Чап кагазше (2018) да Марий Эл Республикын Туныктымаш ден шанче министерствыжын Чап кагазше дене (2020) палемдалтын.

Пагалыме Марина Тимерьяновна, таза, эсен, рыскалан лийза! Илыш корныда Чолман эҥерын йогынжо гаяк шыман шыргыктыже.

Автор:Олег СЕРГЕЕВ, Марий шымлыше институт. Йошкар-Ола.
Читайте нас: