Паша вий-куатым пуа

1971 ий май тылзыште Совет Армий радамыш налыныт. Тудо Дальневосточный военный округышто, ондакшым Бикин олаште (Хабаровский край) пел ий полковой танковый школышто танкын командиржылан тунемын. Вара идалыкат пеле Анадырь ола лишне танк командир, ротын старшинаже, пытартыш пел ийжым взводын командирже лийын служитлен.

1973 ийыште армий гыч пőртылмеке, илышыжым шочмо Тынбай ялысе школ дене кылден: физкультура, НВП, историй, обществознаний предметлам туныктен. Чумыр стажше 40 ийыш погына.

1975 - 1980 ийлаште, паша деч кӱрылтде, Уфа оласе БГПИ-н исторический факультетыштыже шинчымашым поген.

1977 ийыште школ музейлан тÿҥалтышым пыштен, тудым 1981-ше ийыште торжественно почмо. 2012 ий марте тудын ÿшанле озаже лийын.

1976 - 1986 ийлаште школышто военный руководительлан ыштен, НВП предметым туныктен, патриотический воспитанийлан кугу верым ойырен.

1990 - 2002 ийлаште школ директор. Чоҥен шогалтыме у школым тÿзаташ вийжым да жапшым чаманыде тыршен. Школ воктенсе стадион, олма пакча, школ йырысе пушеҥге-влак, йыр пече, гараж, имне вÿта, кухня - чылажат тудын кидше гоч эртеныт.

2012 ий гыч сулен налме канышыште улеш. Ончыкылык тукымым ончен куштымаште кызытат полшен шога, школ дене пеҥгыде кылым куча. Торжественный мероприятий ден класс шагатлаште эреак вучымо уна.   

Пашажым кÿкшын аклыме: 1985-ше ийыште «Старший учитель» званий; 2005-ше ийыште Москвасе Лӱдыкшыдымылык, оборона да правопорядок проблема академийын президентше В. Шевченко «Великая Победа» орденын медальже дене палемден. Ятыр шарнымаш знакым да медальым, 1995-ше ийыште Башкортостанын Президентше М. Рахимовын указше почеш Башкортостан Республикын Чап грамотыжым кучыктымо. Суртысо архивыштыже чылаже 20 наре Чап грамот да тауштымо серыш аралалтыт.                               

Теве тыгай поян да шуко йыжыҥан илыш-корным эртен паша ветеран, уста вуйлатыше да туныктышо Ф.Ш. Ибатов. 

Туныктышын кечыж дене саламлымек, Филимон Шайбакович дене вашлийын мутланаш йőн лекте. Школ музей - тудын ик эн йőратыме, лишыл да шерге верже. Мутланымашнам лач тушто шуйышна, илыш-корныжым шергал лекмеке, икмыняр йодышлан вашешташ йодым.

- Те уло илышдам школ паша дене кылденда. Туныктышо лияш шонымаш кузе шочын?

- Мыйым пеш уста туныктышо-влак туныктеныт. Нуно мыланем шуко шотышто пример лийыныт. Иктыже - Ислам Тимиргалинович Тимиргалин - историй урокым намиен. Школ директор, пеш ушан, пеҥгыдын йодшан, чын верч шогаш туныктышо ыле. Урокышто дисциплиным пеҥгыдын кучен. Ялыште тудым чылан пагаленыт. Тудын тыгай принципше ыле: кő уроклан ямдылалт миен огыл, урок деч вара коден. Тунемат, ойлет, вара кает; уке  гын, кум-ныл шагатат шинчет. Икшыве-влакын келге шинчымашышт лийже манме шонымаш дене мыят туныктымо пашаштем тиде йőным кучылташ тыршенам. Весыже - сарын участникше Кутлубай Семёнович Семёнов - математикым туныктен. Пеҥгыде койышан, поро кумылан, пÿсő уш-акылан ыле. Тунам ме тудын Москвасе архитектурный институтым тунем пытарымыжым эше паленат огынал. Теве тыгай уста еҥ-влак мыйым туныктышо лияш кумылаҥденыт. 

- Благовещенск педучилище могай шарнымашым коден?

- Педучилище илышыштем кугу верым налын шога. Келге шинчымашым пуымо дене пырля пашалан кугу тÿткылыкым ойыреныт, студент-влакын практический моштымашыштым вияҥдаш тыршеныт. Класс вуйлатышына Надежда Ивановна Бушкова поро каҥашыж дене ава семын чын корным ойыраш полшен шоген. Арня сайын марий кас эртаралтын, марий тывырдыкым куанен куштенна, моло калык гыч улшо студент-влакат мемнан дене пырля куштеныт. Группыштынат уста гармонист-влак ятырын ыльыч: Олег Токтаев, Александр Губеев, Борис Актимиров да молат. Марий шÿлыш дене педучилищым тунем пытарышна. Ныл ий шижде эртен кайыш. Кайык семын тÿрлына тÿрлő вере чоҥештен, илышнам школ дене кылдышна.

- Лу ий школын военный руководительже лийында. Районышто НВП кабинет, тир  эн сайлан шотлалтыныт. Школышто веле огыл, районыштат пагалымашым сулен налында. Икманаш, тиде жапыште школ военный шÿлыш дене илен, кажне тунемшын ушешыже келге кышам коденда. Ятыр тунемшыда военный училищылаште, институтлаште тунемын. Чон йÿлен тыршыме пашадам иктешлен, мом каласен кертыда?  

- 1976 ийыште школлаште военный руководитель должностьым пуртышт. Школ директор Сайнаш Сайранович Сайранов ÿжыктен нале да тиде пашам тÿҥалаш темлыш. А мыйын армийыште погымо опытем ыле, вигак пашалан кыртмен пижым. Кугу верым патриотический воспитанийлан ойырымо. «Зарница», «Орлёнок» модыш-влакым кажне ийын эртарыме. Рвезе-влакын вич кече военный сборышто лиймышт тиде шижмашым чонышкышт шыҥдараш полшен. Тунемшем-влак Георгий Янчиев, Юрий Яндыганов, Максим Каныбеков, Виктор Илинбаев, Валерий Киликаев, Альберт Ипаков, Сергей Петров, Валентина Ямакаева илышыштым военный паша дене кылденыт, военный училищылаште, институтлаште тунемыныт; майор, подполковник, полковник марте кушкыныт. Тидыже мыланем пеш кугу куан.

- Патриотический воспитаний дене пырля те шымлыме-кычалме пашаланат кугу верым ойыренда. Школышто ыштыме жапда гыч 35 ийжым музейлан пőлекленда. Тиде жапыштак фотокружокым вÿденда. Ятыр тунемшым фотографийым ышташ туныктенда. Кызыт шонет да őрат, кушеч тынар вий да кумыл лектын шоген?

- Музей - тÿрлő йыжыҥан паша. Тудын нерген шонымаш пединститутышто тунемме годым лектын. Ик занятийыште преподавательна лач музей нерген каласкален.  Сессий деч вара вигак тиде пашалан пижым. Сарын участникше-влак дене вашлиймаш, серыш  гоч кылым ыштымаш, архив материалым погымаш, экспедиций, экскурсий дене лектын коштмаш шуко лийын. Тынбай ялсовет гыч кайыше 200 утла фронтовик дене кылым кучымо. Ты сомыллан тунемшем-влакымат кумылаҥденам.  Школын, ялын, колхозын историйже, этнографий материал пырчын-пырчын погалтыныт. Ик эн кугу верым Беловмыт ешлан ойырымо, нунын дене пеҥгыде кылым кучымо. Лу икшыве гыч шымытше сарын участникше улыт. Тиде ешыште кок ончыкылык генерал кушкын. Нуно чыланат Тынбай школышто шинчымашым погеныт. 1981-ше ийыште музейым торжественно почмо годым Москва гыч генерал-майор, сарын участникше Михаил Ипатович Белов толын ыле. Тек ончыкыжат музей икшывым туныктымаште кугу верым налын шога. Вет историйым палыше тунемше мÿндыркő ужшан, шочмо элым йőратыше да поро кумылан лийын кушкеш.

- Те латкок ий школ коллективым вуйлатенда. Тиде жапыште тӱрлӧ пашам шуктенда. Кызыт тиде жап нерген могай шарнымаш-влак чоныштыда илат?

- Школыш толмем сайын куанен ончем: йырым-йыр пушеҥге-влак, олмапу, эҥыж, шоптыр, чие, шем пызле да моло емыж кушкыт. Тудо жапыште биологийым да химийым туныктышо Валентина Миколкиновна Сайпашева чот тыршен, тудлан кугу таум каласыме шуэш. Районышто школ пакча ик эн сайлан шотлалтын. Школ коллектив пеш виян да келшен илыше ыле. Михаил Александрович Шамратов, Маргарита Александровна Яманаева районышто эртарыме «Идалыкын туныктышыжо» конкурсышто сеҥеныт да республикыште районын чапшым араленыт. Надежда Павловна, тенданат паша лектышда куандарен. Тунемшыда-влак республикыште веле огыл, шочмо йылме дене межрегиональный олимпиадылаште, сочинений конкурслаште эре сеҥыше радамыште ыльыч. Тунемше-влакат тыршеныт. Изак-шоляк Юрий ден Дима Шайбаковмыт, Виктория Сайпашева, Марина ден Ирина Яманаевамыт школым шőртньő да ший медаль дене тунем пытарышт. Спортыштат ятыр сеҥымаш лийын. Тренер-преподаватель Владимир Александрович Шамратовын, физкультурым туныктышо Родион Михайлович Михайловын воспитанникышт кугу кÿкшытыш шуыныт. Шуко чоҥымо паша намиялтын. Тидын годымак имньым, сőснам ончымо. Столовыйлан шылым шке ыштен налме. Чыла тиде - туныктышо да техработник-влакын тыршен шуктымо пашашт. Школ директор лийме жапым поро мут дене веле шарнем.

- Филимон Шайбакович, те пелашда Ольга Антоновна дене кум ÿдырым кумда  илыш-корныш луктында. Стелла медицина дене кылдалтше специальностьым налын, а Людмила ден Лена ача-аван корныжым тошкат, туныктышо улыт.  Икшыве, веҥе да уныка-влаклан куанаш веле кодеш. 

Мый палем, те эре лым лийде могай-гынат пашам ыштеда. Кызыт тукымвожым шымледа, чыла материалым книгаш чумыренда. Тидлан пеш кугу тау! Вет тендан кувавада ден мыйын кочам ака-шольо улыт. Пытартыш йодышем тыгай лиеш: «Мом те илыш девизлан шотледа?»

- Эре йол ÿмбалне лияш, тÿҥалме пашам мучаш марте шукташ. Паша мыланем вий-куатым пуа. 

- Мутланаш келшымыланда пеш кугу тау. Таза лийза!