Полицийлан ӱшане, но шканетат сак лийман

А эше ик арня гыч, 17 ноябрьыште, элкӧргӧ пашан правам аралыше органыштыже тыршыше, эре шинча ончылно, калык дене чак ыштыше службын погонан еҥже-влак - полицийын участковый уполномоченныйже-влак - шкеныштын профессиональный кечыштым палемдат. Инспектор ма (ожно нуным тыге маныныт), кызытсе семын уполномоченный ма - калыклан нуно эре «участковый», эре кӱлешан улыт, туткар лийын кайыме годым кеч-могай йодыш денат эн ончыч нуным кычал мият але йыҥгыртат. Административный але уголовный закон почеш мутым кучышаш осал пашан «мундыражым рончымаш» шукыж годым участковый уполномоченный деч тӱҥалеш.
МВД пашаеҥ-влакын пайремышт, тыгак профессиональный пашашт дене кылдалтше кечышт вашеш районысо, тӱҥ шотышто ял шотан илемласе калык дене пашам ыштыше участковый уполномоченный-влакын пӧлкаштым вуйлатыше, РФ МВД-н Калтаса районысо полиций отделыштыже тыршыше А.Ю. Ибаев дене мутланаш йӧн лекте.
Званийже - полиций капитан. Полицийыште ыштыме стажше - 14 ий. Ты жапыште кугу опытым поген шуктен: патрульышто да постышто службым шуктымыжо, дежурный частьын водительжылан, жаплан вераҥдыме изоляторын конвойный службышто ыштымыже полиций пашам сайын пален налаш да шуаралташ полшеныт.
2011 ийыште чолга рвезым участковый уполномоченныйлан шогалтеныт. Участковый-влак пашаштышт профилактикылан кугу тӱткылыкым ойырат, ойырен пуымо вер-шӧрыштӧ осал пашам (преступленийым) чарымаште, а тудым ыштеныт гын, тӱжвак лукмаште опытан полицейскийын ӱнарже пеш кӱлешан. Тыгай пашаште Алексей Юрьевичын келге опытшым шотыш налын, кок ий ончыч тудым уголовный розыскыш налыныт. Но варажым участковый-влакын чумыр пашаштым вуйлатыше семын кӱлешан лийын, да теве ынде кок ий наре тиде службын пашажлан вуйын шога.
- Алексей Юрьевич, участковыйын пашаже куштылго але неле - тидым йодманат огыл дыр. Штатыште чылан ситат але содыки, иктаж-кӧ пашаш толаш шона гын, вакансий уло?
- Мемнан деке пашаш пураш черет дене шогат манын ом керт. Кок пашаеҥна ок сите. Чылаже индеше лийшаш. Шотан, чытышан да чолга рвезе-влакын кумылышт уло гын, налына. Ышташ лиеш. Ме ыштенас! Кушто ме уке улына, тушто гына куштылго маныт, тидым чылан палат.
- Ик участковыйлан мыняр ялым ушышо территорий логалеш?
- Кажныжлан ялсовет кумдык, южыжлан кок ялсоветат логалеш.
- Тугеже, чыла верышкат жапыштыже шуман, корнын кутышыжо, йӧндымылыкшӧ - тӱҥ нелылык, поснак йӱран, лавыран годым… А служебный транспортым ойырат мо?
- Кажне участковыйын пашам ыштыме вер-шӧрыштыжӧ кудалышташ келшен толшо служебный машинаже уло. Да, районысо полицейский-влакын пашашт территорий кумдык да тора корныла дене кылдалтын. Но чыла верышкат шке жапыштыже миен шуман. Садлан участковыйын пашажым калыкын ӱшанжым шуктымо дене висат.
- Могай койышым чӱч-кыдын лончылаш перна ялысе участковыйлан, вуйшиймашым, йодмаш-влакым колтышо-влакын чонышт мо верч коржеш?
- Уда койыш шарлымаште чӱчкыдын еҥ погым, вольыкым шолыштмаш вашлиялтыт. Арака йӱмаш ешыште туманлымашке шукта, икте-весе деке кид денат шуыт.
- Амалже?
- Погым, вольыкым кучышо оза-влакын шкеныштын тептердыме улмышт шукыж годым шолыштмашке шукта. Мутлан, фермер-влаклан шуко вольыкым ашныме верым йӱдлан тӱкылыман але оролым кучыман. Но чылан тыге огыт ыште. Аныклат. А еҥын погыжым шолып солалташ шонышо тидым рывыж гай эскерен-ваҥен коштеш да, кушто вичкыж - тушто кӱрлеш манмыла, келшен толмо татыште осал шонымашыжым шукта. Вольыкым йӱдым машинаш оптен наҥгайыме случай-влакат лийыт. Але кевытым почшо амалкалче (предприниматель) окнам, омсам пеҥгыдемдыме, эше решоткам шындаш але сигнализацийым (Пожар лийшаш нерген шижтарышымат.) келыштараш кӱлмӧ нерген ок пале мо? Пала, но тидым ок ыште. Азапыш логалмек, полицийыш куржеш. Тӱзык, пеҥгыде, сигнализаций дене аралыме верышке нимогай вор ок шӱшкылт, оролымо погым огыт шолышт. Вольык ончышо южо фермер-влакын айда-лийже койышышт автомашина коштмо трассыште эҥгек марте шукта. Шала коштшо кӱтӱ кугорнышто водитель-влаклан аварийым ышташ амалым пуа, поснак йӱдым. Озажат ок ончо, кӱтӱчымат ок тарле. Илемым ончыктышо корнысо знак деч умбалнырак лийше аварийлан пӱтынек вольыкын озаже мутым кучышаш, но тидат шоналташ ок тарате. Икана, шке участковый лийын ыштымем годым, ик тыгай томашам оҥайын рончаш логале. Йӱдым асфальт корнышто машина йымак логалын сусыргышо чомам озаже вашке гына шӱшкылын да, мутым кучаш шогалтыме деч утлаш шонен, шылжым шылтен пыштен. Мый тудым кычал муым. Мыняр имньыже, чомаже улмым рашемдышым («Мемнан пашаште тидыжат кӱлешан, еҥ чотым палыме дене гына серлагыман огыл», - воштылеш.). Ик чома ок сите. «Кушто тудо?» - йодам. «Вынемыш шуҥгалтын эмганен ылят, шӱшкыльым», - манеш. Тиде вынем деке наҥгаяш йодым. Ончыктыш гын, вынемын лӱмжӧ веле кодын, чомам шӱкен пуртет гынат, нигузе тушко шуҥгалт ок керт. Теве тыге мый тудым кучышым.
- Умыландарымаш пашам шуктымо годым чыланжак шыҥдарен огыт колышт чай?
- Тыгайжат лиеш. Кызыт шуко еҥ банк карт дене пайдалана. Оксам солалтышаш верч шойыштын осалланымашат шукем толеш. Мошенник-влак кузе гына огыт ондалкале! Тӱҥ шотышто телефон дене кумылетым «савырат». Ойлена, умылтарена, верысе телевидений да газетла гочат мошенник-влакын оксам кузе шолыштмышт нерген уверым шарена, «памяткым» ямдылен шалатылына. Банк, полиций, правам аралыше моло орган гыч нигӧ телефон дене йыҥгыртен але СМС увер гоч банк картын озаж дене огеш мутлане, картын номержым, кодым але парольым огеш йод. Тыгай дене тӱкнеда гын, палыза: тиде мошенник! Тендан «кӱсенышкыда» пураш корным кычалеш. Теве, мутлан, адак ик пример. Сурт-озалан «памяткым» кучыктен коденна ыле, тудым кид йымалныжак, ӱстембалне, арала. Тушто йыҥгыртыше палыдыме еҥлан банк карта нерген нимом ойлыман огыл манын возымо. Тудо пӧръеҥ тракторжым ужалаш шонен улмашат, увертарымашым пуэн. Тыгодым «Нигӧлан ит ужале, лишыл жапыште миен налам, а акшын ужашыжым кызытак колтем» манын йыҥгыртеныт да телефон дене картыжын номержым йодыныт. Ужалышет куанымыж дене вигак каласен. Толшаш окса олмеш шкенжын банк счетшым чыла «эрыктен» луктыныт.
- МВД-ште реформым ыштымылан лу ий теме. Штатым иземдышт, тидын кӱшеш пашадарым кӱзыктышт. Милиционер гыч полицейскийыш савырныше еҥ-влакын пашаштышт могай вашталтыш лийын?
- Реформа деч ончыч кузе пашам ыштенна, умбакыжат тугак ыштена. Вургемнам, лӱмнам шотыш налаш огыл гын, моло вашталтышым шижмыла ок чуч. Нагрузко кугемеш. Тидыже мо дене кылдалтын? Илышыште уда койыш шукемеш. Калыклан паша вер ситыдымылык, пӧръеҥ-влакын кок-кум тылзе дене ӧрдыж кундемлаште пашам ыштен коштмышт ешыште воспитаний, туныктымаш лушкен толмым палдара. Уда койыш, осал пашам ыштымаш ешыште кушмо, айдемын обществыште шке верым муын кертмыж деч шога.
- Яра жап нерген, палем, йодшашат уке. Туге гынат…
- Пеш шагал верештеш гынат, тудымат муаш лиеш. Елена пелашем дене кок ӱдырым куштена. Кугуракше школыш, изиже эше йочасадыш коштыт. Еш дене пырля лияш, икшыве-влакын кумылыштым шукташ, нунын дене пырля родо-шочшо-влак деке коштын савырнаш - паша деч каналташ пеш сай йӧн.
- Профессиональный пайрем дене, Алексей Юрьевич! Чыла коллегыда да йолташда-влаклан куштылго огыл корныштыда умбакыжат пеҥгыде, лӱддымӧ койыш-шоктышан лийын кодаш «Чолман» газетын лудшыжо-влак лӱм денат поро сугыньым тыланем!
- Тау!