5 октябрь - Туныктышын кечыже: Туныкта да шкежат тунемеш

Людмила Сайнеевам (Янубаевам) 1988 ийыште Благовещенск педучилищым тунем лекмыж деч вара направлений почеш Нефтекамскыш пашаш колтеныт. 15 августышто 6-шо школышто пашам ышташ тӱҥалын да ынде 30 ий (!) эре ик вере тырша. Тений кандашымше гана икымше классым налын. Шоналташ веле, шукерте огыл латик ий ошкылшаш «кужу шинчымаш корныш» тошкалше 30 изи икшыве туныктышын шинчаш тӱткын онча, мом каласымыжым ала умылен да колын шукта, ала умылыдеат, колдеат кодеш. А туныктышо кажныжым лудаш-возаш, шотлаш веле огыл, шкем кузе кучаш, чын корным ойырен налаш, йолташ-влак дене икгай ойыш шуын мошташ, молыланат - икманаш, чылалан туныктышаш.

- Мыланем шочмо-кушмо Памаш ялысе (Бирск район) школыштына тыршыше икымше туныктышем Галина Андреевна Албекован пашаже келшен. Тудо пеш требовательный улмыж дене шарнаш кодын. Кугурак вожатый Самига Салмияровна Миксонова мер пашалан кумылаҥден шоген. Тунам пионер-комсомол жап ыле, мыланем дружина советым вуйлаташ ӱшаненыт.

Тыге шонымашке шуаш, чыла пашам шуктен ышташ тунемынна.

- Кандашымше классыште тунемме годым ориентирований дене Башкирийын чемпионжо лӱмым сулышна. Тунам район командыш кум марий ӱдыр-рвезе логалынна. Командыланна «Артек» Всесоюзный пионер лагерьыште каналташ путевкым пуышт. А мый лач тудо кечылаште Благовещенск педучилищыш экзаменым кучаш кайышаш ыльым. Тушко мийымек, ситыше баллым погышо икмыняр еҥым, тыгак мыйымат экзамен деч посна тунемаш налмыштым пален нальым. Пеш жал, конешне, тыге «Артекым» ужде кодым.

- Направлений почеш кум ийлан тольым да теве ынде кумло ий ты олаште илем.

- Да, келша. Мыланем эре «А» класс-влак дене пашам ышташ логалын, - ойла Людмила Владимировна. - Тушко виянрак йоча-влак логалыт манашат келша. Нунын дене пырля шкаланетат эре шинчымашым пойдарыман, вияҥман, уым кычалман. Адакше виян классым туныктышо деке ача-ава-влак могырымат йодмаш кугурак.

- Тӱҥжӧ - шке пашам да йоча-влакым йӧратыман. Пеҥгыде дисциплина, пашам шуктен ыштымаш, системный мышлений кӱлыт. Шке ончылан цельым шынден, сай лектышыш шуын моштыман. Мыйын шонымаште, тыге гына кугу пагалымашым сулаш лиеш. Арамлан огыл дыр, ятыр ий эртымек, ончычсо тунемшем-влак шке икшывыштым мый декемак кондаш тыршат. Тидат туныктышын пашажлан шкешотан ак. Вес велым, школышто туныктышо дек йодмаш пеш кугу. Но ынде ситыше паша опытым погымо дене кокымшо шӱлыш почылтмыла веле чучеш. Шке пашамат сайын палет, кажне икшыве дене кузе мутланаш кӱлмымат шижат.

- Тендан шонымаште, кызытсе икшыве-влак лу-коло ий ончычсо-влак деч ойыртемалтыт мо?

- Кызытсе икшыве-влак йӧршын вес тӱрлӧ - чапле, яндар вий-куатан улыт. Нуным «индиго» манмымат колында дыр. Шинчымашым вашке налыт, проектым ыштен моштат, коктын да тӱшкан пашам ыштен кертыт. Научно-практический конференцийлаште, олимпиадылаште вийым тергат. Тыгай тунемше-влак дене пашам ышташ оҥай. Нунын дене пырля шкат кушкат, эре ик вуйлан кӱшнырак лияш тыршет.

- Тидыжат, тудыжат лийшаш. Но икшывым порылык дене гына шке велыш савыраш лиеш.

- Тунемшем-влак тӱҥал-тыш класс деч вара шукын, кунамже кандашын - латвизытын, физико-математический лицейыш тунемаш каят. Школым шӧртньӧ але ший медаль дене тунемын пытарат да Москвасе, Казаньысе, элысе моло вузлаште шинчымашым погат. Ончычсо ик тунемшем, марий ӱдыр Татьяна Никифорован Российысе калык-влак келшымаш университетыште англичан йылмым туныктымыжо поснак куандара.

- Илыш вашталтме, пашашке у технологий-влакым шыҥдарыме дене пытартыш ийлаште туныктышын «кагаз пашаже» шукеме. А тиде жапым икшыве-влаклан ойыраш лиеш ыле…

Л.В. Сайнеева верыште тошкештше туныктышо огыл. Паша деч кӱрылтде, Бирск пединститутышто кӱшыл шинчымашым налын. Тунемшыже-влаклан примерым ончыктен, шкежат тӱрлӧ конкурслаште, научно-практический конференцийлаште, инноваций практика фестивальлаште, «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашлаште вийым терга. 1994 ийыште оласе «Идалыкын туныктышыжо» конкурсышто визымше, 2012 ийыште «Эн классный классный» конкурсышто нылымше верлам (ончыл вич вер призовойлан шотлалтеш), тӱҥалтыш класс-влакын кабинетышт кокласе оласе смотр-конкурсышто кумшо верым налын. Школысо да оласе методушем-влакын пашаштым виктарен. Оласе да республикысе олимпиадылаште ончыл верлаш логалше да сеҥыше-влакым ямдылымылан тауштымо серышла, пашаштыже сай лектышыш шумылан Нефтекамск оласе образований пӧлкан, ола администрацийын Чап грамотышт дене палемденыт. Паша опытшо нерген возымо статьяжым «Научное продвижение» сборникыш пуртымо.

Людмила Владимировна тӱҥ пашаж дене гына огеш серлаге, мер пашаланат жапым муэш. Оланан 55 ияш лӱмгечыже лӱмеш образований пашаеҥ-влак коклаште эртарыме усталык конкурсышто «Вокал» номинацийыште икымше верым налын ыле. А ынде теве кумшо ий «Шӱдыргорно» ансамбльыште мура, тудын дене пырля оласе ятыр мероприятийыште марий калыкнан тӱвыраж дене палдара. Очыни, илыш дене тӧр ошкылшо туныктышо тыгаяк - чыла вере шуаш тыршыше лийшаш. Тунам тунемшыже-влак тудын деч примерым налын кертыт.