Илышыште пиалжым муын

И. Ильбахтин Мишкан районысо Ардаш ялеш шочын-кушкын да туштак ӱмыржым эртара. Ачаже сарыш кайыме годым тудлан кок ият пеле веле лийын. Аважын, Айгай акайын, кидеш кум икшыве кодын, пелашыже сареш вуйым пыштен.

Рвезе нӧргӧ кап-кылан улмо годымак пашаш «кычкалтын», имньым, ушкалым кычкен, колхозышто да шке озанлыкыште олымым, шудым, пум шупшыктен, могай пашаш колтеныт, тудым шуктен. Ялысе шымияш школым сай отметка-влак дене тунем лектын, но нужнан илымылан кӧра умбакыже тунемаш каяш йӧн лийын огыл. Суртышто кугурак пӧръеҥ деч посна аважлан илаш йӧсӧ лиеш манын, Мичурин лӱмеш колхозышто пашам ышташ тӱҥалын. Совет Армий радамыште служитлен толмек, тудым Ардаш ялысе ушкал фермым вуйлаташ шогалтеныт. Ушан-шотан айдеме ончыкылык нерген шонен моштен: пашаште шинчымаш ситыдымым умылен, Аксеновский ял озанлык техникумыш зоотехнический факультетыш тунемаш пурен. Тиде жаплан тудын шке ешыже кугемын. Надя пелашыже - Надежда Апсатаровна - дене кум икшывым куштеныт. Надя чӱчӱньӧ тунемаш кайымылан тореш лийын огыл.

Кум ий гыч дипломан специалист лийын пӧртылмек, Илья чӱчӱм колхозышто тӱҥ зоотехниклан шогалтеныт. Тудо жапыште пашам ыштыме нерген тыге шарналта: «Колхоз председатель З.Б. Хабиров кажне кечын шым шагат эрдене специалист ден комплексный бригадир-влакым эр каҥашымашке пога ыле. Тиде жаплан мый, могай-гынат фермыш миен, тушто паша кузе кайымым пален толын, погынымашыште ойленам (моло специалист-влакат тыгак). Колхоз вуйлатыше шкежат суртшо гыч толын огыл, могай-гынат бригадыште лийын. Ситыдымашым ужын гын, специалист-влак деч чот йодын». Мичурин лӱмеш колхоз 8 ялым ушен: пасу паша 6 бригада, лӱштымӧ ушкал 3 ферма, тӱкан вольыкым ӧрдыктарыме, сӧсна ончымо, шорык ашныме икмыняр ферма лийыныт. Тӱҥ специалист да бригадир-влакын, мемнан калык манмыла, «шокш кергалтен» тыршымыштлан кӧра колхоз районышто веле огыл, республикыштат ончылно каен. «Вич шагатлан пашаш лектын кая, кастене индеш-лу шагатлан пӧртылеш ыле, ме тудым суртышто шуэн ужынна», - ушештара Надя чӱчӱньӧ. Чӱчӱньӧ шкежат колхоз пашаш коштын. Суртышто вич икшыве пелен Илья чӱчӱн аваже шогылтын, нуно шешке дене 40 ий утла ик пӧртыштӧ иленыт.

Колхозыш кӱшыл шинчымашан специалист толмеке, Илья чӱчӱ ушкал ферме вуйлатышылан, лу ий колхозышто ревизионный комиссий председательлан ыштен.

Мемнан чӱчӱна кидпашалан мастар. Оралтыштыже мастерскойым келыштарен, ялысе але йыр кундемысе ӱдыр-влаклан пеш мотор шондыкым, пу гыч моло арверым ыштылын. Пенсийыш шумыж деч ончыч у вереш у суртым чоҥыш, кӱвар, потолок, тӧрза янак-влакым шке кидше дене ыштыле. Чӱчӱньӧ дене тушко илаш куснышт, а ача-ава сурт олмеш Радий эргыштын ешыжым илаш кодышт.

Илья чӱчӱ, пенсийыш лекмекыже, Мишканыш училищыш (кызыт - агропромышленный колледж) директорын ӱжмыжӧ почеш тер таваным (полоз) тӱҥдаш, имне кычкаш, терым, орвам ышташ туныкташ тольо. Ялыштат ятыр терым да орвам ыштен.

75 ияш марте имне да моло сурт вольык дене илышт. Надя чӱчӱньӧ дене 58-ше ий таҥ ошкылыт. Тӱрлӧ койышан еҥ-влак пел курымым пырля эртарыме - тиде кугу чап: нуно вич икшывылан чоным пуэныт, ончен куштеныт, кӱшыл шинчымашым налаш полшен, поро айдемым ыштен, илыш корныш луктыныт. Чӱчӱ ден чӱчӱньым лу уныка да кугезе уныка куандарат. Нунын кугу эҥертышышт - ялыште илыше изи эргышт-шешкышт да кум уныка. Кугурак икшыве-влак мӱндырнӧ илат, ача-авашт дек чӱчкыдын толын коштыт. Тиде огыл мо пиал? Илышыште корным муын моштен, еш дене илен, икшыве-влакым кугемден, кок пӧртым чоҥен, садым шынден, шочмо-кушмо ялыштыже ӱмыржым шуя. Илья чӱчӱлан тазалыкым, ыҥгайлыкым, чӱчӱньӧ дене пырля кужу ӱмырым шуяш тыланем.