Илышыште поро кышам коден

Кажне айдеме, тӱткынрак ончалаш гын, шке семынже оҥай. А тиде айдеме оҥай-влак коклаштат оҥайрак. Уке, мыйын икымше туныктышем лиймылан огыл, а тукымвожшо да шкенжын пеш ушан улмыштлан. «Умуракович» манме годым чылан умыленыт: тиде - Красный Октябрь яллан негызым пыштыше Умурак Умурбаевын кугу эргыже - Андрьян. Тудо Майтена Байрамовна Байрамован йӧратыме тунемшыже лийын. Сар гыч колтымо серышыштыжат ачаже «Андрьянем, сай тунем» манын возен. Калеза пелашыжлан «Андрьянын тунеммыжым ида пӧлӧ, йоча-влак шужен ынышт кошт» манын шижтарен шоген. Чынак, Андрьян, ачажын сугыньжым шуктен, школышто эре «5»-лан гына тунемын. Ондак Красный Октябрь тӱҥалтыш, вара Анач шымияш школлаште шинчымашым поген. Тулеч вара Эльян педучилищым сайын тунем пытарен. Но тиде тукымын вӱрыштыжӧ эре военный, элым аралыше лияш шонымаш илен. Вет тукымвожысо кум шочмо изаже, Пураял эрге Илтыбай Искибаевич Искибаев, - генерал-майор. Андрьянын ачаже, Умурак Умурбаев, Граждан сар жапыште Питерыште Генеральный штабын курсыштыжо тунемын, а Кугу Ачамланде сарыште старший сержант лийын кредалын, 1943 ий 31-ше январьыште геройла ош тӱня дене чеверласен. Садлан, педучилищым тунем пытарымек, Менделеевск оласе военный училищыште шинчымашым поген, лейтенант званийым налын. Э, тыште мо оҥайже, маныда. Шагал еҥын пӱрымашыже тыгай мо? Чыталтыза. Тендан коклаште Совет Ушемыште икымше атомный бомбым пудештарыме испытанийыште лийше офицер але кеч тыглай салтак уло мо? А Андрьян Умуракович Тоцк ола воктене икымше ядерный бомбым пудештарыме испытанийыште лийын, могай тиде шучко вий улмым шке шинчаж дене ужын. «Танк, неле тягач-влакым комбо пыстыл гай чоҥештара. Улшо вольык-влак сорта гай йӱленыт. Техникым полигонышто старший офицер-влак виктареныт. Шучко сӱрет, шучко. Юмет саклыже», - шарналтен каласкала ыле тудо. Полигонышто Андрьян Умуракович офицер-связист лийын. Вара 62-шо Клайпедский дивизийыште служитлен. Н.С. Хрущев элым вуйлатыме годым армий чотым шагалемденыт. Тудат тиде сокращенийыш логалын да Лапкашор шымияш школышто математикым, физикым туныкташ тӱҥалын. Лапкашорышто ыштыме жапшым А.А. Андреев тыге шарналта: «Кӱкшӧ, вияш, таза кап-кылан, чевер чурийвылышан, офицер вургем дене коштын. Авай «Тиде мотор йыгыт могай ӱдырлан логалеш гын?» манеш ыле». Тиде школышто ыштымыж годым Лапкашор ӱдыр Сакева дене ушненыт. Нунын ныл йочашт - Вера, Марина, Анисия да Роман - ынде шке коча-кова улыт. Варарак Красный Октябрь тӱҥалтыш школышто тыршен. Самырык туныктышо-влакын наставникышт лийын. Илыш дене тӧр ошкылаш тыршен. Шуко лудын. Элыште лийше событий-влак деке шкенжын позицийже, умылымашыже лийын. Ачам деке кастене лӱмын мутланен шинчаш толеш ыле. А мый пылышым шогалтен колыштынам - йоча вет, оҥай. Да эше «Молан?» йодышем шуко лийын. Садлан ачам «прокурор» лӱмымат пуэн ыле. Ялыште иктаж-кушко кӱлеш кагазым тӧрлатен пуашат тудын деч йодыныт. Нигӧлан полшаш торешланен огыл. Эре чын верч шоген. Еҥым ондалымым, шолыштмым чытен ок керт ыле. Койыш-шоктышыштыжо шке пашажым шуктен ыштымаш, дисциплине, ответственность шижалтыныт. Шке шонымашыжым раш каласен, умылтарен пуа ыле. Шарнем, рисований урокышто тореш пилам ик лу гана сӱретленам докан. А чайникым ныл-вич гана - нерже ӱлнӧ лийын. Мыйын сӱретлыме чайникыш вӱдым пелыж наре гына пышташ лийын. Вот тыге, шке гыч шонен, умылаш да ышташ туныкта ыле Умуракович.

Школын историешыже тудо эше школ пакчаш олма садым шынден куштышо туныктышо семын шарнаш кодын. Могай гына олма, шоптыр, эҥыж, крыжовник уке ыле пакчаште! Тунемше-влакым У ий марте тамле олма дене сийлен. Эн сай возышылан, лудшылан, задачым решатлышылан, мокталтен, тамле кугу йошкар олмам кучыктен. Изи йочан кумылжо пыл помышыш кӱзен каен!

Да, мут толмашеш, каласыман: школ йырысе саварым туныктышо-влак Б.Ш. Шайхулов ден В.И. Исанов ыштеныт (Ондак тореш вара дене печыме улмаш.). Чодыра гыч пушеҥгым конден, пилорамеш шелын, школ йырым оҥа савар дене авырен налыныт. А меҥгыжым А.А. Андреев армийыш кайымешкыже шынден коден. Школышто ыштыше кажне туныктышо, школ пеледше, тӱзланыже манын, вийжым пыштен.

Октябрь ялысе тӱҥалтыш, Анач шымияш школлаште тунеммыже, вара Лапкашор школышто пашам ыштымыж годымат Андрьян Умураковичын пеленже эре икымше туныктышыжо, Майтена Байрамовна, лийын, поро каҥашым пуэн, полшен шоген. Умураковична ынде шукертак илыш дене чеверласен, но ял калык тудым алят шарна. Ош тӱняште, илышыште тудо поро кышам коден.

Красный Октябрь ял,

Илиш район.