Илаш - эллан служитлаш

Г. Сагитов 1958 ий латиндешымше июньышто Ардаш ялыште шочын. Изинек писе, чулым, пашам йӧратыше лийын. Ешыште ик ака да вич шольо коклаште кушшо кугурак изалан неле паша шукырак логалын. Тудо ача-аважын ӱшанле полышкалышышт лийын, шольыжо-влаклан эре примерым ончыктен шоген.

Молан лач военный профессийым ойырен налме нерген йодмылан тыге ойлен ыле: «Мыланем изи годсек война нерген, поснак офицер-влакын Шочмо Эл верч вуйын шогымышт, лӱддымӧ улмышт нерген кином ончаш келшен. «Эх, тыгаяк лийшаш ыле», - шоненам семынем. Военкомат шонымашке шуаш полшыш».

1975 ийыште лу классым тунем пытарыше ялысе рвезе Оренбург оласе кӱшыл зенитно-ракетный военный училищыш тунемаш пурен. Тушко чыла еҥ логал кертын огыл: сайын тунемше да таза кап-кылан рвезе-влакым гына ойырен налыныт. «Тунемаш пурымо годым нимогай нелылыкым шым шиж - школыштына сай шинчымашым пуэныт: математика ден физикым «визытанлан» паленам, руш йылме дене диктантым сайын возенам, эше спортсмен ыльым. Тунемаш пурымеке, мемнам вигак сборыш наҥгайышт. Пасушто палаткылаште илышна. Шым шагатлан кынелтеныт, икмыняр километрым куржын савырненна, зарядке деч вара эр кочкышым ыштенна да адак километр наре куржынна. Тыгайым чылан сеҥен огытыл, а мый нелылыкым шижын омыл. Ялыштат эр кынелынам, вольыкым ончаш, кеҥежым ешлан, колхозлан шудым ышташ полшенам. Эше куржталынам, ече дене коштынам», - шарналта Георгий Саликович.

Училищыште ныл ий шинчымашым погымек, самырык лейтенантым вигак Польшыш служитлаш колтеныт. Вуеш шушо марий рвезе икымше гана элын чекшым вончен. Тӱҥалтыш жапыште куштылгак лийын огыл: йот элысе калык денат икойыш шуаш, у верланат тунемаш кӱлын.

Польшышто тудо ийлаште ял озанлык виян улмаш - ялыште кушшо рвезе тидым вигак ужын. А эше Гера павайым тушто телым лум укелык ӧрыктарен. Лум олмеш эре йӱр йӱрын. Вӱдыжгылык кугулан кӧра салтак-влак пеш чот индыралтыныт: сусыр, вӱдотыза, удыралме пале вашке паремын огытыл. Тыге кече почеш кече, чумыржо кум ий эртен каеныт.

Г.С. Сагитовым Польша деч вара Сибирьысе военный округыш, Новосибирск олашке, служитлаш колтеныт. У верыш тарваныме деч ончыч шочмо ялышкыже толын каен. Тыште тудым «шулдыраҥдыше» вашлиймаш вучен. «Тиде кече-влакым нигунам ом мондо. Мый медучилище деч вара Ардашыш фельдшерлан пашаш толшо Галина Васильевна, Пӱнчер ялын эн чевер ӱдыржӧ, дене палыме лийым. Икымше вашлиймаш гычак когыньнамат йӧратымаш тул авалтыш. Тыге 1982 ий теле тылзыште, пӱрымашнам иктыш кылден, ешым чумырышна. Кок ий гыч ешыштына у еҥ ешаралте - Василий эргына шочо».

Офицер шке илышыжым шонымо семын ок чоҥо: эл тудым кушко колта, тушко кая. Тыге 1989 ийыште командованийын приказше почеш Германийыш служитлаш колтеныт. Ӱшанле пелашыже Галина Васильевна частьыште фельдшерлан ыштен.

Германийыште илыш умылымаш да кӱкшыт мемнан элысе деч чот ойыртемалтыныт. Паваемым тусо калыкын пӱртӱсым аралымыже, перегымыже ӧрыктареныт. Тудын мутшо гыч, чыла чодыра, пасу ару улыт. Чодыраште тодылалтше укшым, важык кушшо пушеҥгым, шӱкшакым от уж, пушеҥге йыр чыла эрыктен шындыме. Элыштышт калык шуко, а мландышт шагалраклан кӧра тыге гын веле? «Германийыште корно чапле: вияш да пеҥгыде. Корно дене военный танк-влак каят гынат, почешышт нимогай кыша огеш код», - манеш тудо.

Г. Сагитовлан тушто служитлаш келшен. Тудлан капитан званийым пуэныт. А вара трук элыштына вашталтыш лийын, Германий гыч совет войскам лукташ шӱденыт. Паваем Германий гыч техникым кондымо сомыллан вуйын шоген. Тудо уэш Сибирьысе военный округыш пӧртылын.

Гера павай служитлыме жапшым воштылалын, южгунамже мыскара йӧре шарналта, кеч илышыштыже тӱрлыжымат, нелылыкымат ужын дыр. Офицер еҥ тыгаяк лийшаш докан - чытышан, лӱддымӧ, керек-могай йӧсым сеҥыше, вет эл калыкын тыныс илышыже - нунын кидыште. Кажне ийын январь - февраль тылзылаште командованийын приказше почеш Байконурыш ученийыш коштыныт. Чара пасушто, палаткылаште, иленыт. Йӱдым салтак-влак ынышт кылме манын, палатке кӧргеш калай коҥгам шынденыт. Тулжо йӧрыдымашын черет дене ороленыт, но эр марте коҥган шокшыжо ситен огыл. Кажне ганак шокшо кочкышат логалын огыл дыр. Тыгай годым сай офицер эре салтак пелен лиеш, тудын кумылжым нӧлтен шога.

2004 ийыште Г.С. Сагитов сулен налме канышыш лектын. «Мый пенсионер омыл, отставкысе полковник улам», - манеш тудо. Мый ойжым тыге умылышым: элыште вучыдымо туткар лийын кая гын, вигак стройыш шогалеш, элым аралаш эре ямде улеш.

Ачам паваем нерген тыге ойла: «Ме изана дене кугешнена. Тудо жапыштыже ялыштына кӱшыл военный училищыш тунемаш пурышо икымше рвезе ыле». Меат павайна дене кугешнена. Тыглай колхозник ешеш шочын-кушшо рвезе илышыштыже тыгай кӱкшытыш шумо нерген шоненат огыл докан. Кызыт илыш умылымашыже, радамже мемнан деч шукылан ойыртемалтеш гынат, поро кумылжо, шочмо йылме дене кутыралтен колтымыжо, керек-кунамат весела улмыжо кумылым савырат. Шочмо сурт гыч лектын кайымыжлан ятыр ий эртен гынат, южо рвезыеҥ деч марла сайынрак ойла. Тиде тыгак лийшаш докан: пӱрымаш айдемым керек-кушко наҥгая гынат, Шочмо Эл, шочмо мланде да йылме айдемылан вий-куатым пуат.

С. САГИТОВ.

Снимкыште: Г. Сагитов.