Сар ветеран чылажымат шот дене ыштен

Тиде ойым илышыштем Самигулла Сайфуллович Шайдуллин деч колынам ыле. «А молан тынар торжан?» йодмылан вашештыш: «Лавыраште почаҥшылан полшен, тудым лавыра гыч садак от лук: ик гана лектеш, вес гана уэш шуҥгалтеш. Шкенжым шонаш тӱҥалаш таратет гын веле, шке уш дене кӱлеш ойыш шуын, кеч-могай йӧсым сеҥен кынелаш вийым мумек, тетла лавыраш огеш пуро дыр. Айдеме шке шонен моштышаш». Те тиде ой дене келшеда гынат, уке гынат, лиеш. Но ты ойышто иктаж 80 процент чынже уло, шонем. Вес могырым, тиде шонымашым каласыше еҥын могай улмыжым ончыкта: пеҥгыде, принципиальный, тура шонымашан, физически да морально виян.

Самигулла Сайфуллович мыйын курскам лиеш. А эше пагалыме еҥем. Идеал. Авторитет. Мый тудын дене кугешнем. Моло еҥ-влак деч пашаже, илыш умылымашыже да уш-акылже денат ойыртемалтеш ыле. Молан «ыле»? Тудо шукертак ош тӱня дене чеверласен, но тудын нерген шарнымаш ила. Курскам нерген кужу жап ойлаш лиеш - илыш-корныжо пеш поян. Теве каласыза, 1945 ий 9 майыште Сеҥымаш кечын Берлиныште Рейхстагын колонныштыжо подписьым пыштыше марий шуко мо? А тудо 3-шо колоннеш 13 корешан «Шайдуллин» манме подписьшым коден.

Адак ялыште эн мотор пӧрт кӧн ыле? А чие садше? Эн мотор капка? Икымше «Москвич» автомобиль? «Буран» снегоход? Курскам ден Кзепа акайын. Чылажым шотлен пытарашат ок лий. Ом пале, тудо илышыште икымше лияш але моторын илаш тыршен? Но чыла шонымашыже шукталтын. Мутат уке, ялыште тудым икте пагален, весе кӧранен, тудын кӱкшытыш шуаш тыршен. Мо гынат Кзепа акай ден курскам шкеныштын примерышт дене моло еҥымат сайынрак илаш таратеныт.

Кзепа акамлан - 85 ий. Марийжын да ешыжын фотографийыштым ончен, самырык пагытыштым чӱчкыдын шарналта.

С.С. Шайдуллин Краснокам район Такия ялеш шочын. Ача-аваже икмарда кресаньык лийыныт. Ачажат, Сайполла, пашалан тале, кеч-мом шонен, мучаш марте шуктен ыштыше улмаш. Кулак семын раскулачитлымек, аваже, Такиана, ӱдыржӧ да эргыж дене 1935 ийыште Илиш район Анач ялыш илаш толын. Молан «семын» манынам? Кычалаш тӱҥалмек, раскулачитлыме спискыште фамилийжым муын огытыл. Ойлат, пуйто вес еҥ олмеш колтеныт. Илышыште чылажат лийын кертеш докан.

Самигулла Сайфуллович тиде ялыштак шымияш школым тунем пытарен да колхозышто пашам ыштен. Сар тӱҥалмек, 1942 ий тӱҥалтыште ПТР (танк ваштареш кучедалме пычал) отделений командирлан тунемын. Курский Дугаште танк-влакын кучедалмаштышт лийын. «Шучко сӱрет, танк ӱмбак танк кӱза, шӱка. Икте-весышт ӱмбак лӱйкалат. Танк мотор, кӱртньӧ ден кӱртньӧ ваш пералтме, снаряд пудештме, пулемет, автомат лӱйкалыме йӱкыштӧ еҥ йӱк огешат шокто. ПТР-ын станинаже шаланыш, олмешыже шинельым пӱтырен пыштен лӱйкалышна», - каласкален. Тудо сӧйыштӧ Самигулла Сайфуллович нелын сусырген. Ятыр жап госпитальыште эмлалтмек, уэш стройыш шогалын. Сар мучаш марте кабель связь отделенийын командирже лийын. Варшавым, Кенигсбергым да Берлиным тушман деч утарен.

Сар жапыште тудлан фотопаша келшен шинчын. Сай качестван фотографий-влакым печатлаш тӱҥалын. Эсогыл маршал Рокоссовскийын ешыжым фотографироватлаш ӱжыныт.

Фашист кашакым кырен шалатымек, эрвелне япон милитарист-влак ваштареш кредалын. Варажым шке илышыжым армий дене кылдаш шонен пыштен. Корейыште лийше сӧйыштат участвоватлен. Ешаҥын да демобилизоватлалтын, Амурский областьыште илаш тӱҥалын. Но, аважын йодмыжым шуктен, 1948 ийыште пелашыже да Славик эргыж дене Аначыш пӧртылын. Пелашыже ял илышлан тунем шуын кертын огыл, эргыж дене мӧҥгеш пӧртыл каен. Тыге еш шаланен. Мом ыштет, авам ончыман, умбакыже илыман. Пӧръеҥ колхозышто мӱкшым ончаш тӱҥалын.

Фотожым кидыш налын, могай чапле пӧръеҥ лийын манын, куанен шоналтет. А тиде жапыште Октябрь ялыште, Фания апа Губайдуллина манмыла, уш кайышашлык мотор ӱдыр, Кзепа, илен. «Тыгай чевер ӱдырат лиеш мо?» манын шонем ыле, ойла тудо. Илыш закон тугай дыр: кок мотор айдеме кунам-гынат садак вашлийшаш улыт. Тыге Самигулла ден Кзепат, икте-весым муын, ешым чумыреныт. Фания апалан - 92 ий. Кодший тудым вашлийымат, Кзепа акай деке намияш йодо. Тыге нуно, 65 ий эртымек, уэш вашлийыч.

Акамат колхозышто мӱк-шым ончен. Ондак Аначыште иленыт, варажым Красный Октябрьыш кусненыт. Ты ешым ончалат да шоналтет: «Вес семын лийынжат ок керт. Куд йочалан илышым пуэныт, чыла икшывышт ача-авашт гай ушан, кеч-могай пашам шот дене, мучаш марте шуктен ыштыше улыт».

Курскам колхозышто чоҥышылан, комбайнерлан, бригадирлан ыштен. Тыште тудын организатор талантше почылтын. Тудо ийлаште кукурузым кушташ тӱҥалыныт. Сай лектышым налмылан ВДНХ-н шӧртньӧ да бронза медальже-влак дене палемденыт. Вуйлатыме бригадыже эре ончылно лийын. Тудын койышыжак тугай ыле: кушто мом уым ужеш, лудеш, тудым илышыш шыҥдараш, лектышыже могай лиймым палаш тырша. Илышын йодмыжым шижын моштен. Ял калыкын садыштыже сай олмапу, чиевондо кушшо манын, кӧлан мо кӱлмым йодыштын, питомник гыч озымым налын кондеден.

Ыштышаш пашат мотор лийже, шонен, кӱлешан каҥашым пуа да полша ыле. Тӱҥалме пашам эре мучашлен. Тыге Совет Ушем жапыште шорык коваште гыч ургымо шем кӱрык модыш пурыш. Коваште ийлыме станокын чертежшым муын, станокым поген, коваштым ийлен, чиялтен пуаш тӱҥале. Пешак сай качестван улмым ужын, районысо чыла вуйлык тудлан коваштым ийлаш да чиялташ конда ыле. Вара ик жап ятыр мӱкшым кучаш тӱҥале. А ик Сабантуй деч вара пошкудыжо тудын эше гармонь дене сайын шоктен моштымыжым пален налын. Да мыят, Кзепа акай фамилийжым возен шындыман гармоньжым огеш ончыкто гын, ом пале ыле. Илышыште тудын тӱжем ӱнарже лийын дыр. Шукыжо икшывыже-влак декат куснен.

Шайдуллинмыт куд йочам ончен куштышт. Эн кугу эргышт, Валентин, Уфаште ила. Кӱшыл шинчымашан специалист, КРС бригадыште мастерлан ышта. Костя - Краснодар крайыште индивидуальный предприниматель. Максим Тверь олаште вожым колтен, ныл йочан ача, строитель-дизайнер. Полина - туныктышо, Андреевкысе кыдалаш школышто туныкта, просвещенийын отличникше. Юля ялыште ила, колхозышто тырша, кеч-могай пашам пу, чонжо йӱлен, организоватлен, шуктен ышта. Садланак тудым колхоз правлений сай специалист семын акла. Эн изишт, Ефросинья, Марий Элысе Медведево районышто школышто туныкта. Кеч-кудыжым налаш гынат, Самигулла Сайфулловичын пырчыже улмыжо коеш. «Айдемын эн ондак вуйдорыкыштыжо порядке, дисциплина лийшаш, тунам тудо илышыштат шотан еҥ лиеш», - ойла ыле тудо. Шкежат койыш денат, пашаштат, вургем шотыштат эре ару, чатка, дисциплинированный ыле. Чаманаш веле кодеш, шагал илыш.

Теве тыгай неординарный айдеме, ача ила ыле мемнан ялыште. Ялемым, тукымжым чапландарыше еҥ. А пелашыжлан, Кзепа Исановналан, икшывыже да уныкаже-влаклан тазалыкым тыланен кодына.

Ф. БАЙТУКОВ.