Илыш-корныжо оргажан лийын

В.А. Изибаева 1923 ийыште мотор Келтей ялеш (кызыт Калтаса район) шочын, но ӧрдыж кундемеш кугемын. Кушмо жапыштыже коллективизаций тӱҥалын. У партбилетан тӧра-влак, кум-ныл еҥ, «илышын сапшым» шке кидыштышт кученыт - чыла ыштен кертыныт: шуко еҥым тюрьмаш, южыжым Сибирьыш «ужатеныт». Келтей ялыште 18 ешым кулак радамыш пуртеныт, 14-шым Иркутский областьыш Черемковский мландышӱй комбинатыш колтеныт. Нуным Касьяновка ял воктен вераҥденыт. Курык тайылеш оҥа дене кум подъездан кужу баракым чоҥеныт. Келтей-влак ик подъездыш логалыныт - тиде пеш кугу куан лийын!

Пӧръеҥ-влакым шахтыш пашаш колтеныт, пашадар шотеш суткалан 800 грамм киндым пуэныт. Ӱдырамаш-влак туштак полышкалышылан шогылтыныт. Нунылан 600 грамм, йоча-влаклан 100 грамм кинде логалын. Пеҥгыдырак кап-кылан, тазарак ӱдыр-рвезе-влак вагоныш шӱчым оптеныт.

Йот кундемыште икымше телым илен лекташ келтей-влак мӱкш еш гай ямдылалташ тӱҥалыныт: баракым шокшемденыт, «буржуйка» коҥгам шынденыт да кечыгут олтеныт. Тыге, икте-весылан эҥертен, ик теле шеҥгелан кодын. Паша коклаште кече вашке эртен, кеҥежат толын шуын. Тунамже илыш куштылеммыла чучын. Чылан мланде пашалан пижыныт: пушкыдемденыт, кушкылым шынденыт, ӱденыт.

Келтей калык пашаче, чыла сомылым тӱшкан ворандареныт, чылан илаш тыршеныт. Кеҥеж кече кужу, шокшо, кайык-влак мурат, шочмо-кушмо верат ушыш пура. Валентинан ушыштыжо Келтейыш куржаш план шочын. Товарный поезд-влак дене Янаулыш толын шуын. Кастене гына, шылын-шылын, шочмо ялышкыже пӧртылын. Но йывыртымаш кужун шуйнен огыл. «Мочыла телефон» дене НКВД пашаеҥ-влак деке манеш шоктен, Валентинам, уэш кучен наҥгаен, Такияна (паспорт почеш Татьяна) ковайын кидыш пуэныт.

Молан вара Келтей ялысе 14 ешлан, шуко йӧсылыкым чытен, мӱндыр элыште илаш пӱрен? Мутлан, мемнан кочана-кованан ик ушкалышт, пашмакышт, ик имньышт, вич шорыкышт лийын. Кум сурт дене, погынен, нӧшмӱйым лукмо вакшым налыныт. Маслозаводышто пашам ыштыше кочамым, Александр Искибаевым (1888 ийыште шочын), кум ийлан кучен наҥгаенытат, Уфаш колтеныт. Илыш денат тушанак чеверласен, витне. Ешыже ӧрдыж кундемыш нунын деке мийымыжым вучен шуктен огыл.

Л. АПТРИЕВА.