Республикыштына туристлан оҥайже шуко

(Мучаш. Тӱҥ. 28, 29, 30-шо номерлаште.)

Белорецкыште

Районыш толын пурымо корнышт ыш куандаре манын палемденам ыле. Моло районласе дене таҥастарымаште тысе ял-влакат утыждене огыт  ойыртемалт. Корно дене эртен кайышыла, чылажымат ужын шукташ, чын иктешлымашым ышташ ок лий, конешне. Но яллаште уэмден толмо сурт шинчаш шагал перна, шифр дене леведме тоштемше пуран пӧрт-влак эше ятыр улыт. Кызытсе чоҥымо материалым (кермычым, профнастилым да тулеч молымат) кучылтмылан кӧра моло кундемласе яллаште у сурт-пече-влак торашке мотор тӱс дене волгалт шогат гын, Белорецк районышто тыгайже шагалрак.

Совет жапыште кумдан чапланыше кӱртньӧ комбинат кызытсе саманыште паша верымат, ола ден районлан тӱзланаш вийымат пуэн ок ситаре. Тидыже Белорецкыште гына огыл, элна мучкат тыгак. Еҥ-влак ӧрдыжкӧ пашам кычал каят, вахте дене ыштат. Чынжым ойлаш гын, олашке икымше гана мийышыланат тидым шижаш йӧсӧ огыл. Мый гын кум кечаш маршрутыштына коллегем-влак денат вашлияш палемденам ыле. Баймакыште, жап чӱдылан, а лачшым гын корно кужылан кӧра, тидым ышташ ыш лий, а Белорецкыште «Урал» газет редакцийыште журналист-влак дене ужын кутыраш ик шагатым муаш лие. Газетын тӱҥ редакторжо С. Мингажетдинова гид семын шуко верым ончыкташ кумылаҥын ыле, но… ме шкенан график гыч лекташ огыл манын, тидым вес ганалан кодышна. Коллегына телым мияш ӱжӧ, Абзаковышто курык ече дене мунчалташ, кумыллан келшыше моло верламат ончыкташ сӧрыш. А ты гана мыланна «Купец» каныме паркыште яраимньын кудалышташ келшыш. Кеҥеж каныш годым колхозлан шудым погымо йоча жапым, пурак лекмеш, имне дене кудалыштын, таҥасен шудым шупшыктымым шарналташ пеш оҥай ыле…

Тушто илыше, «Чолман» газетын лудшыжо Л. Янышева дене  кӱчыкын вашлийын кутыраш йӧн лекте. Любовь Никифоровна пенсийыште улеш, Белорецкыш Бирск район Йолланде Кужнур гыч 1988 ийыште ешыж дене куснен толын. «Марий-влак эше улыт, паша кечылан кӧра вашлиймашке толын ышт керт», - мане тудо. Шукынжо совет жапыштак Белорецк районышто вожаҥыныт. Но, историйым шарналташ гын, кодшо курымын 30-шо ийлаштыже, коллективизаций годым, тушко кулак тукым манын колтымо марий-влакат лийыныт. 

Мӧҥгӧ велыш имнят писын кудалеш…

Но Белорецк - Уфа корнышто тыге ок лий. Тудын кутышыжо 250 уштыш гайрак, а 160 уштышыжо курыкан чодыра кокла гоч шуйна. Кӱзет-волет, кӱзет-волет… пуйто мучашдыме кадыргыл-кудыргыл шуйнышо пушеҥган коридор дене кудалат. Ончыч кок могыр гыч авырыше лышташан да иман ужар «пырдыж-влакым» оҥай сӱрет гай ончет, а вара, каен-каен, нунын пленышкышт логалме гай чучаш тӱҥалеш. Вуй ӱмбалсе кавамат отро семын веле ужат. Архангельский районыш пурымеке веле кок могырым «пиктыше» пырдыж да курык-влак деч утлышо эрыкан айдеме улмет гай чучын колта. Но иктыже сай: Белорецк районын Уфа могырыш кондышо корныжо тӧр, шыма асфальт дене леведме. Эше икмыняр вере корным уэмден ачалыме пашам шуктат ыле, тидыже кугу чаракым ыштен, ваштареш толшо колонным колташ кужаш вучен шогаш логалын. Икманаш, «покто веле, корно сай» манаш амал лийын огыл: трассыште машина шуко, поснак кугу грузым шупшыктышо грузовик-влак, курык коклаште «нушкын», «пробкым» чумыраш полшат, неле рельефан корнышто тидыже кугу чытышан улметым терга. Икгана веле огыл ожнырак профессиональный шофер-влак деч «Белорецк корно вийым налеш» манын ойлымыштым колынам. Чынак улмаш, нойыктара. А вет совет жапыште  колхоз вольыкым Белорецк районысо шудан верлаш  грузовик-влак дене наҥгаеныт да тушто кеҥеж лагерьыште ончымо гай кӱтеныт. А шыжым мӧҥгеш конденыт. Тидым мый Мишкан районысо ончычсо Мичурин лӱмеш колхозын  шофержо да вольыкым ончышо пашаеҥже-влакын ойлымышт гыч палем. Вот кузе тунам вольык ончымо паша верч вуйын шогеныт, вот могай чытышан да тыршышан лийыныт тунам колхозышто пашам ыштыше-влак.

Но ме технический прогресс шарлыме курымышто илена. Тугодсо ден кызытсе автомашина-влакымат от таҥастаре. Мӧҥгӧ пӧртыл шуатат, чыла нелылыкым, нойыметым мондет, ушыштет сай шарнымаш веле кодеш, вес гана адакат шке йырысе тӱняште мом-гынат уым почаш шонымо кумыл уэш ылыжеш…