Все новости
Айдеме да пӱртӱс
12 Сӱрем 2022, 16:21

Шочмо кундем - шӱм-чон поянлык. Республикыштына туристлан оҥайже пеш шуко

Шочмо кундемнам сайын палена мо? Шукерте огыл Мишкан районысо Тошто Накаряк гыч (Тушто ынде икмыняр сурт гына кодын.) Бабай ял марте Пӱрӧ эҥер йогымо верла дене йолын эртыме годым тыгай шонкалымаш ик гана веле огыл ушыш толын пурыш. Йолын походыш лекташ тунам Борислав Ашиев йолташем таратен ыле.

Авторын фотожо-влак.
Фото:Авторын фотожо-влак.

Тошто Накарякыште икмыняр сурт гына кодын. Курыкӱмбал (Изи Накаряк) ял гыч тушко 8 уштыш лиеш. Йӱран годым, конешне, корно лавыран, йолын але чыла ораважат вӱдышан автомашина дене веле каяш лиеш. Но вер-шӧржӧ пеш мотор - садеран да ужар пушеҥган. Илаш кодшыжо шагал гынат (Тушто эсогыл кевытат  уке.), вес верыш куснен кайыше-влак гыч южо ешыже  шочмо сурт печыштым дача олмеш куча, кеҥежым ик жаплан каналташ, пакчаште шогылташ пӧртылыт.

Ял деч кодшо улак олмым шымлен эртымеке, чодыра лоҥгашке пурен кайышна. Каналташ шогалме, пӱртӱс «ӱстелыште» кочкаш-йӱаш шолтымо жапымат шотыш налаш гын, коремла, курыкла, чодыра да эҥер гоч вончен коштмо 12 уштышан корно кечымучкылан ситыш. Йӱрат чаракым ыштен ыш керт. Конешне, тыгай корныш ямдылалт лекман. Вургемат, йолчиемат келшен толшаш, кучылташ кӱлешан ӱзгар-влакымат налман. Йол йымалне кишкымат ужын шукташ кӱлеш, маска кышамат верештна… Юмылан тау, шкенжым ышна вашлий. А пӱртӱсшӧ, эҥерже, тӱрлӧ пушеҥге, кушкыл да пеледышлан поян ужар аланже, верын-верын курыкымат леведын шогалше  пич  чодыраже! Эҥер сер воктенысе лапыште ошкылмо годым кӱшкӧ ончалат гын, курыкан верыште чодыра  кава марте кушкын шогалме гай коеш. А кӱшкӧ кӱзен шумеке, ӱлнысӧ сӱретым, эҥерын кадыргыл йогымыжым пуйто вертолет дене чоҥештыме кӱкшыт гыч ужат. Пӱрӧ эҥерын пулвуй даҥыт памаш гай яндар вӱдшым йолын ошкыл лекташ лийме кумда вержат, агурысо гай келге, шаулен куржшо писе савыртышан йогынжат улыт. А кушто гын тудын гоч тӧршталтенат вончаш лиеш, а южо вере пасма олмеш шуҥгалтше  пушеҥгым кычалаш логалеш. Вӱдумдыр-влакын пашаштым ятыр ужна: кӱжгӧ пушеҥге-влакым туге йытыран пӱчкеден сӱмыркаленыт, пуйто тӱҥжым токарный станок дене йыр пӧрдыктен шымартеныт.

Пӱртӱсыш поход дене лектын коштмын, поснак йолын, пайдаже кугу. Вашлийме кушкыл, кайык, янлык-влакын лӱмыштым шарналташ пеш оҥай, а вет шукертак уждымылан южыштым мондашат тӱҥалалтын. Чыла тидым сеҥен эртымеке,  мучашлан нойымашым огыл, ала-могай ешартыш вий пурымым шижат. Умбакыжат у вер-влакым ужаш,  шочмо кундемым шымлен, эскерен кошташ кумыл шочеш. А кугу республикынан могай гына мотор верже уке! Поснак кугу курыкан да заповедниклан шотлалтше кундем-влакым ончалаш гын.

Тыгай шонымаш дене республикынан кечывалвел могырышкыжо тарванышым. Пеленем турист лийын мияш кумылан-влак дене изирак  тӱшкам ыштышна. Кум кечыште коло утла районым, 8 олам эртышна. Шуко оҥайым ужмо-колмо гыч чылажымат газет лаштыкыште шыҥдараш ок лий, но кӱчыкынрак тидын нерген лудшо-влакым палдараш кӱлеш, шонем. А шке шинчавылыш дене ужын-колын савырнаш - эшеат сай.

Торатау

Уфа гыч кечывалвеке наҥгайыше корнына пӱртӱсын тиде памятникше воктеке шуйныш. Ишимбай районышто верланыше Торатау кӱкшака  башкир йылме гыч крепость-курык  манын кусаралтеш. Ятыр миллион ий ончыч тудо кугу океан йымалне коралл гыч шогышо риф лийын гын, кызыт, мланде деч 280 метрлан нӧлталалтын, курык семын кугешнен шога. Эше тудым Шихан маныт, тӱняште эн акрет курык-влак гыч иктыжлан, 285 миллион ияшлан, шотлалтеш.

Мийыме могырым кӱзаш гын, пеш тура. Курыкын пелыж марте шуде, савырнен волышо-влакат улыт. Такшым, эрвел могырч кӱзымӧ 1400 метр кутышан корно уло, тушечынла тайылже лапкарак. Но курыкым сеҥен кертшаш отыл гын, молан туддеке толаш? Тыге шоналтен, кыртменак кӱзаш пижна. Конешне, йолчиемым кеч-могайым огыл, а келшен толшым чийыман. Кӱым тошкалде, рокан мландым йолшӱм дене кычалын, шуэн кушшо вондер-влакым кид дене руалткален, шӱлешт-шӱлешт кӱзен шуна. Тидлан альпинистын техникыжымак тунемман огыл гынат, курыкыш кӱзымӧ-волымо годым йолкопам чын шындыме да капым кузе кучымо нерген палаш кӱлешак. Но ӱлкӧ савырнен ончалат гын! Ончыч чонетлан шу-й-й чучеш, а вара, йырым-йырет канде кавам, пуйто кучен ончаш лийшаш гай ийын эртыше пыл лапчык-влакым, курык йымалнак верланыше Тугар-Салган ерым (Кишкын ерже), изирак мотор ялым да тораштырак Ишимбай, Стерлитамак олалам ужын, шулдыран кайыкла чонет куанен колта!

(Умбакыже лиеш.)

Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Авторын фотожо-влак.
Фото:Авторын фотожо-влак.
Автор:Игорь Губаев
Читайте нас: