Ялыштына пайдале пашам шуктена

Республика вуйлатыше Радий Хабировын указше почеш 2023 ий Шочмо кундемлан пайдале паша идалык семын эртаралтеш. Меат, шке вер-шӧрнам йӧратыше Тынбай калык, кундемнам тӱзаташ манын, шуко поро да пайдале пашам шуктышна. «Ял калык огыл гын, кӧ?», «Мыланна иктат толын ок ыште» манме шонымаш дене пашалан рӱж пижна.

Эше кодший октябрьыштак ял илыш дене кылдалтше кум кӱварым тӧрлен да олмыктен шындыме. Ныл кече жапыште шӱгарлаш кайыме корнымбалсе кок кӱварым да пошкудо Бирск районысо Кужнур ял дене ушышо Земский кӱварым калык вий дене уэмдыме. Эртарыме субботникыш 53 еҥ ушнен. Ик кече кодыде тыршыше икмыняр еҥын лӱмжымат каласен кодымо шуэш. Тиде Валерий Ямакаев, Вячеслав Шамыкаев, Михаил Шамратов, Виталий Ермолаев, Федя Баязов, Александр Апсатаров, Иван Шамыков, Рудик Андреев да шке техникышт дене полшышо-влак Павел Миксонов, Александр Айбашев, Игорь Шайбаков, Валентин Минаев, Вениамин Шамратов, сварке пашам шуктышо-влак Валентин Абдулин, Григорий Айбашев, Александр Шаймарданов. Чылаштланат пеш кугу таум ойлена. Ял калыкын погынымаштыже кажне сурт гыч 500 теҥге дене оксам погаш каҥашенна ыле. Ӧрдыж кундемлаште илыше землякна-влакат тиде пашам сайлан шотленыт да окса дене полшеныт. Чылаже 113 еҥ оксам пуэн але колтен, 58 тӱжем теҥге чумырген. Тӧрлен да олмыктен шындыме кӱвар гоч тений кажныже куанен эртен коштын манын шонем. Келшен да каҥашен ыштыме поро паша кумылым нӧлта, у пашалан тарата.

Кажне еҥлан шке кундемже шерге. Мемнан Тынбай ялнат пеш сылне верыште верланен. Гӱжлен шогышо чодыражат, мардеж деч авырыше курыкшат, тамле таман памаш вӱдшат, йыргыктен йоген эртыше эҥержат - чылажат ял йырысе пӱртӱснам сӧрастарат. Пӱртӱсын поянлыкшым ужын да аклен гына моштыман. 

1960-1990 ийлаште (кугурак-влакын ойлымышт почеш эше ончычрак лийын) ял воктене кугу Тынбай пӱя лийын. Шукынжо тидым сайын шарнат. Еҥ-влак тушто кеҥежым йӱштылаш, колым кучаш, пуш дене кошташ, телым коньки дене мунчалташ, хоккейла модаш йӧратеныт. Да эше пӱя ӱмбалнак ечыгорным ыштеныт, тушто школысо ятыр таҥасымаш эртаралтын. Но ик шошым, кугу йӱр лийме годым, ала-кӧ арыкым петырен коден улмаш, да вӱд пӱчкын каен. 2010 ийыште ял воктенсе чодыра йӱлымӧ годым кажныже пӱя нерген шарналтен, очыни. Тул эҥер дек шумеш шуын, вӱдын кӱлешлыкшым тыгай годым чотак умылет. 

Илыш вашталтын, ончычсо виян «Первомайский» колхоз шолдырген. Эҥерым уэш пӱяш шонышо калыкын вийже ситен огыл. Но «Пӱям пӱялаш кӱлеш ыле» манме шонымаш шуко еҥын чоныштыжо илен. Тений кеҥежым, июль мучаште, ӧрдыж кундемлаште илыше да пашам ыштыше рвезе калык тиде пашам тарватен. «Тынбай пӱя» тӱшкам чумыреныт, каҥашеныт, ик жапыште ялыш отпусклан толаш ойласен келшеныт. Ялыштат инициативный тӱшкам чумырымо, паша планым ыштыме, тӱрлӧ инстанцийлашке разрешенийым да окса полышым йодын коштмо, вӱд налаш пожарный водоёмын кӱлешлыкше нергенат умылтарыме. Эн ондак Тынбай сельский поселений окса дене, «Родных» КФХ-н агрономжо Р.Р. Сафиуллин труба дене полшаш сӧрышт гынат, варажым калык дене кылым кӱрльыч (Ойласен келшыме окса гыч пел акшылан гына кӱлеш труба олмеш изи диаметраным кондымо). Тыге рвезе калык, Олег Миксонов, Родион Шамыкаев, сельский поселений вуйлатыше Д.Д. Янгубаев деч разрешенийым налмеке (Пӱя ӱмбалсе мланде ялсоветын балансыштыже шотлалтеш.), пашалан пижыч, меат, ял калык, нунын деке ушнышна. Оксам нигӧ деч вучаш да туддеч посна нимом ышташ ок лий манын каҥашымеке, оксам погаш тарванышна. Еҥ-влак Наталья Шамыкаеван счетышкыжо колтеныт, «Любимый» кевытыш пуэныт. Тыге ик тылзе жапыште 704 000 теҥге чумыргыш. Ял калыкат, ӧрдыж кундемлаште илыше Тынбай ялнан шуко шочшыжат тиде пашаш ушнышт, йӱдвелне илыше да пашам ыштыше-влак 5000-10000 теҥге дене, южышт шукыракат колтышт. Пошкудо Кужнур, У Тынбай, Кульчубай, Измар, Кугу Соказа ялла гычат окса дене полшышо-влак ятыр лийыч. Чылалан, кӧ оксам пуэн, староста семын, ял калык лӱм дене кугу деч кугу таум каласем. Отчетым да пашан кузе каен шогымыжым «Тынбай ял» ден «Тынбай пӱя» тӱшкалаште эре возен шогышна. Ял калыкнан тыгай икоян улмыжо да келшен илымыже нерген чылан палышт манын, газет гочат палдараш шонымаш шочо.

Пеш кугу пашам шуктымо. Ял калык 30 ий утла яра шинчыше пӱя ӱмбалне кушкын шогалше пушеҥге ден чашкерлам эрыктыш да трактор дене шӱдырыш. Экскаватор дене пундыш-влакым луктеден, машина дене шупшыктышт. Пӱялан йӧрышӧ трубам налын, сварке пашам шуктен, пӱялыме верыш пыштыме. Пӱя ӱмбаке шуным шупшыктымо. Кум арня жапыште кажне кечын 20-30, коклан 50 наре еҥ тиде пашашке ушнен. Ожно колхоз паша годым пасушто шолтымо семын, кечывал кочкышымат верыштак кӱктымӧ. Тиде пашам кажне кечын 4-5 ӱдырамаш шуктен. Поснак палемден кодымо шуэш шке техникышт дене пашаш ушнышо-влакым. Олег Миксонов, Родион Михайлов, Валентин Алкаев (трактористше Алексей Алкаев), Владислав Ибашев, Игорь Шайбаков трактор дене, Леонид Яныбеков, Александр Николаев, Вениамин Шамратов, Валентин Минаев, Вячеслав Ибашев шке машинашт дене кугун полшеныт. Сварке пашам шуктышо-влак Валентин Абдулин ден Алексей Николаевланат кугу тау. Ял калык дене каҥашен, чылажат документ почеш лийже манын, тиде мландым Олег Миксоновлан арендыш налаш ӱшаныме. Тудын тыршымыжлан кӧра тачысе кечылан документ ямде.

Икманаш, кызытсе илышыште ваш келшен, икте-весылан эҥертен да полшен гына шонымо пашам шукташ лиеш. Тидым ял калыкнат да ӧрдыж кундемлаште илыше шочшына-влакат пеш сайын умылат. «Шочмо кундем - ава гай», - ойлалтеш калыкмутышто. Тиде тыгак. Ялым тӱзатыме тыгай кугу да пайдале пашашке шочмо кундемжым авам йӧратыме семын йӧратыше, поро кумылан айдеме гына ушнен кертеш, а тыгайже мемнан коклаште шуко. Тек ончыкыжат ялна тӱзлана да моторештеш! А шуктымо поро пашана кажнынам куандарен шога.