Пиалан мужыр

50 ий пырля илыше мужырым парня дене шотлаш лиеш. Шӧртньӧ сӱаным пайремлаш - кугу пиал. Гульян Мухаметгалеевна да Александр Акбатырович Асмаевмыт икте-весыштым ончычсо семынак пагалат, аралат да йӧратат. Лач тидыжак ӱмыргорнышто вашлиялтше кеч-могай нелылыкым сеҥаш полша. Кызытсе илышыште самырык-влак коклаште тыгай йӧратымашым шуэн вашлият. Кок шӱм дене йӧратыше-шамычым ончен, мемнанат кумылна нӧлталтеш. Асмаевмыт Акпарс ялсоветеш лач 50 ий ончыч возалтыныт.

А.А. Асмаев 1947 ий 26 апрельыште Шаран районысо Шалтыкбаш ялыште шочын. Ачаже, Акбатыр Миндиярович, Кугу Отечественный сарын участникше, Берлин марте шуын, вара япон-влак ваштареш кредалын. Сар деч вара туныктышылан, ик жап Шаран ронон инспекторжылан ыштен. Ӱмыржӧ кужу лийын огыл. Аваже, Марина Яныбаевна, Мишкан районысо Ардаш ял гыч. Кугу Отечественный сар деч ончыч, Краснокам педучилищым тунем пытарымек, направлений дене Шаран районыш пашаш толын, Акпарс кыдалаш школышто математикым, кужу жап Шалтыкбаш школышто тӱҥалтыш класс-влакым туныктен.

Александр Асмаев Акпарс кыдалаш школышто кандаш классым пытарыме деч вара Пӱрӧ оласе медучилищыште фельдшерлан тунем лектын. Куд ий фельдшерлан ыштымек, Акпарс кыдалаш школыш пашаш куснен, ондак школ пеленсе интернатыште воспитательлан, вара историй туныктышылан ыштен. Паша деч кӱрылтде, БГУ-што исторический факультетыште тунемын. 1974-1976 ийлаште «Акбарисовский» совхозышто комсомол организацийым вуйлатен. Кок ий коклаште йырже сай активым чумырен, кумыл нӧлтын пашам ыштен. Комсомол обком, ЦК гыч могай гына тергыше комиссий толын гынат, комсомол райком эн ончыч совхозысо организацийын пашажым ончыкташ тыршен.

1976 ийыште Усола пелекыдалаш школыш куснен. 1979-1980 ийлаште -

тиде школын директоржо. 1980-1983 ийлаште - партий Шаран райкомышто пропаганда да агитаций пӧлкан инструкторжо. 1983-1991 ийлаште - «Акбарисовский» совхозышто партком секретарь. А 1991-2008 ийлаште - Усола школышто завуч, историйым да англичан йылмым туныктышо.

Шке жапыштыже Александр Акбатырович районышто эн уста политинформатор, лектор-международник, пропагандист семын палыме лийын. 1969 ий гыч «Знамя Октября» (кызыт - «Шаранские просторы») райгазетын эн тале ялкоржо улмаш. 1994 ий гыч, пенсийыш лекмешкыже, республикысе «Чолман» марла газетын собкоржо семын тыршен.

Александр Акбатырович - донор, илышыштыже 77 гана (30 литр чоло) шке вӱржым пуэн. «Почетный донор СССР» да «Почетный донор Общества красного креста РСФСР» знак-влак дене наградитлалтын.

50 ий пырля илыше мужырым парня дене шотлаш лиеш. Шӧртньӧ сӱаным пайремлаш - кугу пиал. Гульян Мухаметгалеевна да Александр Акбатырович Асмаевмыт икте-весыштым ончычсо семынак пагалат, аралат да йӧратат. Лач тидыжак ӱмыргорнышто вашлиялтше кеч-могай нелылыкым сеҥаш полша. Кызытсе илышыште самырык-влак коклаште тыгай йӧратымашым шуэн вашлият. Кок шӱм дене йӧратыше-шамычым ончен, мемнанат кумылна нӧлталтеш. Асмаевмыт Акпарс ялсоветеш лач 50 ий ончыч возалтыныт.

А.А. Асмаев 1947 ий 26 апрельыште Шаран районысо Шалтыкбаш ялыште шочын. Ачаже, Акбатыр Миндиярович, Кугу Отечественный сарын участникше, Берлин марте шуын, вара япон-влак ваштареш кредалын. Сар деч вара туныктышылан, ик жап Шаран ронон инспекторжылан ыштен. Ӱмыржӧ кужу лийын огыл. Аваже, Марина Яныбаевна, Мишкан районысо Ардаш ял гыч. Кугу Отечественный сар деч ончыч, Краснокам педучилищым тунем пытарымек, направлений дене Шаран районыш пашаш толын, Акпарс кыдалаш школышто математикым, кужу жап Шалтыкбаш школышто тӱҥалтыш класс-влакым туныктен.

Александр Асмаев Акпарс кыдалаш школышто кандаш классым пытарыме деч вара Пӱрӧ оласе медучилищыште фельдшерлан тунем лектын. Куд ий фельдшерлан ыштымек, Акпарс кыдалаш школыш пашаш куснен, ондак школ пеленсе интернатыште воспитательлан, вара историй туныктышылан ыштен. Паша деч кӱрылтде, БГУ-што исторический факультетыште тунемын. 1974-1976 ийлаште «Акбарисовский» совхозышто комсомол организацийым вуйлатен. Кок ий коклаште йырже сай активым чумырен, кумыл нӧлтын пашам ыштен. Комсомол обком, ЦК гыч могай гына тергыше комиссий толын гынат, комсомол райком эн ончыч совхозысо организацийын пашажым ончыкташ тыршен.

1976 ийыште Усола пелекыдалаш школыш куснен. 1979-1980 ийлаште - тиде школын директоржо. 1980-1983 ийлаште - партий Шаран райкомышто пропаганда да агитаций пӧлкан инструкторжо. 1983-1991 ийлаште - «Акбарисовский» совхозышто партком секретарь. А 1991-2008 ийлаште - Усола школышто завуч, историйым да англичан йылмым туныктышо.

Шке жапыштыже Александр Акбатырович районышто эн уста политинформатор, лектор-международник, пропагандист семын палыме лийын. 1969 ий гыч «Знамя Октября» (кызыт - «Шаранские просторы») райгазетын эн тале ялкоржо улмаш. 1994 ий гыч, пенсийыш лекмешкыже, республикысе «Чолман» марла газетын собкоржо семын тыршен.

Александр Акбатырович - донор, илышыштыже 77 гана (30 литр чоло) шке вӱржым пуэн. «Почетный донор СССР» да «Почетный донор Общества красного креста РСФСР» знак-влак дене наградитлалтын.

Хоббиже - мӱкш ончымаш, поҥго погымаш, йот йылме-влак, астрономий, сандалыкысе мӱндыр галактика-влак. Кече системын планетыже-влак, нунын спутникышт нерген оҥайын каласкален кертеш. Библиотекыже «Эврика» серий гыч книга-влаклан поян.

Верысе ялсовет ден райсоветыш икмыняр гана депутатлан сайленыт. Александр Акбатыровичын суапле пашажым нылле утла Чап грамот дене палемденыт. Теве икмынярже: Марий Эл Республикын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын марий тӱвыра поянлыкым арален кодымашке да шарымашке надырым пыштымылан Чап кагаз (2010 ий); «За заслуги перед Шаранским районом» знак (2012 ий); Марий Мер Каҥаш деч Чап грамот (2015 ий).

1990 гыч 2016 ий марте марий культура обществым вуйлатен, кызыт Шаран районысо «Марий вий» национально-культурный автономийын почетный председательже улеш.

Пелашыже Гульян Мухаметгалеевна 1946 ий 30 июньышто Усола ялыште шочын. Аваж ден ачаже, Минзифа Тимуряновна да Мухаметгалей Мухаметьянович Атнашевмыт, колхозышто тыршеныт, тӱрлӧ пашам шуктеныт. Гульян Акпарс школышто шым классым пытаренат, шочмо ялыштыже идымыште пашам ышташ тӱҥалын. Тунам шурно погымо жапыште яллашке шуко командировочный машинам колтеныт. Гульян акай шарналтен ойла: «Ик машинан водительже, Николай чӱчӱ, мыйым пеш чамана ыле, вет йӱдымат, йӱран годымат пашаш коштынна. Икана воктекем мийышат, пелештыш: «Ты же очень умная девочка, иди учиться в школу. Ты здесь пропадешь!» Мый ачамлан пӧртыл ойлышым. Тыге угыч Акпарс школыш тунемаш кайышым».

1966 ийыште латик классым сайын тунем пытарен да Туймазасе медучилищын фельдшер пӧлкашкыже тунемаш пурен. Шыжым Гульянын ачаже чот черланен. Ачаж деке уколым ышташ Усола медпункт гыч самырык фельдшер Александр Асмаев кечын коштын. Ӱдыр кажне арнян ялышкыже пӧртылын. Александр умыленат шуктен огыл чай, могай кугу пиалым кучыктен пуэн пӱрымаш тудын кидышкыже. Гульян, кидпашалан мастар, пашаче, мотор марий ӱдыр, шкеж гаяк медицина пашаеҥ лияш ямдылалтын. 1968 ий кеҥежым самырык мужыр сӱаным ыштен. Александр Акбатырович шарналта: «Икымше вашлийме кастене ме ик пӧрт воктене теҥгылыште мутланен шинчышна. Икмыняр ий эртымеке, тиде пӧртыштӧ еш дене илаш тӱҥална».

Ваш-ваш пагалыше, шке пашаштым чон йӱлен ыштыше самырык вате-марийым нелылык лӱдыктен огыл. Партий Александр Акбатыровичым тӱрлӧ вере пашаш колтылын, декабристка семын, Гульян эре марийже пелен лийын. Кум ий еш дене Шараныште илаш логалын, Акпарсыштат пачерым пуэныт, но пӱрымаш садак Усолаш пӧртылтен.

1969 ий гыч, пенсийыш лекмешкыже, Гульян акай фельдшерлан тыршен, шке пашажым пеш йӧратен ыштен. Тудо Усола да Шалтыкбаш ял калыкын тазалыкше верч вуйын шоген. Вич созыв ялсовет депутатлан сайлалтын, кок ий ялсоветыште секретарьлан ышташ верештын (тунам секретарьым депутат кокла гыч шогалтеныт). Депутат улмо жапыште Гульян Мухаметгалеевна ялым тӱзатыме шотышто чот тыршен. Кажне суртышто илыше еш дене посна мутланен, сурт-печыштым ачалаш, уремым арун кучаш ойым пуэн. Усола район конкурсышто икымше верым сеҥен налын, да ял уремыште асфальтым шареныт. Гульян акай кызытат Акпарс ял шотан илемыште Ветеран-влакын советыштым вуйлата. Ял калык тудым чот пагала. Гульян Мухаметгалеевна, сулен налме канышыште улеш гынат, еҥ-влак туддек укол ышташ, кӱлеш ой-каҥашым йодаш чӱчкыдын толыт. Тудо нигӧмат савырен ок колто, кертмыж семын полшаш ямде улеш.

Асмаевмыт ешыште пашам айда-лийже ыштымым огыт йӧрате. Чыланат, шокшым кергалтен, лийже манынак ыштен тунемыныт. А чоным пыштен ыштыме сомыл ушнен толеш. Александр Акбатырович ден Гульян Мухаметгалеевнан тыршен ыштыме сомылышт ӧрдыжеш кодын огыл. Коктынат паша ветеран улыт, а Чап грамот, диплом, таумут нерген ойленат пытараш огеш лий.

«Илыме курымышто пӧръеҥ суртым чоҥышаш, ӱдырамаш икшывым шочыктышаш, да кажне айдеме кеч ик пушеҥгым шындышаш», - маныт. Вате-марий Асмаевмыт у пӧртым чоҥеныт да сурт-печым тӱзатеныт. Илыме условийышт оласе деч нимыняр огеш ойыртемалт, пурен лекше еҥлан порын кӧранаш гына кодеш.

Ача-ава кум ӱдырым да ик эргым ончен куштеныт. Ангелика ден Елена туныктышо улыт, Любовь Октябрьский олаште перинатальный рӱдерыште медшӱжарлан тырша, Юрий Туймазасе керамический комбинатыште пашам ышта. Коча-кован кум эрге уныкашт уло.

Илышым илен эртараш - пасу гоч ошкыл эртыме гай огыл. Совет Ушем шаланыме жапыште партком секретарьын пашаже кӱлдымашыш лектын, партийный еҥ-влак велыш шӧрын ончаш тӱҥалыныт. Александр Акбатыровичлан икмыняр тылзе паша деч посна шинчаш логалын. Тыгодым тудым Гульян пелашыже да икшывыже-влак лыпландареныт. Илыш умбакыже шуйнен, ик жап гыч чонлан келшыше пашат верештын.

Пиалан лияш шукат огеш кӱл: ваш-ваш умылымаш, ойго ден куан годым икте-весылан эҥертымаш шӧртньӧ акан улыт. Ача-ава сурт чылалан пыжашыш савырнен, вет чылан палат, тыйым тыште теле йӱштӧ годымат, ломбо пеледме жапыштат вучат.

Мутат уке, сурт-печым тӱҥ шотышто ӱдырамаш тӱзатен шога. Гульян Мухаметгалеевна шке чаткалыкше, моторлыкшо, ласкалыкше дене ты суртысо еҥ-влакым кечыла ырыктен ила. Тудын кидше дене шындыме пеледышат утларак сылнын пеледеш, йыраҥыште пакчасаскат одарланен кушкеш, вӱта кӧргысӧ вольыкат ӧрча. Поро да шокшо шӱман аван чонжо кажнын верч вургыжеш. Озавате семынат Гульян Мухаметгалеевна лу ӱдырамашлан икте: чылажат - веран-верыште, чылажат - шот дене.

Асмаевмыт ойыртемалтше мужыр улыт: Александр - теоретик, Гульян - практик. Пеленже йӧратыше, умылен моштышо, сурт кокласе чыла проблемым шке ӱмбакыже налше Гульян пелашыже ок лий гын, Александр Акбатырович илышыште тыгай кӱкшытыш шуын ок керт ыле докан. Суртоза ожсек мер пашалан вуйын шоген. Ий гыч ийыш погынышо ятыр материалым шымлен, возгален, шуко лудын. Гульян Мухаметгалеевна, моло марий ӱдырамаш семынак, пелашыжын пашажым да икшывыже-влакым эре ончык шынден.

Теве тыгай мужыр ила Усола ялыште. Чон шокшым чылалан ситарат, пӱрымашышт ласка да юапле шӱлыш дене умбакыже шуйна. Пиалан мужырлан тазалыкым, кужу ӱмырым, поро кумылым тыланыме шуэш. Шӱм-чонда шӱшпык муро йӱк шергылтме гай куанен чӱчкыжӧ.

Г. АХМЕТШИНА.

Снимкыште: Вате-марий Асмаевмыт пел курым илышыште таҥ ошкылыт.