Кок илыш - ик пӱрымаш

Аня 1948 ийыште Шаде Шогертен ялыште Пекмас ден Танян ешыштышт шочын. Пекмас павай, икымше ватыже колымеке, кок эргым шкетын ончаш неле манын, самырык ӱдырым, Таням, марлан налын. 1948 гыч 1958 ий марте нунын ныл ӱдырышт да ик эргышт шочын. Ача утларакшым Пӱрӧ олашке тӱрлӧ пашам ышташ коштын. Сар жапыште неле пашам ыштыме, мешак-влакым нӧлтыштмӧ ӱдырамашын тазалыкшылан эҥгекым ыштеныт: шинчаже начарын ужаш тӱҥалын. Сурт кокласе чыла сомыл, изи шольо-шӱжаржым ончымашат Анян вачӱмбакыже возыныт. Ялыште ныл классым тунем пытарымеке, Мишканыш судья Измариевмытын ешышке сомылым ышташ, икшывым ончаш полышкалаш йодыныт. Измариевмыт пеш поро лийыныт, Анян аважлан изиш гынат окса дене полшеныт, вет ты жаплан Анян ачаже колен колтен.

Судьян ешыже Нефтекамск олашке илаш куснымек, Аня шочмо ялышкыже пӧртылын, фермыште дояркылан ышташ тӱҥалын. Аля, Галя, Зина шӱжарже-влаклан, Вася шольыжлан йол ӱмбаке шогалаш полшен…

Николай 1940 ийыште Мишкан районысо Кульчубай ялеш шочын. 1941 ийыште тӱҥалше шучко сар Николайын ешыжым пӱтынек шалатен. Сергей ачаже, тудын Алексей ден Александр шольыжо-влак ик жапыштак элым аралаш каеныт да чыланат сареш вуйыштым пыштеныт.

Николайын аваже марийже колымо нерген уверым 1943 ий октябрь мучаште налын, декабрьыште шкежат колен колтен. Тыге кум ият пелаш Николай тулыкеш кодын. Тудым куваваже Соказа ялыш налын каен. 1951 ийыште, куваваже уке лиймеке, Айгыш павайже документым поген да Николайым Мишкан селасе йочапӧртыш конден.

Тиде кечым Николай тачат сайын шарна: «Мый шортам, ынем код. Йырем йоча-влак погынышт, мыйым лыпландараш тӧчат: икте сакыр падырашым, весе ныл лукан кампетым шуялта. «Тут у меня должен быть родственник Толя Шайбаков, где он?» - шортын-шортын ойлем. Тудым пел ий ончыч тышке конденыт. Вашке гына Толям, мыйын кок шочмо изамым, кычал муыч. Мый лыпланышым».

Толя Шайбаков ден Николай Сергеев, сар жапысе кок тулык, Мишкан селасе йочапӧртыштӧ илаш да тунемаш тӱҥалыныт. Ойго почеш ойго ваҥенак коштыт ала мо. Телым физкультур урокышто Мишкан курыкышто ече дене мунчалтымышт годым ончыч волышо йолташыже шуҥгалтын, почеш кайыше Николай тудын ече тояшкыже саҥгаж дене керылтын. «Пӱрӧ оласе больницыште иже ушым нальым, врачын ойлымыжо ӱмыр мучкылан вуешем сералт кодо: «Крепись, парень! Мы спасли тебе один глаз, а другой не смогли». Тыге мый зрений шотышто инвалид лийым. Ончыч Стерлитамак оласе бетон заводышто, вара Уфаште ВЛКСМ-лан 40 ий лӱмеш заводышто плотниклан ыштышым…» - ойла тудо.

Теве тыге сар жапын кочо шинчавӱдешыже йӱштылшӧ Николай да сар деч варасе неле жапын шочшыжо Аня Мишкан селаште олян гына илыш корныш шогалыныт, но икте-весыштым пален огытыл. Пӱрымашышт нуным Уфаште ваш ыштен.

1968 ийыште Аня сомыл дене Уфашке миенат, кокаж деке пурен. Тушан Николай дене палыме лийыныт да вигак икте-весыштым йӧратен шынденыт. «Палыме лиймын кумшо кечыжлан Николай пырля илаш темлыш. Мыят вигак келшышым. Очыни, пӱрымашна тыгай лийын», - воштылалын шарналта Аня.

1968 ий 20 июньышто нуно загсыште возалтыныт да пырля илаш тӱҥалыныт. Ӱмыр мучко неле пашам ыштен тунемше Аня вигак дворниклан пашаш пурен. Тыге пачерым вашкерак налаш лийын. Николай плотник пашажым шуктен. Эрдене ныл-вич шагатлан кынелын, ватыжлан лумым эрыкташ, кудывечым ӱшташ полшен.

Ий почеш ий-влак эртеныт. Сергеевмытын Оля, Вера, Лида, Марина ӱдырышт, Андрей эргышт шочыныт. 1972 ий гыч Аня Нефтяной институтышто военный кафедрыште техничкылан ышташ тӱҥалын. Паша верыштыже арулыкым сайын эскерымылан фотокартычкыже Чап оҥаште кечен, Чап грамотымат ик гана веле огыл кучыктеныт.

«Техничка ден плотникын оксашт дене гына вич икшывым кугемдаш ок лий, сандене мый кок-кум ставкылан пашам ыштенам. Мылам кугурак икшывем-влак полшеныт, - шарналта Аня ака. - Икшывына-влак изинек пашалан тунем кушкыч, ынде кажныже шке верыштыже пашам сайын ышта».

Аня ака, кока, кувава, 70 ияш улеш гынат, кызытат институтыш пашаш коштеш. А Николай 71 ияш гына канаш каен. «Пӱрымашлан ӧпкена уке. Ик пӧлеман пачер почеш кум пӧлеманым пуышт, вара кок пӧлеманым ешарышт. Совет властьлан ракмат. Шукерте огыл Николайлан «Сареш колышо-влакын ешышт» программа почеш эше ик пӧлеман пачерым пуышт», - манеш Аня.

Теве тыге ила Уфаште пашам йӧратыше марий еш. Илышыштышт шокшыжат, йӱштыжат шуко вашлиялтыныт гынат, Аня ден Николай, чыла нелым лош пайлен, икте-весыштлан эҥертен, 50 ий илыш корным пырля тошкат. Нунын пачерышт шолшо памаш гай: теве Шаде Шогертен гыч Анян шочшыжо, Ульяновск ола гыч шольо-шӱжарже-влак, теве Кульчубай, Пӱнчер, Соказа, Чорай ялла гыч Николайын шочшыжо-влак миен шуыт. Суртоза-влак кажне мийышым куанен вашлийыт. Шкеныштымат ялыш толмышт годым кажныже унала ӱжаш тырша.

«Шочшына-влак дене кечын пырля лиймына шуэш гынат, олаште илымыланна огына ӧкынӧ. Уфаште лийше ик марий концертышкат мийыде огына код. Мӧҥгыштӧ эре марла гына кутырена, марий муро-влакым куанен колыштына», - маныт нуно.

Пӱтынь родо-шочшына-влак лӱм дене Сергеевмытым чапле, данле пайремышт - шӧртньӧ сӱанышт - дене саламлем. Эре тыгаяк йомартле, поро кумылда дене ончыкыжат мужыр дене ошкылза, илыш корныдам таҥ тошкалын эртыза. Тыланда коча-кована-влакын мурымо такмакыштым пӧлеклыме шуэш:

Шаде вӱдшӧ гочын

пашмажым пыштальым,

легылдаш.

таҥ кушкын огынал,

ӱмырнам.

Чыла родо-шочшыда лӱм дене Д. АЛЕКСАНДРОВА-АЛЬМАКАЕВА.

Снимкыште: Ик поро кечын ешым чоҥен, Аня ден Николай Сергеевмыт 50 ий илыш корным пырля тошкат.