Ила Акпарс ялыште марий ӱдырамаш: кудалше имньымат чарен, йӱлышӧ пӧртышкат пурен кертеш

Акпарс ялыште Ахметшин фамилий кумдан шарлен. Вате-марий Менлиян да Бикъян 3 эргым да 2 ӱдырым ончен куштеныт. Кум эргышт да Люба ӱдырышт ешышт дене ялыштак, а кугу акашт Октябрьский олаште илат. Мый лудшо-влаклан Люба нерген каласкалынем.

Люба 1971 ийыште шочын. Менлиянын Шаран роддомыш азам шочыкташ кайымыж годым марийже каласен: «Эргым шочыктет гын, налашат ом мий!» Бикъян ӱдыр шочмылан пеш куанен, эсогыл лӱмымат шкеак муын. Люба моло йоча семынак кушкын. Шукыжым Володя, Валерий, Валентин изаже-влак дене модын, вольык ончашат нунак туныктеныт. Ава-ачашт тунамат шуко вольыкым ашненыт. Нылымше классыште тунеммыж годымак ӱшкыжым имне гай кушкыж коштыктен. Телым пу издерым ӱшкыжлан шӱдырыктен, урем мучко кудалышташ йӧратыше изи ӱдырым еҥ-влак ӧрын онченыт.

Ий почеш ий эртен, ӱдыр кушкын, Акпарс школышто кыдалаш шинчымашым налын. Изинек пашалан шӱман ӱдырлан, вольыкым йӧратымыжым ужын, тунамсе «Акбарисовский» совхозын профком вуйлатышыже Давлетзян Альмекеевич Курмакаев ялозанлык техникумыш тунемаш пураш направленийым кучыктен. Зоотехник специальностьым налын, совхозыш пашаш пӧртылаш темлен.

Но ачаже Любам тунемаш огыл, а Меҥлес акаж дек Казахстаныш ужатен колтен. Тушто ӱдыр ургызо-мотористкылан тунем лектын. Кок ий Рудный олаште ургымо фабрикыште ыштен. Совет Союз шаланыме жапыште шочмо кундемыш пӧртылын да ик идалык Октябрьский олаште фарфор лукмо фабрикыште тыршен.

Икана Октябрьский - Шаран автобусышто Князево ялын Миша лӱман марий рвезе дене палыме лийын. Ӱдыр ден рвезе коклаште йӧратымаш тул ылыжын. 1992 ийыште Миша Любам марлан налын. Самырык еш Князево ялыште илаш тӱҥалын. Миша иканат Любалан неле мутым ойлен огыл, пеш йӧратен илен. Садлан ешыште икте почеш весе 6 икшыве шочын. 2004 ийыште Любовь Бикъяновналан «Материнская слава» медальым Башкортостан Республикын тунамсе Президентше М.Г. Рахимов кучыктен. «Президентын кидше тунар пушкыдо да шокшо улмаш», - шарналта шуко икшыван ава.

Аваже черланен колымо деч вара Люба ешыж дене шочмо Акпарс ялышкыже шоҥго ачажым ончаш пӧртылын. Миша ден коктынат фермыште пашам ышташ тӱҥалыныт. Самырык мужырлан родильный отделенийым ӱшанен пуэныт: тушто ушкалым лӱштеныт, презым онченыт. Паша нерген мут лекме годым Люба ончыч фермыште пырля тыршыше еҥ-влакым порын тауштен шарналта. Сания Саитова дене кызытат миен-толын илат. Фермыште нуно айда-лийже шогылтын огытыл, шӱм йӱлен пашам ыштеныт, совхоз вольык шке вӱтасе вольыкышт гай лишыл лийын.

Вучыдымын, 20 ий пырля илыме деч вара Любан пелашыжын илышыже кӱрылтын. Миша пеш эпле пӧръеҥ ыле. «Люба кузе манеш, туге ыштена» манме мутшым нигунам ом мондо.

Мишан ты тӱня гыч кайымыжлан 6 ият эртыш. Ӱдырамаш 6 икшыве дене шкетын кодо. Изи эргыже тунам 1-ше классыште веле тунемеш ыле. Самырык авалан шуко йӱштӧ-шокшым чыташ верештын, лыҥ шинчавӱдшӧ йоген. Но вуйым сакен огыл, чыла нелылыкым сеҥен, икшыве-влакым йол ӱмбак шогалташ тыршен. Кызыт 5 мотор ӱдыр кушкын шогалын. Авашт нунылан эн лишыл йолташ гай улеш. 5 ӱдыр да 1 эрге озанлыкыштат, сурт кокласе сомылланат полышкалат.

Шарнем, лесхоз ачажлан пенсийыш кайымыж годым имньым пӧлеклен ыле. Люба имньылан чотак шӱмаҥын. А кузе имньым кушкыжеш ыле! Кудалмыж годым почешыже пурак кӱшкӧ нӧлталтын! Ик пагыт дрессироватлашат тунем шуын ыле: имньыже, оза мом ойлен, тудым ыштен.

«Ынде 22 ий имньым ашнена. Икымше имне рысак гай урлык ыле, а кызытсыже - тяжеловоз. Тудо мемнан сай полышкалышына: шудым кондена, моло сомылым ыштылына. Вольыкнаже ситышын - ялыште вольык деч посна сай огыл. Шыл, шӧр-торык шкенан. Адакшым ялыш шӧрым погаш коштыт, тидыжат кугу ешлан ешартыш окса», - мутшым шуя Люба.

Любан пӧртшӧ воктек чӱчкыдын вольык погышо машина толын чарна. Озавате вӱташте ушкалым, ӱшкыжым, презым ончыктылеш. «Тынар шуко вольыкым ашнеда, фермер улыда мо?» йодмылан тыге вашешта: «Уке, фермер омыл. Вольык дене илаш тунемалтын, сандене кумылем уло да ашнем. А кузе тетла илен лекташ?»

Илыме верым тӱзатыме шотыштат ӱдырамаш чот тырша. 6 ий коклаште, вольыкым ужален, у ош мончам нӧлтеныт, кугу вӱтам, мотор верандым ыштен шынденыт, пӧрт фундаментым уэмденыт, пӧртвуйым да урем могыр печым профнастил дене вашталтеныт.

Любан тӱҥ поянлыкше - йочаже-влак. Кум ӱдыржӧ марлан лектын. Марианна ешыж дене Октябрьский олаште ила, ик эргышт кушкеш. Мальвинан кок эргыже уло, Туймаза олаште ила, Людмила шукерте огыл ешаҥын, Октябрьский олаште пашам ышта. Саша, Руслан, Алексей веҥыже-влак мӱндыр Йӱдвелыш вахта йӧн дене пашаш коштыт. Кок ӱдыржӧ да эргыже пеленжак улыт. Лилиана ден Евдокия Акпарс школышто латикымше да индешымше, Леонард шымше классыште тунемыт. Шудым ямдылыме жапыште, пакча паша годым, тӱрлӧ сомылым шукташ кугу еш пырля погына, аваштлан полшаш эре ямде улыт. «Мыйын веҥым-влак шӧртньӧ падыраш гай улыт. Мый нунылан тауштен илем», - куанен ойла Люба.

Любан ешыже эше ик поро пашам шукта: кажне кеҥежым ял калыклан ушкал, шорык кӱтӱм кӱташ полша. Ӱдыр-влак кӱтӱм кӱташ нимынярат огыт вожыл, черет шумым куанен вучат. Кеҥеж мучкылан шагал огыл пашадарым налыт.

Акпарс ял староста Давлет Мурзич Сабанаев Любовь Бикъяновна нерген тыгерак каласыш: «Люба кӱтӱм кӱта гын, ушкалын шӧржӧ арта, вольык ток пӧртылеш. Марий коклаште тыгай ӱдырамаш-влак шукырак лийышт ыле. Мый ветврач улам, тӱрлӧ яллаште, тӱрлӧ суртышто лияш верештеш, эре Любам примерлан шындем. Шкет ӱдырамаш улеш гынат, вӱта темын вольыкым, кеҥежым шотлен пытарыдыме чывым, комбым, лудым ашна. Чыла икшывыжым пашалан туныктен. Кызыт эн изи Леонард эргыже вольык ончымаште да вӱтам эрыктымаште - тӱҥ полышкалыше. Ӱдыр-влак авашт гаяк вольыклан шӱман кушкыныт, ушкалым лӱшташат, кеҥежым шудым солашат, погашат, кӱтӱм кӱташат мастар улыт. Имне денат чылан кудалыштыт. Пырля погынен, пакчаште шӱкшудым сомылат, пареҥгым урат да луктыт. Икманаш, чыла вереат кожмак улыт».

Тыгай пашаче марий ӱдырамаш деч илаш тунемаш кӱлеш.

Г. ВАЛИУЛЛИНА.

Снимкыште: Миндияровмытын тату ешышт - куд икшыве, веҥе да кум уныка авашт-ковашт дене пырля возалтыныт.