Ешем - поянлыкем да пиалем

Ӱмырышт мучко Мешер школышто туныктышылан ыштыше вате-марий Светлана Исламовна ден Алексей Сергеевич Галинмытым районышто уста педагог семын шукын палат. Алексей Сергеевич коло ий утла школ директорлан ыштен да кугу пагалымашым сулен. Кодшо курымын 80-90-ше ийлаштыже Мешер школ коллективын пашам тыршен ыштымыже да могай кӱкшытыш шумыжо нерген чыла вере ойленыт. Алексей Сергеевич икоян коллективым поген. Шкеже уста гармонист лийын, тудын вуйлатыме «Шалтык сем» школ ансамбль тӱрлӧ вере концерт дене коштын, районысо, республикысе, регион-влак кокласе конкурс ден фестивальлаште лауреат але дипломант лийын. Чаманен каласаш логалеш, 2008 ийыште Алексей Сергеевич илыш дене чеверласен.

Светлана Исламовна мыйым пеш порын вашлие. Ончылгочак газет статья, книга, папке, кугу альбом-влакым шкаф гыч луктын ямдылен. Кужу жап чон почын мутланышна.

Кызыт тудо сулен налме канышыште улеш. Ончычсо туныктышын кузе илымыже, яра жапшым кузе эртарымыже нерген газет лудшо-влакымат палдарыме шуэш.

- Светлана Исламовна, изишак шкендан нерген каласкалыза, кушан шочын-кушкында?

- Мыйын ӱдыр фамилием - Альмакаева. 1954 ий 11 январьыште Шаран район Куртетал ялыште туныктышо-влакын ешыштышт шочынам. Владимир изам да Надя акам деч вара ешыште эн изи лийынам. Авана, Минизавар Насибулловна, Эльян педучилищыште, ачана, Ислам Альмашевич, Благовещенск педучилищыште шинчымашым погеныт. Нуно мыланна чыла шотыштат пример лийыныт. Ачам - Кугу Ачамланде сарын участникше, тудым «За отвагу», «За боевые заслуги», «За победу над Германией» медаль-влак да 1-ше степенян Отечественный сар орден дене наградитленыт. 1957 ийыште ачамым распределений дене Мишкан район Пӱнчер ялыш колтеныт. Авам ден ачам Пӱнчер тӱҥалтыш школышто туныктеныт. Тыге ме ешна дене 5 ий школ пачерыште илышна. Икымше классым Пӱнчер школышто тунем пытарышым. 

1962 ийыште ешна дене авамын шочмо ялышкыже, Урсайыш, пӧртылна. Авам ден ачам, пенсийыш лекмешкышт, Урсай школышто йоча-влакым туныктышт. Ялыште пагалыме еҥ ыльыч. Ик мероприятият нунын деч посна эртен огыл.

Мый тӱҥалтыш класслам Урсайыште, 5 гыч 8 класс марте Мешер школышто, 9 - 10 класслам Шаран школышто тунемым.

- Паша корныда кушеч тӱҥалын?

- Туныктышо лийме нерген шонымаш авамын шӧржӧ денак шыҥен манын каласаш гына кодеш. Школ деч вара 1971 ий 1 сентябрь гыч Янахмат школышто пашам ышташ тӱҥальым. Ик ий тӱҥалтыш классым туныктышым. Туштак ончыкылык пелашемым, Алексей Галиным, вашлийым. 1972 ийыште тудлан марлан лектым. Тиде ийыштак мемнам Анисимова Поляна ялысе кандашияш школыш пашаш колтышт. Мый тӱҥалтыш класслаште ӱдыр-рвезе влакым лудаш-возаш туныктышым, Алексей физкультура урокым намийыш. Анисимова Поляныште 4 ий илышна. Тусо йоча-влакын авашт-ачашт пеш поро ыльыч, тӱрлӧ мероприятийым эртарымаште эре полшеныт. Тунам шкежат рвезе лийынна, уло чон дене пашам ыштенна. Кызыт тушто школжат уке, да ялжат пытен толеш.

1976 ийыште Алексей Сергеевич Башкир кугыжаныш пединститутыш исторический факультетыш, мый Башкир кугыжаныш университетыш химий да биологий факультетыш тунемаш пурышна. Тиде ийынак ешна дене Урсайыш пӧртылна да коктынат Мешер школышто туныкташ тӱҥална. Алексей Сергеевич, колымешкыже, школ директор лие да историй урокым, мый 34 ий химийым да биологий урок-влакым намийышна. Мый эше шуко ий йоча-влакым немыч йылмылан туныктенам. 2002 гыч 2009 ий марте завуч пашамат шуктенам. Чумыр паша стажем 39 ийыш погынен.

…Конешне, ача-аван корнышт дене гына каен, сай туныктышо лияш огеш лий. Тидлан эше чон йодмаш кӱлеш. Светлана Исламовна шуко ий кӱшыл категориян туныктышо лийын. Педагогический мастарлыкшым нимогай разряд да квалификаций дене аклаш ок лий. Тудо шке предметшым пеш сайын палыше, шкеж да моло-влак деч пеҥгыдын йодын моштышо туныктышо семын палыме. Тунемшыже-влаклан биологийын законжым гына огыл, илышын законжым умыландараш тыршен. Йоча-влак дене пырля мыняр поро, сай пашам ыштеныт да патриотизм шӱлышан мыняр мероприятийым эртареныт - ойлен пытарашат огеш лий. Шымлыме, краеведений, экологий дене кылдалтше сомылым шуко шуктеныт. Тунемшыже-влак кажне ийын тӱрлӧ конкурслаште, олимпиадылаште, слетлаште участвоватленыт. Туныктышо ден тунемшын ваш келшен шуктымо пашаштын лектышыже эре сай лиеш. Тунемшыже-влак личный але командный зачетышто эре призер да сеҥыше радамыш лектыныт. Мешер школын лесничествыже да учебно-опытный участкыште шуктымо паша эре ончылно лийыныт.

Кужу жап пашам творчески ыштымылан, туныктымо пашаште кӱкшӧ лектышыш шумылан Светлана Галинам РСФСР Просвещений министерствын Чап грамотыжо да «Отличник образования Республики Башкортостан» оҥеш пижыктыме знак дене наградитленыт. Тиддеч посна образований район пӧлкан, район администрацийын, ӱдырамаш советын, ялсоветын пуымо таумут да Чап грамот-влак папке тич саклалтыт.

- Школышто шке пашамым моткоч йӧратен ыштышым, «Мый Совет Ушемыште шочынам да СССР-ыште ышталтынам». Паледа, тудо жапыште ме «Раньше думай о Родине, а потом о себе» манын мурена ыле. Тыгай принцип денак иленам да кызытат тудын деч кораҥ ом керт, ӱмырешлан тыгаяк кодам, - манеш Светлана Исламовна.

- Туныктышо профессий эре кугу вий-куатым йодеш: нелылыкат вашлиялтеш, нойымашат лиеш, ешланат жапым ойырыман. 

- Мый пелашемланат кертмем семын полшаш тыршенам. Арамлан огыл южышт, кӧмыт директорын, вуйлатышын пашаже могай улмым паленыт, мылам ойленыт: «Мариет директор гын, шӱмет пеш пеҥгыде лийшаш. Вет вуйлатыме паша пеш неле». Тиде тыгак. Тудын дене пырля, тудын верч мо шотышто гына тургыжланаш логалын огыл?!

Светлана Исламовна ден пелашыже кум эргым ончен куштеныт. Тыгодым эреак пашаште «пӧрдыныт». Школ паша деч посна ялыште пареҥге пакча, сурт вольык деч посна ок лий. Мо гынат ӱдырамашлан шуко сомыл логалеш. Сурт коклаштат, тӱшка пашаштат ур семын пӧрдман. Кум икшыван ава мер пашамат ыштен шуктен: икмыняр созыв ялсовет депутат лийын. Икманаш, чылалан жапым ситараш тыршен да тачат ты койышыжым йомдарен огыл.

- Те шкендам пиалан еҥлан шотледа?

- Ончычак тыгак шоненам да кызытат тиде ойым пеҥгыдын каласымем шуэш: «Аван пиалже - икшывын пиалже». Икшывем-влак таза, пиалан улыт гын, мыйынат чонемлан ласка. Кажне авалан тидыже эн шерге, шонем. Эргына-влак ушан-шотан лийын кушкышт, пашам ыштен моштышт манын туныкташак тыршенна. Теве кызыт мыйым шкемым азала ончат. Тау чылаштлан. Эргым-влак чылан пашам ыштат, шешкым-влак ӱдырем гай улыт. Мыйым кызыт кандаш уныка куандара. Уныкам-влакын кушмыштым ужын илем, нунын дене жапем веселан эртарем. Кугу ешем - мыйын поянлыкем да пиалем!

- Икшывыда-влак дене палдареда?

- Андрей эргына Башкир кугыжаныш пединститутым тунем лектын. Мешер школышто историйым да обществознанийым туныкта. Ешыж дене Мешерыште ила. Марина ватыже тусо школыштак поварлан ышта. Егор эргышт ден Анна ӱдырышт туштак тунемыт. 

Вадим эргына ешыж дене Урсайыштак, мый дечем кок пӧрт коден гына ила. Туймаза педколледжым пытарен, вара ВЭГУ-што тунемын. Шуко ий МВД-ште служитлыме деч вара 2017 ий гыч пенсийыште улеш. Кызыт шке озанлыкыштыже шуко вольыкым ашна. Пырля погынымына годым гармонь дене шокталтен колта, мемнам мурыкта. Ватыже, Юлия Петровна, Мешер школышто химийым да биологийым туныкта. Шуко ий Мешер школышто уста вуйлатыше ыле. Икшывыштат кугем толыт: Глеб эргышт Октябрьский оласе нефтяной колледжыште, Полина ӱдырышт Шаран селасе кокымшо школышто тунемыт. 4 ияш Германышт йочасадыш коштеш.

Николай эргына Туймаза медицина колледжыште шинчымашым поген. Тудат ешыж дене Урсайыште ила, пошкудо улына. «Вашке полыш» службышто водительлан ышта. Ватыже, Виктория Митрофановна, Шаран селасе икымше школышто математикым туныкта. Игнат эргышт, Катя ӱдырышт Шаран школышто тунемыт. 

2019 ийыште Галинмытын ешыштым «Трудовые династии Республики Башкортостан» энциклопедийыш пуртеныт. Тиде нунылан кугу чап! 

- Яра жапдам кузе эртареда? Мом ышташ йӧратеда?

- Мый кеҥежым, шыжым чодырашке кошташ, мӧрым, поҥгым, тӱрлӧ эмшудым погаш йӧратем. Шараныш марий концертым, спектакльым ончаш миена. А такшым шке озанлыкыштат паша сита, кеҥежым лудым, чывым, комбым ашнем, пакчаште шогылтам, пеледышым ончен кушташ йӧратем. Мӱкшемат уло, 7-8 ешым ончаш эше вием сита. Скандинавский тоя дене коштам, южгунам школышкат миен толам, туныктышо, йоча-влак дене мутланен налам. Чон ок чыте, сагыналтеш.

Паша ветеран тачысе илыш деч вараш огеш код, тӧр ошкылаш тырша. Шкеак компьютер дене пашам ышташ тунемын. Интернетыште чыла уверым муын мошта, телефоным кучылтмо йӧнымат шкеак ворандарен кертеш.

Светлана Исламовна кугу пӧртыштӧ кызыт шкетын ила. Тиде пӧртым марийже дене пырля чоҥеныт. «Кызыт вет ялыштат паша шукылан куштылемын: коҥгаш олтен толашаш ок кӱл, «канде тул» ырыкта, шокшо да йӱштӧ вӱдат пӧртыштӧ. Лач мончаш олташ гына пум ямдылыман. Ракатланен илаш пуйырыжо, тазалык гына лийже», - шыргыжалын ойла озавате. Икшывыже-влак аваштлан пашам ынешт ыштыкте, но чытамсыр ӱдырамаш яра шинчен кертеш мо?..  

Светлана Исламовна тений 70 ияш лӱмгечыжым пайремлыш. Меат тудым шокшын саламлена да пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым, умбакыжат тыгаяк чолга лияш тыланена.